Pokaż  Nr 14 (2018)

Nr 14 (2018)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2018-12-02

Dział: Studia

Polska Podziemna wobec szantażystów i szmalcowników w Warszawie. Korekta obrazu

Dariusz Libionka

libion@wp.pl

Dariusz Libionka – historyk, profesor Instytutu Filozoϐii i Socjologii PAN, kierownik działu naukowego Państwowego Muzeum na Majdanku. Redaktor naczelny rocznika „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. Ostatnio opublikował: Klucze i kasa. O mieniu żydowskim w Polsce pod okupacją niemiecką i we wczesnych latach powojennych 1939–1950 (2014, współredaktor z Janem Grabowskim) oraz Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Zarys problematyki (2017). Współautor dwutomowej publikacji Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski (2018).

ORCID logo https://orcid.org/0000-0003-0180-6463

Instytut Filozofii i Socjologii PAN

Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 14 (2018), Strony: 115-164

Data zgłoszenia: 2020-09-27

Data publikacji: 2018-12-02

DOI logo https://doi.org/10.32927/ZZSiM.62

Abstrakt

Celem tekstu jest analiza, jak plaga szantaży i donosów zagrażających ukrywającym się w Warszawie Żydom była traktowana przez konspiracyjne sądownictwo cywilne i wojskowe (Cywilny Sąd Specjalny i Wojskowy Sąd Specjalny) w okresie 1942–1944. Szeroko zakrojona kwerenda archiwalna pozwoliła na zrewidowanie kilku funkcjonujących w literaturze przedmiotu tez i opinii. Okazało się, że pierwsze wyroki na szantażystów zostały wydane przez warszawski Cywilny Sąd Specjalny kilka miesięcy wcześniej, niż przypuszczano, ale nie zostały one wykonane z powodu braku możliwości technicznych. Krytyczna analiza źródeł pozwoliła również na zakwestionowanie poglądu, że Jan Łakiński został osądzony i zlikwidowany za przyczynienie się do wykrycia schronu, w którym ukrywał się twórca „Oneg Szabat” Emanuel Ringelblum. Fakt, że zlikwidowano go niedługo później, był, jak się okazało, kwestią przypadku. Prawdziwy sprawca wykrycia schronu i śmierci Ringelbluma nie został przez podziemie wykryty i ukarany. Autor dokładniej niż poprzednicy zrekonstruował funkcjonowanie warszawskiego Cywilnego Sądu Specjalnego, opisał sposób i okoliczności wykonania wszystkich wyroków na osoby skazane za działania przeciwko Żydom, a także omówił problem efektywności rozpracowywania szantażystów przez różne struktury polskiej konspiracji.

Źródła archiwalne
Google Scholar

Archiwum Akt Nowych (AAN)
Google Scholar

Delegatura Rządu RP na Kraj, 202/II-35, 202/II-37, 202/II-40, 202/II-44, 202/
Google Scholar

III-122, 202/XV-2, 202/XV-1-2
Google Scholar

Armia Krajowa, 203/III-111, 203/III-112, 203/III-113, 203/III-116, 203/III-137
Google Scholar

NSZ. Dowództwo Oddziału II, 207/4, 207/13, 207/35
Google Scholar

Społeczny Komitet Antykomunistyczny „Antyk”, 228/3, 228/5-2, 228/7-3
Google Scholar

Archiwum Beit Lochamej ha-Getaot (Archiwum Kibucu Bojowników Gett, ABGL)
Google Scholar

, 5966, 5987, 6051
Google Scholar

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)
Google Scholar

/8, 0330/108, 0423/3402, 01208/1003/Jacket, 380/8/3, 1558/45,
Google Scholar

/60, 1558/95, 1572/1330,
Google Scholar

GK 317/247, GK 317/248, GK 317/699–705
Google Scholar

MBP 1572/1330
Google Scholar

Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego
Google Scholar

Wywiad z Izabelą Horodecką, 3 X 2005, http://ahm.1944.pl/Izabela_Horodecka/14
Google Scholar

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH)
Google Scholar

, Relacje Żydów Ocalałych z Zagłady
Google Scholar

Archiwum Yad Vashem (AYV)
Google Scholar

O.6/82, O.6/83, O.6/86
Google Scholar

Wojskowe Biuro Badań Historycznych, Centralne Archiwum Wojskowe (CAW)
Google Scholar

II.44.5, IX.3.22.9, IX.3.29.3
Google Scholar

Źródła publikowane, wspomnienia
Google Scholar

Arczyński Marek [Ferdynand], Balcerak Wiesław, Kryptonim „Żegota”. Z dziejów pomocy
Google Scholar

Żydom w Polsce 1939–1945, Warszawa: Czytelnik, 1979.
Google Scholar

Bartoszewski Władysław, Po obu stronach muru [w:] Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945, oprac. Władysław Bartoszewski, Zofia. Lewinówna,wyd. 2 rozsz., Kraków: Znak, 1969.
Google Scholar

