Pokaż  Nr 17 (2021)

Nr 17 (2021)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2021-12-20

Dział: Studia

Zwykła organizacja, nadzwyczajna przemoc państwowa. Polska policja granatowa a Zagłada we wschodniej części dystryktu krakowskiego

Tomasz Frydel

tfrydel@gmail.com

research fellow w Fondation pour la Mémoire de la Shoah w Paryżu. W 2021 r. uzyskał na Uniwersytecie w Toronto stopień doktora historii. W latach 2019–2020 był stypendystą Jack, Joseph and Morton Mandel Center for Advanced Holocaust Studies w US Holocaust Memorial Museum. Jego teksty ukazały się w różnych tomach zbiorowych, m.in. Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski (2018).

ORCID logo https://orcid.org/0000-0001-7207-5093

Fondation pour la Mémoire de la Shoah, Paris

Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 17 (2021), Strony: 99-138

Data zgłoszenia: 2021-12-17

Data publikacji: 2021-12-20

DOI logo https://doi.org/10.32927/zzsim.873

Abstrakt

W skróconej wersji artykułu proponuję konceptualny model interakcji społecznych pozwalający przeanalizowanie postępowania „zwykłych ludzi” z Policji Polskiej (Polnische Polizei), zwanej granatową, w czasie Zagłady. Stawiam tezę, że na postępowanie funkcjonariuszy policji granatowej miały wpływ trzy kluczowe czynniki: niemiecka Policja Porządkowa, Polskie Państwo Podziemne i ludność miejscowa. Te trzy elementy stanowią swoistą triadę – strukturę wywierającą presję – w której ramach należy rozpatrywać ograniczoną sprawczość działań podejmowanych przez policję granatową. W analizie wprowadzam szeroki, regionalny kontekst trzydziestu powojennych procesów sądowych byłych członków policji granatowej i innych osób, które stanęły przed sądem bądź w których sprawie prowadzono śledztwo na podstawie dekretu z 31 sierpnia 1944 r. Obejmują one około 70 wymienionych z nazwiska policjantów granatowych. Sprawy dotyczyły przede wszystkim tzw. trzeciej fazy Zagłady, charakteryzującej się zakrojonymi na szeroką skalę od połowy 1942 do końca 1944 r. obławami na zbiegłych Żydów po przeprowadzonych przez Niemców akcjach deportacyjnych (Aktionen). W analizie skupiam się na Podkarpaciu, obejmującym siedem powiatów (Kreise) we wschodniej części dystryktu krakowskiego w Generalnym Gubernatorstwie. W artykule przedstawiam ustalenia, z których wynika, że zachowanie polskich policjantów wynikało w znacznie większym stopniu z bieżącej sytuacji niż ze względów ideologicznych. Przypadek policji granatowej świadczy o znacznie mniejszej roli antysemityzmu w spektrum motywacji sprawców. Nie neguje to jego występowania wśród policjantów ani zabójczej roli, jaką policjant odgrywał wobec ukrywających się Żydów, ale podważa spójność między postawą a zachowaniem jako wystarczającego wyjaśnienia udziału w masowych mordach.

Źródła archiwalne / Archival Sources
Google Scholar

Archiwum Akt Nowych
Google Scholar

/III-117, Armia Krajowa
Google Scholar

/VIII-2, Komenda Główna AK, Kierownictwo Walki Podziemnej
Google Scholar

/II-2, Dzienniki, kroniki, pamiętniki
Google Scholar

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie
Google Scholar

/101, Akta Specjalnego Sądu Karnego w Krakowie w sprawie karnej przeciwko Władysławowi Rzepie
Google Scholar

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie
Google Scholar

/2126, Dochodzenie operacyjne w sprawie Kajetana Paprowskiego
Google Scholar

/239, Akta śledztwa w sprawie Brunona Mrowińskiego
Google Scholar

/24, Wykazy byłych funkcjonariuszy policji granatowej w powiecie mieleckim
Google Scholar

/1, Akta w sprawie karnej Jana Pielacha
Google Scholar

/64, t. 1, Akta dochodzenia śledztwa Michała Strzępki
Google Scholar

/7, Rozkaz okresowy nr 3
Google Scholar

/1783, Akta w sprawie karnej Mariana Lenartowicza
Google Scholar

/2, Akta w sprawie karnej przeciwko Mieczysławowi Ożdze
Google Scholar

/177, Akta Specjalnego Sądu Karnego w Rzeszowie w sprawie karnej przeciwko Adamowi Ptaszkowi
Google Scholar

