W poszukiwaniu nowych sposobów na wyrażenie tego, co trudne do pojęcia. Muzea i miejsca pamięci poświęcone Zagładzie w XXI w.
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 20 (2024), Strony: 717-745
Data zgłoszenia: 2024-06-21Data akceptacji: 2024-08-26
Data publikacji: 2024-12-17

Abstrakt
Tekst omawia rozwój muzeów i stałych ekspozycji historycznych poświęconych Zagładzie w ciągu trzech minionych dekad. Autorka stawia tezę, że w ostatnich latach zaszły istotne zmiany w sposobie przedstawiania Holokaustu. Po pierwsze, nastąpiło ponowne odkrycie „przedmiotów Zagłady”, choć ich sposób prezentacji różni się od tego, jaki znamy z wczesnych muzeów i miejsc pamięci, takich jak Państwowe Muzeum w Oświęcimiu, czy na Majdanku. Po drugie, obserwujemy zwrot w kierunku bardziej abstrakcyjnych i konceptualnych form przedstawiania Zagłady. Nowe muzea i ekspozycje przełamują bipolarny podział na wystawy dokumentalne i doświadczeniowe, jaki dominował europejską scenę muzealną w ostatnich dekadach. Artykuł omawia bliżej cztery otwarte w Europie w ciągu ostatnich pięciu lat placówki i ekspozycje historyczne: wystawę stałą Muzeum i Miejsca Pamięci w Sobiborze (2020), galerię „Katastrofa” w Muzeum Żydowskim w Berlinie (2020), Galerię Holokaustu w Imperial War Museum w Londynie (2021) oraz Narodowe Muzeum Holokaustu w Amsterdamie (2024). Autorka przytacza również przykłady innych prezentacji muzealnych z Europy i Stanów Zjednoczonych.
Słowa kluczowe
muzea , Zagłada Żydów , wystawy historyczne , upamiętnienie , Muzea Holocaustu , muzea memorialne , muzea miejsca pamięci , przedmioty Zagłady , projektowanie wystaw
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival sources
Google Scholar
Archiwum Państwowego Muzeum na Majdanku
Google Scholar
Projekt wystawy stałej „SS-Sonderkommando Sobibor”. Niemiecki obóz Zagłady 1942–1943. Projekt wykonawczy”, Kłaput Project S.C, Warszawa, 12 listopada 2019
Google Scholar
Archiwum Zakładowe Muzeum Zamku w Łańcucie
Google Scholar
Projekty złożone na konkurs na opracowanie koncepcji architektonicznej Muzeum Polaków ratujących Żydów na Podkarpaciu im. Rodziny Ulmów w Markowej
Google Scholar
Literatura przedmiotu / Content related literature
Google Scholar
Axel Drecoll, Von der Anwesenheit und Abwesenheit von Geschichte. Überlegungen zur Definition und Konzeption von NS-Geschichtsorten [w:] Jenseits der Erinnerung – Verbrechensgeschichte begreifen. Impulse für die kritische Auseinandersetzung mit dem Nationalsozialismus nach dem Ende der Zeitgenossenschaft, red. Volkhard Knigge, Göttingen: Wallstein, 2022.
Google Scholar
Beier-de Haan Rosemarie, Erinnerte Geschichte – Inszenierte Geschichte. Ausstellungen und Museen in der Zweiten Moderne, Frankfurt am Main: Suhrkamp, 2005.
Google Scholar
Beier-de Haan Rosemarie, Re-staging Histories and Identities [w:] A Companion to Museum Studies, red. Sharon Macdonald, Malden, MA: Wiley-Blackwell, 2011.
Google Scholar
Chełmno. Rzeczy ostatnie/Last things, wyd. Andrzej Grzegorczyk i in., Chełmno nad Nerem: Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem o. Muzeum Martyrologicznego w Żabikowie, 2016.
Google Scholar
Cole Tim, “Nature was Helping Us”: Forests, trees, and environmental histories of the Holocaust, „Environmental History” 2014, t. 19, nr 4.
Google Scholar
Dudley Sandra H., Museum Matarialities: Objects, Sense and Feeling [w:] Museum Materialities: Objects, Engagements, Interpretations, red. Sandra H. Dudlay, London: Routledge, 2010.
Google Scholar
Grabowski Jan, Dariusz Libionka, Bezdroża polityki historycznej. Wokół Markowej, czyli o czym nie mówi Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II Wojny Światowej im. Rodziny Ulmów, “Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2016, nr 12.
Google Scholar
Grzesiuk-Olszewska Irena, Polska rzeźba pomnikowa, Warszawa: Neriton, 1995.
Google Scholar
Heumann Gurian Elaine, What is the Object of this Exercise? A Meandering Exploration of the Many Meanings of Objects in Museums, „Daedalus”, lato 1999.