Chaskielewicz Stefan, Ukrywałem się w Warszawie. Styczeń 1943 – styczeń 1945, Kraków: Znak, 1988.
Google Scholar

Hanasz Marian, Sprawa Łakińskiego [w:] Goldmanka. W kręgu szkoły, Warszawa: Sekcja Goldmaniaków przy Stowarzyszeniu Wychowanków Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego, 2005.
Google Scholar

Iranek-Osmecki Kazimierz, Kto ratuje jedno życie… Polacy i Żydzi 1939–1945, Warszawa: IPN, 2009.
Google Scholar

Jagur Orna [Grodzińska Irena], Bunkier „Krysia”, Łódź: Oϐicyna Biblioϐilów, 1997.
Google Scholar

Korboński Stefan, Polskie Państwo Podziemne. Przewodnik po podziemiu z lat 1939–1945, Warszawa: Świat Książki, 2008.
Google Scholar

Korboński Stefan, W imieniu Rzeczypospolitej, Warszawa: IPN, 2009 (wyd. 1 1954).
Google Scholar

Pro memoria (1941–1944). Raporty Departamentu Informacji Delegatury Rządu RP o zbrodniach na narodzie polskim, wybór i oprac. Janusz Gmitruk i in., Warszawa:
Google Scholar

Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, 2004/2005.
Google Scholar

Ringelblum Emanuel, Kronika getta warszawskiego [w:] Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 29: Pisma Emanuela Ringelbluma z getta, red.
Google Scholar

Joanna Nalewajko-Kulikov, Warszawa: ŻIH, 2018.
Google Scholar

Ringelblum Emanuel, Stosunki polsko-żydowskie w czasie drugiej wojny światowej. Uwagi i spostrzeżenia. Warszawa: Czytelnik, 1988, s. 95–99.
Google Scholar

Rybicki Józef, Notatki szefa warszawskiego Kedywu, Warszawa: WUW, 2001.
Google Scholar

Sieroszewski Władysław, Z działalności Wojskowego Sądu Specjalnego Okręgu, a następnie Obszaru warszawskiego AK, „Najnowsze Dzieje Polski” 1964, t. 8.
Google Scholar

Sojusznicy Gestapo. Proces Kwasiborskiego i innych, Warszawa: Książka i Wiedza, 1951.
Google Scholar

Steinsbergowa Aniela, Widziane z ławy obrończej, przedruk z wydawnictwa Instytut Literacki, Paryż 1977, Lublin: Biblioteka Informatora Regionu Środkowo-Wschodniego NSZZ Solidarność, 1984.
Google Scholar

Temkin-Bermanowa Basia, Dziennik z podziemia, wstęp, oprac., przypisy Anka Grupińska, Paweł Szapiro, Warszawa: ŻIH i Twój Styl, 2000
Google Scholar

Prasa
Google Scholar

„Agencja Prasowa” 1942
Google Scholar

„Aneks” 1942
Google Scholar

„Biuletyn Informacyjny” 1941–1944
Google Scholar

„Biuletyn Informacyjny”, dodatek „Z Frontu Walki Cywilnej” 1943
Google Scholar

„Czyn” 1942–1943
Google Scholar

„Informacja Bieżąca” 1942
Google Scholar

„Kronika Tygodniowa” 1943
Google Scholar

„Nowy Dzień” 1943
Google Scholar

„Prawda” 1943
Google Scholar

„Rzeczpospolita Polska” 1942–1944
Google Scholar

„Szaniec” 1943
Google Scholar

„Wiadomości Polskie” 1941
Google Scholar

„WRN” 1942
Google Scholar

Literatura przedmiotu
Google Scholar

Bielecki Robert, Kulesza Juliusz, Przeciw konϔidentom i czołgom. Oddział 993/W Kontrwywiadu Komendy Głównej AK „Pięść” w konspiracji i Powstaniu Warszawskim 1944 roku, Warszawa: Radwan-Wano, 1996.
Google Scholar

Engelking Barbara, Labirynty i plątaniny. Historia pewnego Sprawiedliwego, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2015, nr 11.
Google Scholar

Gałęzowski Marek, Przeciw dwóm zaborcom. Polityczna konspiracja piłsudczykowska w kraju w latach 1939–1947, Warszawa: IPN, 2013.
Google Scholar

Gondek Leszek, Polska karząca 1939–1945. Polski podziemny wymiar sprawiedliwości w okresie okupacji niemieckiej, Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1998.
Google Scholar

Gondek Leszek, W imieniu Rzeczypospolitej. Wymiar sprawiedliwości w Polsce podczas II wojny światowej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011.
Google Scholar

Grabowski Jan, „Ja tego Żyda znam!” Szantażowanie Żydów w Warszawie, 1939–1943, Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN, 2004.
Google Scholar

Grabowski Jan, Tropiąc Emanuela Ringelbluma. Udział polskiej Kriminalpolizei w „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej”, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, t. 1.
Google Scholar