/18–19, Akta w sprawie Karola Stachaka
Google Scholar

/31, Akta w sprawie karnej Izabeli Kędzierskiej
Google Scholar

/110, Akta w sprawie Piotra Zemły
Google Scholar

/243, Akta w sprawie karnej Ludwika Ostrowskiego
Google Scholar

/256, Akta w sprawie Stanisława Kozioła
Google Scholar

/258, Akta w sprawie karnej Bronisława Stafina
Google Scholar

/278, Akta w sprawie karnej Wilhelma Jakiego
Google Scholar

/9, Akta w sprawie Wincentego Wontorowskiego
Google Scholar

/73, Akta w sprawie Mikołaja Leszegi
Google Scholar

/5, Akta w sprawie Władysława Malawskiego, Józefa Barana i Antoniego Tumidajewicza
Google Scholar

/170, Akta w sprawie karnej Jana Krupy
Google Scholar

/173, Akta w sprawie karnej Edmunda Czajki
Google Scholar

/15, Akta w sprawie Antoniego Sroczyńskiego
Google Scholar

/30, Akta w sprawie karnej Stanisława Krasonia
Google Scholar

Okręgowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Rzeszowie, S 2/00/Zn, Dochodzenie w sprawie zbrodni popełnionych w Pustkowie
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Radomiu
Google Scholar

W-741, Akta Więzienia Radomskiego
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Rzeszowie
Google Scholar

zespół 26, sygn. 209, Sąd Specjalny w Rzeszowie (Sondergericht Reichshof)
Google Scholar

Archiwum Yad Vashem
Google Scholar

M.31, Department for the Righteous among the Nations, 7399, Teczka Stanisława Śliżewskiego
Google Scholar

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
Google Scholar

/1649, Relacja Abrahama Pellera
Google Scholar

/1694, Relacja Jakuba Schenkera
Google Scholar

/2745, Relacja Zelmana Birenfelda
Google Scholar

/2973, Relacja Szai Altmana
Google Scholar

Bundesarchiv, Aussenstelle Ludwigsburg
Google Scholar

B 162/7478, Akta śledcze w sprawie Drosdza, Hesslera i innych
Google Scholar

Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biuta Historycznego
Google Scholar

II.33.44, Bataliony Chłopskie, Obwód IV
Google Scholar

Prywatne archiwum Stanisława Wanatowicza w Mielcu
Google Scholar

Wspomnienia Ireny (Ity) Buś-Weissmann
Google Scholar

Wspomnienia Miriam Cooper (z domu Kanarek)
Google Scholar

Wspomnienia Józefa Mądrego
Google Scholar

USC Shoah Foundation, Visual History Archive
Google Scholar

, Wywiad z Antonim Balarynem
Google Scholar

Źródła publikowane / Published sources
Google Scholar

Nakazy chwili, „Biuletyn Informacyjny Małopolski”, 13 VIII 1942, nr 23
Google Scholar

„Verordnungsblatt des Generalgouverneurs für die besetzeten polnischen Gebiete” (Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla Okupowanych Polskich Obszarów), 2 XI 1939, nr 2.
Google Scholar

Literatura przedmiotu i inne publikacje / Content related literature and other publications
Google Scholar

Bloxham Donald, From Streicher to Sawoniuk: The Holocaust in the Courtroom [w:] The Historiography of the Holocaust, red. Dan Stone, Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2004.
Google Scholar

Bolianovskyi Andrii, Młynarczyk Jacek Andrzej, Rein Leonid, Romanko Oleg, Belarusian Auxiliaries, Ukrainian Waffen-SS Soldiers and the Special Case of the Polish ‘Blue Police’ [w:] The Waffen-SS: A European History, red. Jochen Böhler, Robert Gerwarth, Oxford: Oxford University Press, 2017.
Google Scholar

Browning Christopher R., Nazi Policy, Jewish Labor, German Killers, Cambridge: Cambridge University Press, 2000.
Google Scholar

Browning Christopher R., Zwykli ludzie. 101. Rezerwowy Batalion Policji 101 Rezerwowy Batalion Policji i „ostateczne rozwiązanie” w Polsce, tłum. Piotr Budkiewicz, wyd. 2 popr. i uzup., Poznań: Rebis, 2019.
Google Scholar

Dąmbski Stefan, Egzekutor, Warszawa: Ośrodek Karta, 2010.
Google Scholar

Dworzecki Jacek, Policja w Polsce we wrześniu 1939 roku, „Zeszyt Naukowy [Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa Publicznego i Indywidualnego Apeiron w Krakowie]” 2010.
Google Scholar

