Polska Podziemna wobec szantażystów i szmalcowników w Warszawie. Korekta obrazu
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 14 (2018), Strony: 115-164
Data zgłoszenia: 2020-09-27Data publikacji: 2018-12-02

Abstrakt
Celem tekstu jest analiza, jak plaga szantaży i donosów zagrażających ukrywającym się w Warszawie Żydom była traktowana przez konspiracyjne sądownictwo cywilne i wojskowe (Cywilny Sąd Specjalny i Wojskowy Sąd Specjalny) w okresie 1942–1944. Szeroko zakrojona kwerenda archiwalna pozwoliła na zrewidowanie kilku funkcjonujących w literaturze przedmiotu tez i opinii. Okazało się, że pierwsze wyroki na szantażystów zostały wydane przez warszawski Cywilny Sąd Specjalny kilka miesięcy wcześniej, niż przypuszczano, ale nie zostały one wykonane z powodu braku możliwości technicznych. Krytyczna analiza źródeł pozwoliła również na zakwestionowanie poglądu, że Jan Łakiński został osądzony i zlikwidowany za przyczynienie się do wykrycia schronu, w którym ukrywał się twórca „Oneg Szabat” Emanuel Ringelblum. Fakt, że zlikwidowano go niedługo później, był, jak się okazało, kwestią przypadku. Prawdziwy sprawca wykrycia schronu i śmierci Ringelbluma nie został przez podziemie wykryty i ukarany. Autor dokładniej niż poprzednicy zrekonstruował funkcjonowanie warszawskiego Cywilnego Sądu Specjalnego, opisał sposób i okoliczności wykonania wszystkich wyroków na osoby skazane za działania przeciwko Żydom, a także omówił problem efektywności rozpracowywania szantażystów przez różne struktury polskiej konspiracji.
Słowa kluczowe
okupowana Warszawa , zwalczanie szantaży , Emanuel Ringelblum , Cywilne Sądy Specjalne , Armia Krajowa
Bibliografia
Źródła archiwalne
Google Scholar
Archiwum Akt Nowych (AAN)
Google Scholar
Delegatura Rządu RP na Kraj, 202/II-35, 202/II-37, 202/II-40, 202/II-44, 202/
Google Scholar
III-122, 202/XV-2, 202/XV-1-2
Google Scholar
Armia Krajowa, 203/III-111, 203/III-112, 203/III-113, 203/III-116, 203/III-137
Google Scholar
NSZ. Dowództwo Oddziału II, 207/4, 207/13, 207/35
Google Scholar
Społeczny Komitet Antykomunistyczny „Antyk”, 228/3, 228/5-2, 228/7-3
Google Scholar
Archiwum Beit Lochamej ha-Getaot (Archiwum Kibucu Bojowników Gett, ABGL)
Google Scholar
, 5966, 5987, 6051
Google Scholar
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)
Google Scholar
/8, 0330/108, 0423/3402, 01208/1003/Jacket, 380/8/3, 1558/45,
Google Scholar
/60, 1558/95, 1572/1330,
Google Scholar
GK 317/247, GK 317/248, GK 317/699–705
Google Scholar
MBP 1572/1330
Google Scholar
Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego
Google Scholar
Wywiad z Izabelą Horodecką, 3 X 2005, http://ahm.1944.pl/Izabela_Horodecka/14
Google Scholar
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH)
Google Scholar
, Relacje Żydów Ocalałych z Zagłady
Google Scholar
Archiwum Yad Vashem (AYV)
Google Scholar
O.6/82, O.6/83, O.6/86
Google Scholar
Wojskowe Biuro Badań Historycznych, Centralne Archiwum Wojskowe (CAW)
Google Scholar
II.44.5, IX.3.22.9, IX.3.29.3
Google Scholar
Źródła publikowane, wspomnienia
Google Scholar
Arczyński Marek [Ferdynand], Balcerak Wiesław, Kryptonim „Żegota”. Z dziejów pomocy
Google Scholar
Żydom w Polsce 1939–1945, Warszawa: Czytelnik, 1979.
Google Scholar
Bartoszewski Władysław, Po obu stronach muru [w:] Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945, oprac. Władysław Bartoszewski, Zofia. Lewinówna,wyd. 2 rozsz., Kraków: Znak, 1969.