Google Scholar
Kobielska Maria, Muzeum narracyjne – muzeum doświadczeniowe. Uwagi terminologiczne, „Teksty Drugie” 2020, nr 4.
Google Scholar
Kowalska-Leder Justyna, Fetyszyzacja autentyczności – casus muzeum-miejsca pamięci, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały 2021, nr 17.
Google Scholar
Knigge Volkhard, Gedenkstätten und Museen [w:] Verbrechen erinnern. Die Auseinandersetzung mit Holocaust und Völkermord, red. Volkhard Knigge, Norbert Frei, Bonn: C.H Beck, 2005.
Google Scholar
Kranz Tomasz, Krajobrazy pamięci – podmioty kultury – obiekty turystyczne – przestrzenie edukacji. O współczesnych znaczeniach muzeach w poobozowych miejscach pamięci [w:] Muzea w poobozowych miejscach pamięci. Tożsamość, znaczenia, funkcje, red. Tomasz Kranz, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2017.
Google Scholar
Kranz Tomasz, Słowo wstępne [w:] Wydobyte z popiołów. Przedmioty osobiste ofiar niemieckiego obozu zagłady w Sobiborze, red. Tomasz Kranz, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2018.
Google Scholar
Kugelmann Cilly, Kein Holocaust im Jüdischen Museum [w:] „Ausgestopfte Juden?” Geschichte, Gegenwart und Zukunft jüdischer Museen, wyd. Felicitas Heimann-Jeline, Hannes Sulzenbacher, Göttingen: Wallstein Verlag, 2022.
Google Scholar
Małczyński Jacek, Historia środowiskowa Zagłady, „Teksty Drugie” 2017, nr 2.
Google Scholar
Przy okrągłym stole „Życia”. Nad oświęcimskim pomnikiem, „Życie Warszawy“, 21–22 XII 1958, nr 305.
Google Scholar
Schulze Mario, Things are Changing: Museums and the Material Turn, „Museological Review” 2014, nr 18.
Google Scholar
Schulze Mario, Wie die Dinge sprechen lernten. Eine Geschichte des Museumsobjektes 1968–2000, Berlin: Transcript Verlag, 2017.
Google Scholar
Shallcross Bożena, Rzeczy i Zagłada, Kraków: Universitas, 2010.
Google Scholar
Sodaro Amy, Exhibiting Atrocity: Memorial Museums and the Politics of Past Violence, New Brunswick–Camden: Rutgers University Press, 2018.
Google Scholar
Spangenberg Peter, Aura [w:] Ästhetische Grundbegriffe, t. 1, red. Karlheinz Barck i in., Stuttgart: Metzler, 2010.
Google Scholar
Sutor Bernhard, Politische Bildung im Streit um die „intellektuelle Gründung” der Bundesrepublik Deutschland. Die Kontroversen der siebziger und achtziger Jahre, „Aus Politik und Zeigeschichte” 2002, nr 45, https://www.bpb.de/apuz/26627/politische-bildung-im-streit-um-die-intellektuelle-gruendung-der-bundesrepublik-deutschland?p=all.
Google Scholar
Weinberg Jeshajahu, Rina Elieli, The Holocaust Museum in Washington, New York: Rizzoli, 1995.
Google Scholar
Williams Paul, Memorial Museum. The Global Rush to Commemorate Atrocities, Oxford–New York: Berg, 2007.
Google Scholar
Wóycicka Zofia, Archaeological Findings in the Permanent Exhibition in Sobibór [w:] Excavating Sobibor. Holocaust Archaeology Between Heritage, History and Memory, red. Martijn Eickhoff, Erik Somers, Jelke Take, Zwolle: WBooks. 2024, https://wbooks.com/winkel/geschiedenis/excavating-sobibor/.
Google Scholar
Wóycicka Zofia, Global patterns, local interpretations: new Polish museums dedicated to the rescue of Jews during the Holocaust, „Holocaust Studies” 2019, t. 25, nr 3.
Google Scholar
Wóycicka Zofia, W poszukiwaniu trzeciej drogi. Nowa wystawa stała w Muzeum Żydowskim w Berlinie (część „Katastrofa”), „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2023, nr 19.
Google Scholar
Wóycicka Zofia, Wywiad z prof. Volkhardem Knigge z okazji otwarcia w Muzeum Żydowskim w Berlinie wystawy poświęconej robotnikom przymusowym, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2012, nr 8.
Google Scholar
Wóycicka Zofia, Zachować decorum. Nowa ekspozycja stała w Muzeum i Miejscu Pamięci w Sobiborze, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”, 2021, nr. 17.
Google Scholar
Ziębińska-Witek Anna, Historia w Muzeum. Studium ekspozycji Holokaustu, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2011.