Gutman Yisrael, Krakowski Shmuel, Unequal Victims. Poles and Jews during World War Two, tłum. Ted Gorelick, Witold Jedlicki, New York: Holocaust Library, 1986.
Google Scholar

Hempel Adam, Pogrobowcy klęski. Rzecz o policji „granatowej” w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945, Warszawa: PWN, 1990. Kassow Samuel D., Kto napisze naszą historię? Ostatni rozdział zagłady warszawskiego getta. Ukryte archiwum Emanuela Ringelbluma, tłum. Grażyna Waluga, Olga Zienkiewicz, Warszawa: Amber, 2009.
Google Scholar

Kedyw Okręgu Warszawa Armii Krajowej. Dokumenty – rok 1943, wybór i oprac. Hanna Rybicka, Warszawa: Wydawnictwo IH PAN, 2006.
Google Scholar

Kunert Andrzej Krzysztof, Oskarżony Kazimierz Moczarski, Warszawa: Iskry, 2006.
Google Scholar

Kunert Andrzej Krzysztof, Wojskowe Sądownictwo Specjalne ZWZ-AK, „Więź” 1981, nr 2.
Google Scholar

Landau Ludwik, Kronika lat wojny i okupacji, Warszawa: PWN, 1962, t. 2.
Google Scholar

Laqueur Walter, The Terrible Secret: An investigation into the suppression of information about Hitler’s ‘Final Solution’, London: Weidenfeld and Nicolson, 1980.
Google Scholar

Libionka Dariusz, Wokół korespondencji Adolfa Bermana z Henrykiem Wolińskim, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2008, nr 4.
Google Scholar

Marat Emil, Wójcik Michał, Ptaki drapieżne. Historia Lucjana „Sępa” Wiśniewskiego likwidatora z Kontrwywiadu AK, Kraków: Znak, 2016.
Google Scholar

Marszalec Janusz, Morderstwo na Makowieckich i Widerszalu. Stara sprawa, nowe pytania, nowe wątpliwości, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2006, nr 2.
Google Scholar

Marszalec Janusz, Ochrona porządku i bezpieczeństwa publicznego w Powstaniu Warszawskim, Warszawa: Rytm, 1999.
Google Scholar

Pasek Witold, Bolesława Kontryma życie zuchwałe. Biograϔia żołnierza i policjanta 1898–1953, Warszawa: Fronda, 2006.
Google Scholar

Paulsson Gunnar S., Stosunki polsko-żydowskie w okupowanej Warszawie (1940–1945) [w:] Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, red. Dariusz Libionka, Warszawa: IPN, 2004.
Google Scholar

Paulsson Gunnar S., Utajone miasto. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy 1940–1945, tłum.
Google Scholar

Elżbieta Olender-Dmowska, Kraków: Znak i Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN, 2008.
Google Scholar

Prekerowa Teresa, Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942–1945, Warszawa: PIW, 1982.
Google Scholar

Puławski Adam, Wobec niespotykanego w dziejach mordu. Rząd RP na uchodźstwie, Delegatura Rządu RP na Kraj, AK a eksterminacja ludności żydowskiej od „wielkiej akcji” do powstania w getcie warszawskim, seria „Biblioteka Rocznika Chełmskiego”,
Google Scholar

Chełm: Stowarzyszenie Rocznika Chełmskiego, 2018.
Google Scholar

Strzembosz Tomasz, Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939–1944, wyd. 2 popr. i rozsz., Warszawa: PIW, 1983.
Google Scholar

Strzembosz Tomasz, Rzeczpospolita podziemna. Społeczeństwo polskie a państwo podziemne 1939–1945, Warszawa: Wydawnictwo Krupski i S-ka, 2000.
Google Scholar

Szarota Tomasz, Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne, wyd. 4 rozsz., Warszawa: Czytelnik, 2010.
Google Scholar

Witkowski Henryk, Kedyw Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej w latach 1943–1944,
Google Scholar

Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1984.
Google Scholar

Wywiad i kontrwywiad Armii Krajowej, red. Władysław Bułhak, Warszawa: IPN, 2008.
Google Scholar

Żbikowski Andrzej, Antysemityzm, szmalcownictwo, współpraca z Niemcami a stosunki polsko-żydowskie pod okupacja niemiecką [w:] Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945. Studia i materiały, Warszawa: IPN, 2006.
Google Scholar

Licencja

Prawa autorskie (c) 2018 Zagłada Żydów. Studia i Materiały

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

Inne teksty tego samego autora

1 2 3 4 5 > >> 

Podobne artykuły

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 > >> 

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.

Altmetryki

Cytowania w Google Scholar - kliknij ikonę, aby sprawdzić

Statystyki

Libionka, D. . (2018). Polska Podziemna wobec szantażystów i szmalcowników w Warszawie. Korekta obrazu. Zagłada Żydów. Studia I Materiały, (14), 115–164. https://doi.org/10.32927/ZZSiM.62

Udostępnij

                            Pokaż  Nr 14 (2018)

Nr 14 (2018)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2018-12-02

Dział: Studia