Google Scholar
Chaskielewicz Stefan, Ukrywałem się w Warszawie. Styczeń 1943 – styczeń 1945, Kraków: Znak, 1988.
Google Scholar
Hanasz Marian, Sprawa Łakińskiego [w:] Goldmanka. W kręgu szkoły, Warszawa: Sekcja Goldmaniaków przy Stowarzyszeniu Wychowanków Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego, 2005.
Google Scholar
Iranek-Osmecki Kazimierz, Kto ratuje jedno życie… Polacy i Żydzi 1939–1945, Warszawa: IPN, 2009.
Google Scholar
Jagur Orna [Grodzińska Irena], Bunkier „Krysia”, Łódź: Oϐicyna Biblioϐilów, 1997.
Google Scholar
Korboński Stefan, Polskie Państwo Podziemne. Przewodnik po podziemiu z lat 1939–1945, Warszawa: Świat Książki, 2008.
Google Scholar
Korboński Stefan, W imieniu Rzeczypospolitej, Warszawa: IPN, 2009 (wyd. 1 1954).
Google Scholar
Pro memoria (1941–1944). Raporty Departamentu Informacji Delegatury Rządu RP o zbrodniach na narodzie polskim, wybór i oprac. Janusz Gmitruk i in., Warszawa:
Google Scholar
Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, 2004/2005.
Google Scholar
Ringelblum Emanuel, Kronika getta warszawskiego [w:] Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 29: Pisma Emanuela Ringelbluma z getta, red.
Google Scholar
Joanna Nalewajko-Kulikov, Warszawa: ŻIH, 2018.
Google Scholar
Ringelblum Emanuel, Stosunki polsko-żydowskie w czasie drugiej wojny światowej. Uwagi i spostrzeżenia. Warszawa: Czytelnik, 1988, s. 95–99.
Google Scholar
Rybicki Józef, Notatki szefa warszawskiego Kedywu, Warszawa: WUW, 2001.
Google Scholar
Sieroszewski Władysław, Z działalności Wojskowego Sądu Specjalnego Okręgu, a następnie Obszaru warszawskiego AK, „Najnowsze Dzieje Polski” 1964, t. 8.
Google Scholar
Sojusznicy Gestapo. Proces Kwasiborskiego i innych, Warszawa: Książka i Wiedza, 1951.
Google Scholar
Steinsbergowa Aniela, Widziane z ławy obrończej, przedruk z wydawnictwa Instytut Literacki, Paryż 1977, Lublin: Biblioteka Informatora Regionu Środkowo-Wschodniego NSZZ Solidarność, 1984.
Google Scholar
Temkin-Bermanowa Basia, Dziennik z podziemia, wstęp, oprac., przypisy Anka Grupińska, Paweł Szapiro, Warszawa: ŻIH i Twój Styl, 2000
Google Scholar
Prasa
Google Scholar
„Agencja Prasowa” 1942
Google Scholar
„Aneks” 1942
Google Scholar
„Biuletyn Informacyjny” 1941–1944
Google Scholar
„Biuletyn Informacyjny”, dodatek „Z Frontu Walki Cywilnej” 1943
Google Scholar
„Czyn” 1942–1943
Google Scholar
„Informacja Bieżąca” 1942
Google Scholar
„Kronika Tygodniowa” 1943
Google Scholar
„Nowy Dzień” 1943
Google Scholar
„Prawda” 1943
Google Scholar
„Rzeczpospolita Polska” 1942–1944
Google Scholar
„Szaniec” 1943
Google Scholar
„Wiadomości Polskie” 1941
Google Scholar
„WRN” 1942
Google Scholar
Literatura przedmiotu
Google Scholar
Bielecki Robert, Kulesza Juliusz, Przeciw konϔidentom i czołgom. Oddział 993/W Kontrwywiadu Komendy Głównej AK „Pięść” w konspiracji i Powstaniu Warszawskim 1944 roku, Warszawa: Radwan-Wano, 1996.
Google Scholar
Engelking Barbara, Labirynty i plątaniny. Historia pewnego Sprawiedliwego, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2015, nr 11.
Google Scholar
Gałęzowski Marek, Przeciw dwóm zaborcom. Polityczna konspiracja piłsudczykowska w kraju w latach 1939–1947, Warszawa: IPN, 2013.
