Pokaż  Nr 15 (2019)

Nr 15 (2019)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2019-12-20

Dział: Z warsztatów badawczych

„Nie myśl, że to pisze obłąkany”. Listy rabina z Grabowa i jego misja informowania o Zagładzie

Adam Sitarek

adam.sitarek@uni.lodz.pl

Adam Sitarek – doktor historii, adiunkt w Centrum Badań Żydowskich Uniwersytetu Łódzkiego, członek Polskiego Towarzystwa Studiów Żydowskich i European Association for Jewish Studies. Autor monografii „Otoczone drutem państwo”. Struktura i funkcjonowanie administracji żydowskiej getta łódzkiego, nagrodzonej w 2016 r. w kategorii debiut w konkursie tygodnika „Polityka”. Członek zespołu redakcyjnego publikacji Kroniki getta łódzkiego 1941–1944 (2009) Encyklopedia getta. Niedokończony projekt archiwistów z getta łódzkiego (2015) oraz Rok za drutem kolczastym. Obwieszczenia Przełożonego Starszeństwa Żydów z getta łódzkiego (2019). Kierownik projektu „Leksykon getta łódzkiego”, realizowanego w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki.



ORCID logo https://orcid.org/0000-0002-3958-7262

Uniwersytet Łódzki, Centrum Badań Żydowskich

Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 15 (2019), Strony: 492-513

Data zgłoszenia: 2020-09-07

Data publikacji: 2019-12-20

DOI logo https://doi.org/10.32927/ZZSiM.2020.15.20

Abstrakt

Na początku stycznia 1942 r. do Grabowa, niewielkiej miejscowości w rejencji łódzkiej Kraju Warty, dotarli uciekinierzy z pobliskiego obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem. W tym czasie niemieccy naziści przeprowadzali kolejno likwidację okolicznych gett, a ich mieszkańców deportowali i mordowali w Chełmnie. Ocalali z obozu spotkali się w Grabowie z miejscowym rabinem i dali mu świadectwo na temat zbrodni, której byli świadkami. Rabin niemal natychmiast postanowił wysłać list z ostrzeżeniami przed deportacjami do swoich bliskich, a w jego domu uciekinierzy przekazali mieszkańcom Grabowa tragiczne wieści. Następnego dnia rabin napisał kolejny list, wiadomości zaczęli też wysyłać mieszkańcy Grabowa, tym samym informacje o masowej zbrodni zataczały coraz szersze kręgi. Wiele wskazuje na to, że inicjatywa podjęta przez grabowskiego rabina mogła być pierwszą zorganizowaną próbą ostrzeżenia Żydów uwięzionych w gettach w rejencji łódzkiej Kraju Warty przed nadciągającą Zagładą, a on sam odegrał znaczącą rolę w łańcuchu przekazywania informacji na temat zbrodni dokonywanej w leżącym nieopodal obozie w Chełmnie nad Nerem. Jego aktywność polegająca na rozpowszechnianiu wieści na temat celu deportacji utrudniała pracę niemieckim oprawcom, a ofiarom pozwoliła zweryϐikować zapewnienia Niemców o wysyłkach do pracy i poznać faktyczny los wysyłanych do Chełmna

BIBLIOGRAFIA
Google Scholar

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi (AIPN Łd)
Google Scholar

Ld 11/122, Ld 11/135
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Łodzi (AP Łódź)
Google Scholar

Urząd Wojewódzki Łódzki 987
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Płocku Oddział w Łęczycy (APPO Łęczyca)
Google Scholar

/96, 59/46
Google Scholar

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH)
Google Scholar

/351; 301/7116, Relacja Władysława Zarachowicza; Ring. I/1062/2
Google Scholar

United States Holocaust memorial Museum
Google Scholar

RG-60.5039, Short interviews near Grabów (Maisons), film 3388
Google Scholar

Źródła publikowane
Google Scholar

Aaronson Jehoszua Mosze, Zwój domu niewoli. Dziennik, oprac. Łucja Pawlicka-Nowak, Konin: Muzeum Okręgowe, 2016.
Google Scholar

Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 1: Listy o Zagładzie, oprac. Ruta Sakowska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997.
Google Scholar

Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 9: Tereny wcielone do Rzeszy: Kraj Warty, oprac. Magdalena Siek, Warszawa: ŻIH i WUW, 2012.
Google Scholar

Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 13: Ostatnim etapem przesiedlenia jest śmierć. Pomiechówek, Chełmno nad Nerem, Treblinka, oprac. Ewa
Google Scholar

Wiatr, Barbara Engelking, Alina Skibińska, Warszawa: ŻIH i WUW, 2013.
Google Scholar

Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 19: Prasa getta warszawskiego: Hechaluc-Dror i Gordonia, oprac. Piotr Laskowski, Sebstian Matuszewski, Warszawa: ŻIH, 2015.
Google Scholar

Dokumenty i materiały z czasów okupacji niemieckiej w Polsce, t. 1: Obozy, oprac. Nachman Blumental, Łódź: Centralna Żydowska Komisja Historyczna, 1946.
Google Scholar

Dokumenty i materiały z czasów okupacji niemieckiej w Polsce, t. 2: Akcje i wysiedlenia, cz. 1, oprac. Józef Kermisz, Warszawa–Łódź–Kraków: Centralna Żydowska Komisja Historyczna, 1946.
Google Scholar

Eksterminacja Żydów na ziemiach polskich w okresie okupacji hitlerowskiej. Zbiór dokumentów, oprac. Tatiana Berenstein, Artur Eisenbach, Adam Rutkowski, Warszawa: ŻIH, 1957.
Google Scholar

Nirenberg Yankl, Memoirs from the Łódź Ghetto, tłum. Vivian Felsen, Toronto: Lugus Libros Latin America, 2003.
Google Scholar

Sprawozdania miesięczne wojewody łódzkiego rok 1938, t. 1: Legalny ruch polityczny i narodowościowy, red. Jacek Walicki i in., Łódź: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych i Wydawnictwo UŁ, 2012.
Google Scholar

Sprawozdania miesięczne wojewody łódzkiego rok 1939, t. 1: Legalny ruch polityczny i narodowościowy, red. Jacek Walicki i in., Łódź: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych i Wydawnictwo UŁ, 2012.
Google Scholar

Prasa
Google Scholar

„Lodzer Zeitung”, 12 XII 1939, nr 338
Google Scholar

Literatura przedmiotu
Google Scholar

Baranowski Julian, Zagłada Żydów z getta łódzkiego w kontekście realizacji hitlerowskiej polityki „Endlosung” w Kraju Warty [w:] Zagłada Żydów z getta łódzkiego. W 50. rocznicę likwidacji getta łódzkiego, kom. red. Jan Fijałek i in., Łódź: Okręgowa Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi – Instytut Pamięci Narodowej i Muzeum Historii Miasta Łodzi, 1994.
Google Scholar

Datner Szymon, 55 dni Wehrmachtu w Polsce. Zbrodnie dokonane na polskiej ludności cywilnej w okresie 1 IX – 25 X 1939, Warszawa: Wydawnictwo MON, 1967.
Google Scholar

Dąbrowska Danuta, Zagłada skupisk żydowskich w „Kraju Warty” w okresie okupacji hitlerowskiej, „Biuletyn ŻIH” 1955, nr 1/2 (13/14).
Google Scholar

Działalność młodzieżowych organizacji chalucowych w getcie, „Biuletyn ŻIH” 1965, nr 2 (54).
Google Scholar

Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, t. 2: Ghettos in German-Occupied Eastern
Google Scholar

Europe, cz. A, red. Martin Dean, współpraca Mel Hecker, Bloomington–Indianapolis: Indiana University Press i USHMM, 2012.
Google Scholar

Farbstein Esther, Hidden in Thunder. Perspectives on Faith, Halachah and Leadership during the Holocaust, tłum. Deborah Stern, t. 1, Jerusalem: Feldheim, 2007.
Google Scholar

Gutman Israel, Introduction: The Distinctiveness of the Łódź Ghetto [w:] Isaiah Trunk, Łódź Ghetto. A History, tłum. Robert Moses Shapiro, Bloomington–Indianapolis: Indiana University Press, 2006.
Google Scholar

Historia Żydów łęczyckich na przestrzeni wieków, red. Tadeusz Grabarczyk, Łódź–Łęczyca: Towarzystwo Naukowe Płockie. Oddział w Łęczycy, 2012.
Google Scholar

Huppert Shmuel, King of the Ghetto. Mordecai Haim Rumkowski, the Elder of Lodz Ghetto, „Yad Vashem Studies” 1983, nr 15.
Google Scholar

Kto w takich czasach Żydów przechowuje? Polacy niosący pomoc ludności żydowskiej w czasie okupacji niemieckiej, red. Aleksandra Namysło, Warszawa: IPN, 2009.
Google Scholar

Montague Patrick, Chełmno. Pierwszy nazistowski obóz zagłady, tłum. Tomasz S. Gałązka, Wołowiec: Czarne, 2014.
Google Scholar

Nowicki Przemysław, Zanim „przybył z zaświatów”, nazywał się Winer. Krąg rodzinny i konspiracyjny Szlamka, uciekiniera z ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2009, nr 5.
Google Scholar

