English
Język Polski
Trzy modele zaufania wobec nie-Żydów po aryjskiej stronie
Justyna Kowalska-Leder
j.kowalska-leder@uw.edu.pl BiogramJustyna Kowalska-Leder – dr hab., kulturoznawczyni, wykładowczyni w Instytucie Kultury Polskiej UW, gdzie kieruje Zespołem Badań Pamięci o Zagładzie. Autorka książek Doświadczenie Zagłady z perspektywy dziecka w polskiej literaturze dokumentu osobistego (2009) oraz „Nie wiem, jak ich mam cenić…” Strefa ambiwalencji w świadectwach Polaków i Żydów (2019), a także naukowej edycji dziennika Reni Knoll (2012); współautorka i współredaktorka tomu Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej (2017).
http://orcid.org/0000-0003-4727-4431
Uniwersytet Warszawski, Wydział Polonistyki
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 20 (2024), Strony: 107-131
Data zgłoszenia: 2024-03-28Data akceptacji: 2024-08-26
Data publikacji: 2024-12-17
https://doi.org/10.32927/zzsim.1050
Abstrakt
W artykule skupiam uwagę na „dystrybucji zaufania” wobec „aryjskiego” otoczenia, czyli przede wszystkim na kryteriach, jakimi kierują się Żydzi po ucieczce z getta, podejmując decyzję o tym, by komuś zaufać. Analizowane przeze mnie świadectwa łączy to, że powstały w czasie wojny lub tuż po jej zakończeniu, są więc możliwie bliskie samemu doświadczeniu. Spośród wielu źródeł wybrałam takie, które pozwalają na zarysowanie trzech wyrazistych modeli zaufania. Pierwszy z nich polega na całkowitej redukcji zaufania, czego konsekwencją jest minimalizacja ryzyka denuncjacji. Mogło to skutkować – jak widać na przykładzie powojennej relacji Bera Ryczywoła – poczuciem ogromnej sprawczości. Drugi model zaufania, wywiedziony z analizy wojennych zapisków Tadeusza Obremskiego, nazywam transakcyjnym. Przypomina bowiem transakcję handlową i opiera się na kalkulacji zobowiązań adresata zaufania. Trzeci to model zaufania osobistego, który pokazuję na przykładzie powojennych zapisków Franciszki Grünberg. Różni się od poprzedniego tym, że nie jest oparty na racjonalnej kalkulacji, lecz na emocjach oraz na intuicji, które decydują o tym, do kogo zwrócić się o pomoc.
Słowa kluczowe
zaufanie , aryjska strona , relacje , pamiętniki , Ber Ryczywół , Tadeusz Obremski , Franciszka Grünberg
Bibliografia
Baum Moszek, „Nie wiemy, co przyniesie nam kolejna godzina…” Dziennik pisany w ukryciu w latach 1943–1944, tłum. Monika Polit i in., oprac. Barbara Engelking, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2020.
Google Scholar
Datner Szymon, Las sprawiedliwych, Warszawa: Książka i Wiedza, 1968.
Google Scholar
Dauksza Agnieszka, Doświadczenie bez nazwy. „Oświęcim” ≠ Auschwitz, „Teksty Drugie” 2016, nr 6.
Google Scholar
Dauksza Agnieszka, Klub Auschwitz i inne kluby. Rwane opowieści przeżywców, Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2016.
Google Scholar
Engelking Barbara, Czarna godzina. Rzeczy żydowskie oddane na przechowanie Polakom [w:] Klucze i kasa. O mieniu żydowskim w Polsce pod okupacją niemiecką i we wczesnych latach powojennych 1939–1950, red. Jan Grabowski, Dariusz Libionka, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2014.
Google Scholar
Engelking Barbara, Zagłada i pamięć. Doświadczenie Holocaustu i jego konsekwencje opisane na podstawie relacji autobiograficznych, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 1994.
Google Scholar
Forecki Piotr, Po Jedwabnem. Anatomia pamięci funkcjonalnej, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2018.
Google Scholar
Gawin Dariusz, O pożytkach i szkodliwości historycznego rewizjonizmu [w:] Pamięć i odpowiedzialność, red. Robert Kostro, Tomasz Merta, Dariusz Gawin, Kraków–Wrocław: Ośrodek Myśli Politycznej i Centrum Konserwatywne, 2005.
Google Scholar
Giddens Anthony, Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, tłum. Alina Szulżycka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002.
Google Scholar
Górny Grzegorz, Sprawiedliwi. Jak Polacy ratowali Żydów przed Zagładą, Warszawa: Rosikon Press, 2013.
Google Scholar
Grabowski Jan, Ratowanie Żydów za pieniądze: przemysł pomocy, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2008, nr 4.