Google Scholar
Gondek Leszek, Polska karząca 1939–1945. Polski podziemny wymiar sprawiedliwości w okresie okupacji niemieckiej, Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1998.
Google Scholar
Gondek Leszek, W imieniu Rzeczypospolitej. Wymiar sprawiedliwości w Polsce podczas II wojny światowej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011.
Google Scholar
Grabowski Jan, „Ja tego Żyda znam!” Szantażowanie Żydów w Warszawie, 1939–1943, Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN, 2004.
Google Scholar
Grabowski Jan, Tropiąc Emanuela Ringelbluma. Udział polskiej Kriminalpolizei w „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej”, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, t. 1.
Google Scholar
Gutman Yisrael, Krakowski Shmuel, Unequal Victims. Poles and Jews during World War Two, tłum. Ted Gorelick, Witold Jedlicki, New York: Holocaust Library, 1986.
Google Scholar
Hempel Adam, Pogrobowcy klęski. Rzecz o policji „granatowej” w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945, Warszawa: PWN, 1990. Kassow Samuel D., Kto napisze naszą historię? Ostatni rozdział zagłady warszawskiego getta. Ukryte archiwum Emanuela Ringelbluma, tłum. Grażyna Waluga, Olga Zienkiewicz, Warszawa: Amber, 2009.
Google Scholar
Kedyw Okręgu Warszawa Armii Krajowej. Dokumenty – rok 1943, wybór i oprac. Hanna Rybicka, Warszawa: Wydawnictwo IH PAN, 2006.
Google Scholar
Kunert Andrzej Krzysztof, Oskarżony Kazimierz Moczarski, Warszawa: Iskry, 2006.
Google Scholar
Kunert Andrzej Krzysztof, Wojskowe Sądownictwo Specjalne ZWZ-AK, „Więź” 1981, nr 2.
Google Scholar
Landau Ludwik, Kronika lat wojny i okupacji, Warszawa: PWN, 1962, t. 2.
Google Scholar
Laqueur Walter, The Terrible Secret: An investigation into the suppression of information about Hitler’s ‘Final Solution’, London: Weidenfeld and Nicolson, 1980.
Google Scholar
Libionka Dariusz, Wokół korespondencji Adolfa Bermana z Henrykiem Wolińskim, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2008, nr 4.
Google Scholar
Marat Emil, Wójcik Michał, Ptaki drapieżne. Historia Lucjana „Sępa” Wiśniewskiego likwidatora z Kontrwywiadu AK, Kraków: Znak, 2016.
Google Scholar
Marszalec Janusz, Morderstwo na Makowieckich i Widerszalu. Stara sprawa, nowe pytania, nowe wątpliwości, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2006, nr 2.
Google Scholar
Marszalec Janusz, Ochrona porządku i bezpieczeństwa publicznego w Powstaniu Warszawskim, Warszawa: Rytm, 1999.
Google Scholar
Pasek Witold, Bolesława Kontryma życie zuchwałe. Biograϔia żołnierza i policjanta 1898–1953, Warszawa: Fronda, 2006.
Google Scholar
Paulsson Gunnar S., Stosunki polsko-żydowskie w okupowanej Warszawie (1940–1945) [w:] Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, red. Dariusz Libionka, Warszawa: IPN, 2004.
Google Scholar
Paulsson Gunnar S., Utajone miasto. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy 1940–1945, tłum.
Google Scholar
Elżbieta Olender-Dmowska, Kraków: Znak i Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN, 2008.
Google Scholar
Prekerowa Teresa, Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942–1945, Warszawa: PIW, 1982.
Google Scholar
Puławski Adam, Wobec niespotykanego w dziejach mordu. Rząd RP na uchodźstwie, Delegatura Rządu RP na Kraj, AK a eksterminacja ludności żydowskiej od „wielkiej akcji” do powstania w getcie warszawskim, seria „Biblioteka Rocznika Chełmskiego”,
Google Scholar
Chełm: Stowarzyszenie Rocznika Chełmskiego, 2018.
Google Scholar
Strzembosz Tomasz, Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939–1944, wyd. 2 popr. i rozsz., Warszawa: PIW, 1983.