Nowicki Przemysław, Kuberczyk Tomasz, Z archiwum Ringelbluma: Relacje Uszera Taube i Wołkowicza jako źródła do badań nad Zagładą Żydów z powiatów konińskiego i kolskiego [w:] Mniejszości narodowe w Wielkopolsce i ich dziedzictwo, t. 1: Żydzi, red. Piotr Kwiatkiewicz, Poznań: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa, 2012.
Google Scholar

Pawlicka-Nowak Łucja, Mówią świadkowie Chełmna, Konin: Muzeum Okręgowe, 2004.
Google Scholar

Pinkas hakehillot Polin, t. 1: Lodz vegahlil, red. Danuta Dąbrowska, Abraham Wein, Jeruszalaim: Jad wa-Szem, 1976.
Google Scholar

Rudnicki Szymon, Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2015.
Google Scholar

Sakowska Ruta, Chełmno nad Nerem. Ostrzeżenia i pomoc, „Biuletyn ŻIH” 1987, nr 2 (142).
Google Scholar

Sakowska Ruta, Dwa etapy. Hitlerowska polityka eksterminacji Żydów w oczach oϔiar.
Google Scholar

Szkic historyczny i dokumenty, Wrocław i in.: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986.
Google Scholar

Sefer Linczic, red. Icchak Ididio Frenkel, Tel Awiw: Olej Linczic be-Israel, 1953.
Google Scholar

Siepracka Dorota, Stanisław Kaszyński wobec eksterminacji Żydów w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem [w:] Kto w takich czasach Żydów przechowuje? Polacy niosący pomoc ludności żydowskiej w czasie okupacji niemieckiej, red. Aleksandra Namysło, Warszawa: IPN, 2009.
Google Scholar

Sitarek Adam, Otoczone drutem państwo. Struktura i funkcjonowanie administracji żydowskiej getta łódzkiego, Łódź: IPN, 2016.
Google Scholar

Sitarek Adam, „Zaprowiantowanie obozu jest podobno wzorowe”. Wiedza więźniów getta łódzkiego na temat ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2017, nr 13.
Google Scholar

Sitarek Adam, Żydzi łęczyccy w czasie drugiej wojny światowej [w:] Historia Żydów łęczyckich na przestrzeni wieków, red. Tadeusz Grabarczyk, Łódź–Łęczyca: Towarzystwo Naukowe Płockie. Oddział w Łęczycy, 2012.
Google Scholar

Świadectwa Zagłady. Obóz w Chełmnie nad Nerem. Getto wiejskie Czachulec, wybór dokumentów i oprac. Łucja Pawlicka-Nowak, Gdańsk: Muzeum II Wojny Światowej, 2014.
Google Scholar

Tabaksblat Israel, Churbn Lodz. 6 jor naci-gehenen, Buenos Aires: Central Farband fun Pojlisze Jidn in Argentine, 1946.
Google Scholar

Trunk Isaiah, Łódź Ghetto. A History, tłum. Robert Moses Shapiro, Bloomington–Indianapolis: Indiana University Press, 2006.
Google Scholar

Urynowicz Marcin, Listy o Zagładzie. Kryptoinformacja, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2002, nr 1.
Google Scholar

Wardzyńska Maria, Był rok 1939. Operacja niemieckiej Policji Bezpieczeństwa w Polsce – Intelligenzaktion, Warszawa: IPN, 2009.
Google Scholar

The Yad Vashem Encyclopedia of the Ghettos During the Holocaust, t. 1, red. Guy Miron, Jerusalem: Yad Vashem, 2009.
Google Scholar

Zagłada Żydów z getta łódzkiego. W 50. rocznicę likwidacji getta łódzkiego, kom. red. Jan
Google Scholar

Fijałek i in., Łódź: Okręgowa Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi – Instytut Pamięci Narodowej i Muzeum Historii Miasta Łodzi, 1994.
Google Scholar

Licencja

Prawa autorskie (c) 2019 Zagłada Żydów. Studia i Materiały

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

Altmetryki

Cytowania w Google Scholar - kliknij ikonę, aby sprawdzić

Statystyki

Sitarek, A. . (2019). „Nie myśl, że to pisze obłąkany”. Listy rabina z Grabowa i jego misja informowania o Zagładzie. Zagłada Żydów. Studia I Materiały, (15), 492–513. https://doi.org/10.32927/ZZSiM.2020.15.20

Udostępnij

                            Pokaż  Nr 15 (2019)

Nr 15 (2019)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2019-12-20

Dział: Z warsztatów badawczych