Google Scholar
Grochowski Piotr, Dziady. Rzecz o wędrownych żebrakach i ich pieśniach, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2009.
Google Scholar
Grünberg Franciszka, „Gdzie tu się schować?” Wspomnienia, oprac. Agnieszka Haska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2022.
Google Scholar
Haska Agnieszka, „Jestem Żydem, chcę wejść”. Hotel Polski w Warszawie, 1943, Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów i Wydawnictwo IFiS PAN, 2006.
Google Scholar
Haska Agnieszka, Wprowadzenie: „Jak opisać tę rozpacz…” O zapiskach Tadeusza Obremskiego [w:] Tadeusz Obremski, „Wśród zatrutych noży”. Zapiski z getta i okupowanej Warszawy, oprac. Agnieszka Haska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2017.
Google Scholar
Haska Agnieszka, Wprowadzenie: „Jeszcze musimy jakieś piekło przejść” Wspomnienia Franciszki Grünberg [w:] Franciszka Grünberg, „Gdzie tu się schować?” Wspomnienia, oprac. Agnieszka Haska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2022.
Google Scholar
Hochberg Jakub, „Czytając gazetę niemiecką…” Dziennik pisany w ukryciu w Warszawie w latach 1943 –1944, oprac. Barbara Engelking, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2019.
Google Scholar
Inteligencja emocjonalna. Fakty, mity, kontrowersje, red. Magdalena Śmieja, Jarosław Orzechowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.
Google Scholar
Janicka Elżbieta, Obserwatorzy uczestniczący i inne kategorie. O nowy paradygmat opisu polskiego kontekstu Zagład [w:] Świadek: jak się staje, czym jest?, red. Agnieszka Dauksza, Karolina Koprowska, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2019.
Google Scholar
Janicka Elżbieta, Świadkowie własnej sprawy. Polska narracja dominująca wobec Zagłady w trakcie Zagłady, „Studia Literaria et Historica” 2018, nr 7.
Google Scholar
Jankowski Jan, Awtuch Anna, Rusiecka Beata, Ocaleni. Kategoria ocalonego i jej wybrane formy, „Psychoonkologia” 2017, nr 21.
Google Scholar
Johnson Hazel-Anne Michelle, Spector Paul E., Service with smile: do emotional intelligence, gender and autonomy moderate the emotional labor process?, „Journal of Occupational Health Psychology” 2007, nr 12.
Google Scholar
Kogan Kira, The Self-Made Man: Myth and Reality of an American Phenomenon, Munich: GRIN Verlag, 2010.
Google Scholar
Koźmińska-Frejlak Ewa, Kondycja ocalałych. Adaptacja do rzeczywistości powojennej (1944–1949) [w:] Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944–2010, red. Feliks Tych, Monika Adamczyk-Garbowska, Lublin: Wydawnictwo UMCS i ŻIH, 2012.
Google Scholar
Koźmińska-Frejlak Ewa, Po Zagładzie. Praktyki asymilacyjne ocalałych jako strategie zadomawiania się w Polsce (1944/45–1950), Warszawa: ŻIH, 2022.
Google Scholar
Kramer Clara, „Tyleśmy już przeszli”. Dziennik pisany w bunkrze (Żółkiew 1942–1944), oprac. Anna Wylegała, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2017.
Google Scholar
Matczak Anna, Knopp Katarzyna A., Znaczenie inteligencji emocjonalnej w funkcjonowaniu człowieka, Warszawa: Liberi Libri, 2013.
Google Scholar
Michajłowa Katia, Dziad wędrowny w kulturze ludowej Słowian, tłum. Hanna Karpińska, Warszawa: Oficyna Naukowa, 2010.
Google Scholar
Motyl Symcha Binem, „Do moich ewentualnych czytelników”. Wspomnienia czasu wojny, oprac. Agnieszka Haska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów i ŻIH, 2011.
Google Scholar
Nalewajko-Kulikow Joanna, Strategie przetrwania. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy, Warszawa: Neriton i Instytut Historii PAN, 2004.
Google Scholar
Ney Philip Gordon, A consideration of abortion survivors, „Child Psychiatry & Human Development” 1983, nr 13.
Google Scholar
„Nic nie potrzebujemy. Tylko przetrwać ten czas”. Relacje Żydów ukrywających się w okupowanej Polsce, oprac. Justyna Majewska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2022.
Google Scholar
Obremski Tadeusz, „Wśród zatrutych noży”. Zapiski z getta i okupowanej Warszawy, oprac. Agnieszka Haska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2017.
Google Scholar
Orwid Maria, Przeżyć… I co dalej?, rozmawiają Katarzyna Zimmerer i Krzysztof Szwajca, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006.