Google Scholar
Strzembosz Tomasz, Rzeczpospolita podziemna. Społeczeństwo polskie a państwo podziemne 1939–1945, Warszawa: Wydawnictwo Krupski i S-ka, 2000.
Google Scholar
Szarota Tomasz, Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne, wyd. 4 rozsz., Warszawa: Czytelnik, 2010.
Google Scholar
Witkowski Henryk, Kedyw Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej w latach 1943–1944,
Google Scholar
Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1984.
Google Scholar
Wywiad i kontrwywiad Armii Krajowej, red. Władysław Bułhak, Warszawa: IPN, 2008.
Google Scholar
Żbikowski Andrzej, Antysemityzm, szmalcownictwo, współpraca z Niemcami a stosunki polsko-żydowskie pod okupacja niemiecką [w:] Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945. Studia i materiały, Warszawa: IPN, 2006.
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2018 Zagłada Żydów. Studia i Materiały

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Jan Grabowski, Dariusz Libionka, Bezdroża polityki historycznej. Wokół Markowej, czyli o czym nie mówi Muzeum , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
- Dariusz Libionka, Apocrypha from the History of the Jewish Military Union and its Authors , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2008: Holocaust Studies and Materials
- Dariusz Libionka, Jan Grabowski, Anatomia donosu ks. Stanisława Trzeciaka na ks. Tadeusza Pudra , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Dariusz Libionka, Lokalne struktury Narodowych Sił Zbrojnych wobec ukrywających się Żydów w świetle powojennych materiałów śledczych i procesowych – przypadek powiatów miechowskiego i pińczowskiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Dariusz Libionka, Zapisy dotyczące Żydów w warszawskich kronikach policyjnych z lat 1942–1944 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Dariusz Libionka, Prześladowcy Żydów przed Wojskowym Sądem Specjalnym Komendy Głównej AK w 1944 r. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 15 (2019)
- Dariusz Libionka, Jacek Leociak, 75. rocznica akcji „Reinhardt” , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Adam Kopciowski, Dariusz Libionka, Relacja działaczki Poalej Syjon-Lewicy Poli Elster o sytuacji na Umschlagplatzu i w transporcie do Poniatowej w kwietniu 1943 r , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
- Dariusz Libionka, Polska hierarchia kościelna wobec eksterminacji Żydów – próba krytycznego ujęcia , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 5 (2009)
- Anka Grupińska, Dariusz Libionka, Rozmowa z Józefem Grynblattem, członkiem Betaru i Żydowskiego Związku Wojskowego w czasie powstania w getcie warszawskim , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 3 (2007)
Podobne artykuły
- Marta Janczewska, Wspomnienia, relacje, dzienniki – seria wydawnicza Żydowskiego Instytutu Historycznego INB , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 3 (2007)
- Samuel Kassow, Emanuel Ringelblum przed wojną: człowiek i historyk , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 3 (2007)
- Maria Ferenc, Aleksandra Bańkowska, „Czy może być jakieś odszkodowanie moralne za zatarcie wszelkich śladów tysiącletniego istnienia Żydów w Polsce?” Nieznane pisma Emanuela Ringelbluma z 1943 r. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 20 (2024)
- Jan Grabowski, Hunting down Emanuel Ringelblum. The Participation of the Polish Kriminalpolizei in the ‘Final Solution of the Jewish Question , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr Holocaust Studies and Materials (2017)
- Piotr Rypson, Album rysunków Teofili Langnas-Reich w Archiwum Ringelbluma , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 18 (2022)
- Maria Ferenc, „Gdzież źródło błogosławione, z którego czerpał on swą moc…” Pamięć o Mordechaju Anielewiczu w Polsce w latach 1943–1949 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 18 (2022)
- Agnieszka Kajczyk, Iwona Kurz, „Obraz typowy”. Album Zagłada Żydostwa Polskiego (1945) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 20 (2024)
- Marta Pietrzykowska, Małgorzata Melchior, Zagłada a tożsamość, Warszawa 2004 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 1 (2005)
- Maria Ferenc, „Zrozumiałe, że zostajemy na miejscu”. Działacze chalucowi wobec perspektywy ucieczki z okupowanej Polski , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
- Israel Gutman, Listy Emanuela Ringelbluma w opracowaniu Israela Gutmana , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 1 (2005)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 > >>
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.