Google Scholar
Netografia / Netography
Google Scholar
Becker Stephan, Gelungene Annäherung in Berlin. Neue Dauerausstellung im Jüdischen Museum von Chezweitz und Hella Rolfes Architekten, baunetz.de, 19 VIII 2020, https://www.baunetz.de/meldungen/Meldungen-Neue_Dauerausstellung_im_Juedischen_Museum_von_Chezweitz_und_Hella_Rolfes_Architekten_7370882.html
Google Scholar
Bulgin James, Wykład dla British Holocaust Studies Association, online 25 XI 2021, https://www.youtube.com/watch?v=KqMCRzgmZJg
Google Scholar
Casson Mann, Holocaust Galleries, https://www.cassonmann.com/projects/holocaust-galleries
Google Scholar
Dormann Jascha (Sound Scenographer, Idee und Kland Audio Desing), Film: The Holocaust Galleries. Idee und Klang Audio Desing, https://ideeundklang.com/audio/en/work/exhibitions/holocaustgalleries.html
Google Scholar
Dowody zbrodni, Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau, https://www.auschwitz.org/galeria/wystawy/dowody-zbrodni,3.html
Google Scholar
Freedland Jonathan, Imperial War Museum Holocaust Galleries review – history’s greatest horror, „The Guardian”, 11 X 2023, https://www.theguardian.com/culture/2021/oct/11/imperial-war-museum-london-holocaust-gallery-review
Google Scholar
Historia Muzeum, Muzeum Kulmhof byłego niemieckiego Obozu Zagłady w Chełmnie nad Nerem, Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem, https://chelmno-muzeum.eu/muzeum/historia-muzeum
Google Scholar
Lebovic Matt, Netherlands’ first Holocaust museum finally opens, with a side of anti-Israel protests, „Times of Israel”, 11 III 2024, https://www.timesofisrael.com/netherlands-first-holocaust-museum-finally-opens-with-a-side-of-anti-israel-protests/
Google Scholar
Muzeum Ulmów, https://muzeumulmow.pl/pl/muzeum/budynek-muzeum/
Google Scholar
Moses Claira, With a New Holocaust Museum, the Netherlands Faces Its Past, „New York Times, 5 III 2024, https://www.nytimes.com/2024/03/05/arts/design/holocaust-museum-the-netherlands.html
Google Scholar
Neue Dauerausstellung Jüdisches Museum Berlin, Jüdisches Museum Berlin Envue Homburg Licht, Neue Dauerausstellung, chezweitz, Hella Rolfes Architekten, https://www.envuehomburg.de/wp-content/uploads/2021/01/JMB_9_10.pdf
Google Scholar
Neugestaltung der Dauerausstellung Jüdisches Museum Berlin, chezweitz, https://www.chezweitz.com/de/home/neugestaltung-der-dauerausstellung-juedisches-museum-berlin
Google Scholar
Niemiecki obóz zagłady w Bełżcu. Historia i relikty, Państwowe Muzeum na Majdanku, https://www.majdanek.eu/media/files/pages/237/niemiecki_oboz_zaglady_w_belzcu_-_historia_i_relikty.pdf
Google Scholar
Nizio Design International, Projekty – Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas drugiej wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej, https://nizio.com.pl/project/muzeum-polakow-ratujacych-zydow-podczas-ii-wojny-swiatowej-im-rodziny-ulmow-w-markowej/
Google Scholar
Ogólne założenia i struktura ekspozycji. Konkurs na opracowanie Koncepcji realizacji wystawy stałej „SS-Sondekommando Sobibor” – niemiecki obóz zagłady, Załącznik nr M3 do Regulaminu konkursu, http://www.majdanek.eu/bip/konkurs_na_opracowanie_koncepcji_realizacji_wystawy_stalej____ss-sonderkommando_sobibor_____niemiecki_oboz_zaglady__znak/200
Google Scholar
„Konkurs na opracowanie koncepcji realizacji wystawy stałej „SS-Sonderkommando Sobibor”. Wizualizacja zwycięskiej koncepcji autorstwa Jarosława i Barbara Kłaput z „Kłaput Project” s.c., http://www.majdanek.eu/media/photos/images/1/0/7/9/5/orig_1079587911.jpg
Google Scholar
„SS-Sonderkommando Sobibor”. Niemiecki obóz zagłady 1942–1943, Muzeum i Miejsce Pamięci w Sobiborze, 27 X 2020 r., https://www.sobibor-memorial.eu/pl/exhibitions/ss-sonderkommando_sobibor__niemiecki_oboz_zaglady_1942___1943/31
Google Scholar
The Libeskind Building. Architecture Retells German-Jewish History, Jüdisches Museum Berlin, https://www.jmberlin.de/en/libeskind-building
Google Scholar
The Sound of The Holocaust Galleries, International Sound Award, https://www.international-sound-awards.com/the-sound-of-the-holocaust-galleries/
Google Scholar
The Ulma Family Museum in Markowa / Nizio Design International, “ArchDaily” (27.06.2016), https://www.archdaily.com/790171/the-ulma-family-museum-of-poles-saving-jewish-people-during-world-war-ii-nizio-design-international
Google Scholar
Wywiady, wykłady, osobista komunikacja / Interviews, lectures, personal communication
Google Scholar
Gringold Annemiek, Wykład „The Holocaust Museum from the Dutch Perspective” wygłoszony podczas konferencji „Museum Exhibitions in the Holocaust Memorials: from Bełżec to Sobibór”, Bełżec, 4–5 VI 2024 r.