Google Scholar
Polacy – Żydzi 1939–1945, oprac. Stanisław Wroński, Maria Zwolakowa, Warszawa: Książka i Wiedza, 1971.
Google Scholar
Prot Katarzyna, Życie po Zagładzie. Skutki traumy u ocalałych z Holocaustu. Świadectwa z Polski i Rumunii, Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii, 2009.
Google Scholar
Ryczywół Ber, Moje przeżycia, tłum. Monika Polit [w:] „Nic nie potrzebujemy. Tylko przetrwać ten czas”. Relacje Żydów ukrywających się w okupowanej Polsce, oprac. Justyna Majewska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2022.
Google Scholar
„Sny chociaż mamy wspaniałe…” Okupacyjne dzienniki Żydów z okolic Mińska Mazowieckiego, tłum. Monika Polit, oprac. Barbara Engelking, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2016.
Google Scholar
„Szczęście posiadać dom pod ziemią…” Losy kobiet ocalałych z Zagłady w okolicach Dąbrowy Tarnowskiej, oprac. Jan Grabowski, Warszawa, Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2016.
Google Scholar
Sztompka Piotr, Zaufanie. Fundament społeczeństwa, Kraków: Znak, 2007.
Google Scholar
Sztompka Piotr, Socjologia, Kraków: Znak, 2006.
Google Scholar
Zaremba Marcin, Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków: Znak i Instytut Studiów Politycznych PAN, 2012.
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Justyna Kowalska-Leder, „Zawołani po imieniu”, czyli Krzywda i Sprawiedliwość , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 18 (2022)
- Justyna Kowalska-Leder, Fetyszyzacja autentyczności – casus muzeum-miejsca pamięci , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Justyna Kowalska-Leder, Kłopotliwa kategoria. Wokół tomu Świadek: jak się staje, czym jest? , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Justyna Kowalska-Leder, Literatura polska ostatniego dziesięciolecia wobec Zagłady – próby odpowiedzi na nowe wzywania , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Justyna Kowalska-Leder, Recenzja: Reprezentacje Zagłady w kulturze polskiej (1939–2019). Problematyka Zagłady w sztukach wizualnych i popkulturze, t. 1–2, red. Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska, Jacek Leociak, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2021, 672 s. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 18 (2022)
- Justyna Kowalska-Leder, Wszechobecność Sprawiedliwych , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Justyna Kowalska-Leder, „Coraz to nowe żądania, coraz to nowe grymasy” – relacja władzy i podporządkowania między Polakami a Żydami w kryjówkach po aryjskiej stronie , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
- Justyna Kowalska-Leder, Dawid Sierakowiak, Dziennik , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Justyna Kowalska-Leder, Pomaganie skazanym na zagładę jako źródło destrukcji – na podstawie dokumentów osobistych Brandli Siekierkowej , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 8 (2012)
- Justyna Kowalska-Leder, Jacek Leociak, Ratowanie. Opowieści Polaków i Żydów, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2010, 313 s. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 7 (2011)
Podobne artykuły
- Aleksandra Bańkowska, Żydowska Samopomoc Społeczna w okresie akcji „Reinhardt” , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Tadeusz Paweł Rutkowski, Kierunki, cele i rezultaty działań Służby Bezpieczeństwa PRL wobec Żydowskiego Instytutu Historycznego (1961–1970) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Janusz Salamon, SJ, Dialog chrześcijańsko-żydowski w krainie schorowanej wyobraźni. Na marginesie książki Waldemara Chrostowskiego Kościół, Żydzi, Polska , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 5 (2009)
- Dagmara Swałtek, Listy Gusty Ehrlich , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 5 (2009)
- Łukasz Biedka, Pamiętnik Cesi Gruft "W Imię Boże!" , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 5 (2009)
- Paweł Wolski, Tekst – autor – świadectwo. Na marginesie lektury Patrzyłam na usta… Dziennik z warszawskiego getta , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 5 (2009)
- Bożena Szaynok, „Tuż po Zagładzie”. Kościół wobec problematyki żydowskiej (VII 1944–VII 1946) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 5 (2009)
- Nechama Tec, Małgorzata Melchior, O pomocy, o ratowaniu Żydów i o badaniu Zagłady – z profesor Nechamą Tec rozmawia Małgorzata Melchior , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 4 (2008)
- Alina Skibinska, Dariusz Libionka, „Przysięgam walczyć o wolną i potężną Polskę, wykonywać rozkazy przełożonych, tak mi dopomóż Bóg”. Żydzi w AK. Epizod z Ostrowca Świętokrzyskiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 4 (2008)
- Joanna Tokarska-Bakir, Sprawiedliwi niesprawiedliwi, niesprawiedliwi sprawiedliwi , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 4 (2008)
<< < 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 > >>
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.