Finder Gabriel N., Prusin Alexander V., Justice Behind the Iron Curtain: Nazis on Trial in Communist Poland, Toronto: University of Toronto Press, 2018.
Google Scholar

Frydel Tomasz, Ordinary Men? The Polish Police and the Holocaust in the Subcarpathian Region [w:] Mittäterschaft in Osteuropa im Zweiten Weltkrieg und im Holocaust / Collaboration in Eastern Europe during World War II and the Holocaust, red. Peter Black, Béla Rásky, Marianne Windsperger, Wien/Vienna: New Academic Press, 2019.
Google Scholar

Frydel Tomasz, The Pazifizierungsaktion as a Catalyst of Anti-Jewish Violence. A Study in the Social Dynamics of Fear [w:] The Holocaust and European Societies: Social Processes and Dynamics, red. Frank Bajohr, Andrea Löw, London: Palgrave Macmillan, 2016.
Google Scholar

Frydel Tomasz, Powiat dębicki [w:] Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 2, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2018.
Google Scholar

Geertz Clifford, Thick Description: Toward an Interpretive Theory of Culture [w:] The Interpretation of Cultures: Selected Essays, New York: Basic Books, 1973 [wyd. polskie: Interpretacja kultur. Wybrane eseje, tłum. Maria M. Piechaczek-Borkowska, Kraków: Wydawnictwo UJ, 2005].
Google Scholar

Getter Marek, Policja Polska w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945, „Przegląd Policyjny” 1999, t. 9, nr 1/2.
Google Scholar

Gieroń Roman, Półmrok. Procesy karne w sprawie przestępstw okupacyjnych popełnianych przez chłopów wobec Żydów w województwie krakowskim, Kraków: IPN, 2020.
Google Scholar

Goldhagen Daniel Jonah, Gorliwi kaci Hitlera. Zwyczajni Niemcy i Holokaust, tłum. Wiesław Horabik, Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999.
Google Scholar

Golik Dawid, Prowokacja w walce z „bandami”. Wybrane przykłady niemieckich akcji prowokacyjnych z terenu dystryktu krakowskiego GG, „Prace Historyczne” 2017, t. 144, z. 4.
Google Scholar

Grabowski Jan, Na posterunku. Udział policji granatowej i kryminalnej w zagładzie Żydów, Wołowiec: Czarne, 2020.
Google Scholar

Hempel Adam, Pogrobowcy klęski: Rzecz o policji „granatowej” w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945, Warszawa: PWN, 1990.
Google Scholar

Kalisz Michał, Józef Laska – policjant i żołnierz konspiracji, „Rocznik Sądecki” 2011, t. 39.
Google Scholar

Kalisz Michał, Rączy Elżbieta, Dzieje społeczności żydowskiej powiatu gorlickiego podczas okupacji niemieckiej 1939–1945, Rzeszów: IPN, 2015.
Google Scholar

Kania Marcin, Losy funkcjonariuszy policji II Rzeczypospolitej Polskiej w Polsce Ludowej, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, nr 1.
Google Scholar

Korkuć Maciej, Niemiecka Polnische Polizei. Historyczny i państwowo-prawny kontekst funkcjonowania granatowej policji w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945 [w:] Policja granatowa w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939–1945, red. Edyta Majcher-Ociesa, Tomasz Domański, Kielce: IPN, 2019.
Google Scholar

Kornbluth Andrew, The August Trials: The Holocaust and Postwar Justice in Poland, Cambridge, MA: Harvard University Press, 2021.
Google Scholar

Krempa Andrzej, Zagłada Żydów mieleckich, Mielec: Muzeum Regionalne w Mielcu, 2013.
Google Scholar

Kühl Stefan, Ordinary Organisations: Why Normal Men Carried Out the Holocaust, Cambridge: Polity Press, 2016.
Google Scholar

Libionka Dariusz, Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Zarys problematyki, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2017.
Google Scholar

Lista ostaszkowska. Studia i materiały, red. Andrzej Misiuk, Szczytno: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji, 1993.
Google Scholar

Litwiński Robert, Korpus policji w II Rzeczypospolitej. Służba i życie prywatne, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2007.
Google Scholar

Matthäus Jürgen, Historiography and the Perpetrators of the Holocaust [w:] The Historiography of the Holocaust, red. Dan Stone, New York: Palgrave Macmillan, 2005.
Google Scholar