Google Scholar
Rozmowa autorki z kustoszem Muzeum Kulmhof, Bartłomiejem Grzanką, 5 V 2024 r.
Google Scholar
Wywiad z Tomaszem Kranzem przeprowadzony przez autorkę, Lublin, 28 III 2023 r.
Google Scholar
Wywiad z Barbarą i Jarosławem Kłaputami przeprowadzony przez autorkę, Warszawa, 22 III 2023 r.
Google Scholar
Wywiad z Mirosławem Niziem przeprowadzony przez autorkę i Michalinę Musielak, Warszawa, 17 IV 2024 r.
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Zagłada Żydów. Studia i Materiały

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/
Inne teksty tego samego autora
- Zofia Wóycicka, Zachować decorum. Nowa ekspozycja stała w Muzeum i Miejscu Pamięci w Sobiborze , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Zofia Wóycicka, Laboratorium zagłady – nowa ekspozycja historyczna na terenie obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Zofia Wóycicka, Kazerne Dossin – Muzeum-Miejsce Pamięci i Centrum Dokumentacyjne poświęcone Zagładzie i Prawom Człowieka , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Zofia Wóycicka, Buchenwald revisited , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Zofia Wóycicka, Muzeum dla dorosłych. Nowa wystawa w Miejscu Pamięci Cichych Bohaterów w Berlinie , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 18 (2022)
- Zofia Wóycicka, Monika Heinemann, Krieg und Kriegserinnerung im Museum. Der Zweite Weltkrieg in polnischen historischen Ausstellungen seit den 1980-er Jahren, Göttingen: Vanderhoeck & Ruprecht, 2017, 550 s , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 15 (2019)
- Zofia Wóycicka, U „kresu pewnej moralności”: dyskusje wokół procesów więźniów funkcyjnych w Polsce 1945–1950 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 3 (2007)
- Zofia Wóycicka, Sarah Gunsburger, National Policy, Global Memory: The Commemoration of the „Righteous” from Jerusalem to Paris, 1942–2007 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Zofia Wóycicka, W poszukiwaniu trzeciej drogi. Nowa wystawa stała w Muzeum Żydowskim w Berlinie (część „Katastrofa”) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
Podobne artykuły
- Marta Duch-Dyngosz, W poszukiwaniu lokalnej pamięci o Zagładzie. Przypadek upamiętniania społeczności żydowskich w mniejszych miejscowościach we współczesnej Polsce , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Dariusz Libionka, Jacek Leociak, 75. rocznica akcji „Reinhardt” , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Krzysztof Malicki, Pomiędzy niepamięcią a pamięcią ekskluzywną. Współczesny Rzeszów wobec swojej żydowskiej przeszłości , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Adam Puławski, „Benzyny zużyto 8 litrów”. Prozaizacja Zagłady na przykładzie dokumentacji Archiwum Państwowego w Lublinie Oddział w Chełmie , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 14 (2018)
- Jacek Leociak, Adam Mazur, Artur Żmijewski, „Berek jest głosem o niemocy wobec okrucieństwa; pragnieniem, by Zagłada się nie wydarzyła”. Z Arturem Żmijewskim rozmawiają Jacek Leociak i Adam Mazur , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Adam Puławski, Jacek Andrzej Młynarczyk, W cieniu Zagłady. Losy kieleckich Żydów w czasie drugiej wojny światowej [Adam Puławski] , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Dariusz Libionka, Jan Grabowski, Anatomia donosu ks. Stanisława Trzeciaka na ks. Tadeusza Pudra , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Jacek Leociak, Marta Tomczok, Afektywny kicz holokaustowy – wprowadzenie , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Jacek Leociak, Zagłada w „Muzeum życia” (Muzeum Polin i jego kłopoty z muranowskim genius loci) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 11 (2015)
- Redakcja, Od Redakcji , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 > >>
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.