Misiuk Andrzej, Policja Państwowa 1919–1939. Powstanie, organizacja, kierunki działania, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996.
Google Scholar

Policja granatowa w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939–1945, red. Edyta Majcher-Ociesa, Tomasz Domański, Kielce: IPN, 2019.
Google Scholar

Przybyłowicz Krzysztof, Żydzi Biecza. Historia i zagłada, Tuchów: Mała Poligrafia Redemptorystów, 2015.
Google Scholar

Radchenko Yuri, We Emptied Our Magazines into Them. The Ukrainian Auxiliary Police and the Holocaust in Generalbezirk Charkow, 1941–1943, „Yad Vashem Studies” 2013, t. 41, nr 1.
Google Scholar

Rączy Elżbieta, Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej na Rzeszowszczyźnie 1939–1945, Rzeszów: IPN, 2008.
Google Scholar

Rembek Stanisław, Wyrok na Franciszka Kłosa, Warszawa: Pax, 1977.
Google Scholar

Rich Ian, Holocaust Perpetrators of the German Police Battalions. The Mass Murder of Jewish Civilians, 1940–1942, London: Bloomsbury Academic, 2018.
Google Scholar

Roseman Mark, The Lives of Others – Amid the Deaths of Others: Biographical Approaches to Nazi Perpetrators, „Journal of Genocide Research” 2013, t. 15, nr 4.
Google Scholar

Salsitz Norman, Kaish Stanley, Three Homelands: Memories of a Jewish Life in Poland, Israel, and America, Syracuse: Harvard University Press, 2002.
Google Scholar

Salsitz Norman, Salsitz Amalie P., Against All Odds: A Tale of Two Survivors, New York: Holocaust Library, 1990.
Google Scholar

Snyder Timothy, Collaboration in the Bloodlands, odpowiedź na recenzje Johna Connelly’ego, Marka Rosemana, Andriya Portnova i Michaela David-Foxa, zebrane jako: Bloodlands: Europe between Hitler and Stalin by Timothy Snyder, „Journal of Genocide Research” 2011, t. 13, nr 3.
Google Scholar

Snyder Timothy, Czarna ziemia. Holokaust jako ostrzeżenie, tłum. Bartłomiej Pietrzyk, Kraków: Znak, 2015.
Google Scholar

Sokół Jan, Konspiracja nad Wisłą i Sanem, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1976.
Google Scholar

Stoll Katrin, Traces of the Holocaust in Nachman Blumental’s Archive. The Murder of Maria and Ariel Blumental in Wielopole Skrzyńskie during the German Occupation, „Yad Vashem Studies” 2021, t. 49, nr 2 (w przygotowaniu).
Google Scholar

Szopa Piotr, Funkcjonariusze Policji Polskiej Generalnego Gubernatorstwa w wschodnich powiatów Dystryktu Kraków w służbie Polskiego Państwa Podziemnego. Wybrane przykłady [w:] W służbie państwu i społeczeństwu: z dziejów formacji policyjnych na Podkarpaciu (1919–2019), Rzeszów: IPN, 2019.
Google Scholar

Szopa Piotr, „W imieniu Rzeczypospolitej…” Wymiar sprawiedliwości Polskiego Państwa Podziemnego na terenie Podokręgu AK Rzeszów, Rzeszów: IPN, 2014.
Google Scholar

Szopa Piotr, Zbrodnia katyńska 1940. Pamięci mieszkańców powiatu strzyżowskiego zamordowanych przez Sowietów w Katyniu, Charkowie i Twerze (Kalininie), Rzeszów: IPN, 2010.
Google Scholar

Szymańska-Smolkin Sylwia, „Fateful Decisions: The Polish Policemen and the Jewish Population in Occupied Poland, 1939–1944”, rozprawa doktorska, University of Toronto, 2017.
Google Scholar

Licencja

Prawa autorskie (c) 2021 Zagłada Żydów. Studia i Materiały

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

Podobne artykuły

<< < 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 > >> 

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.

Altmetryki

Cytowania w Google Scholar - kliknij ikonę, aby sprawdzić

Statystyki

Frydel, T. (2021). Zwykła organizacja, nadzwyczajna przemoc państwowa. Polska policja granatowa a Zagłada we wschodniej części dystryktu krakowskiego . Zagłada Żydów. Studia I Materiały, (17), 99–138. https://doi.org/10.32927/zzsim.873

Udostępnij

                            Pokaż  Nr 17 (2021)

Nr 17 (2021)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2021-12-20

Dział: Studia