Pomiędzy niepamięcią a pamięcią ekskluzywną. Współczesny Rzeszów wobec swojej żydowskiej przeszłości
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 17 (2021), Strony: 649-669
Data zgłoszenia: 2021-12-19Data publikacji: 2021-12-20

Abstrakt
Rzeszów należy do tych polskich miast, które przed wojną charakteryzowały się obecnością dużej, dynamicznie rozwijającej się społeczności żydowskiej, unicestwionej następnie niemal całkowicie w wyniku Holokaustu. Po drugiej wojnie światowej żadne inne miasto w Polsce nie doświadczyło podobnej skali społeczno-przestrzennych zmian i dynamicznego rozwoju. Żydowskie życie, które do 1939 r. było niedającym się przeoczyć elementem przestrzeni miejskiej, dziś nie istnieje, a pozostałe po nim materialne ślady są słabo identyfikowane przez współczesnych mieszkańców i funkcjonują na absolutnym marginesie ich zbiorowej pamięci. Niniejszy artykuł podejmuje problem dysproporcji między bogactwem historii Żydów rzeszowskich i dramatu ich Zagłady w okresie wojny, a rozmiarami współczesnej pamięci o nich w świadomości dzisiejszych mieszkańców Rzeszowa. Tekst analizuje historię procesów symbolicznego naznaczania przestrzeni miejskiej pod kątem pamięci o żydowskich mieszkańcach i różnorodne formy upamiętniania Holokaustu w okresie powojennym. Informacje te zostają jednocześnie skonfrontowane z realizowanymi cyklicznie badaniami świadomości historycznej i pamięci zbiorowej na reprezentatywnych, sondażowych próbach mieszkańców Rzeszowa.
Słowa kluczowe
Rzeszów , Holokaust , pamięć zbiorowa , upamiętnienie
Bibliografia
Antysemityzm, Holokaust, Auschwitz w badaniach społecznych, red. Kucia Marek, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2011.
Google Scholar
Basta Jan, Mniejszości narodowe na Rzeszowszczyźnie 1944–1946, „Prace Historyczno-Archiwalne”, t. 2, 1994.
Google Scholar
Będziemy pamiętać, „Gazeta Wyborcza”, 11 VII 2016.
Google Scholar
Bieda Tadeusz, Eksterminacja Żydów w Rzeszowie w latach 1939–1944, „Prace Historyczno-Archiwalne” 1993, t. 1.
Google Scholar
Fishman Samuel, Dean Martin, Rzeszów [w:] Encyclopedia of Camps and Gettos 1933–1945, t. 2: Ghettos In German-Occupied Eastern Europe, red. Martin Dean, Mel Hecker, Indianapolis: United States Holocaust Memorial Museum, Indiana University Press, Bloomington, 2012.
Google Scholar
Gorczyca Anna, Marsz pamięci, „Gazeta Wyborcza”, 8–9 VII 2006.
Google Scholar
Gorczyca Anna, Marsz tych, co pamiętają i chcą pamiętać, „Gazeta Wyborcza”, 6 VII 2006.
Google Scholar
Gorczyca Anna, Pamiętają o rzeszowskich Żydach, „Gazeta Wyborcza”, 11 VII 2011.
Google Scholar
Gorczyca Anna, Pamiętają o rzeszowskich Żydach, „Gazeta Wyborcza”, 11 VII 2011.
Google Scholar
Gorczyca Anna, Rzeszów wciąż pamięta, „Gazeta Wyborcza”, 7 VII 2008.
Google Scholar
Gorczyca Anna, Trzeba przypominać, że żyli tu Żydzi, Rozmowa z Mirosławem Kędziorem, współorganizatorem Marszów Pamięci, „Gazeta Wyborcza”, 6 VII 2012.
Google Scholar
Gross Jan T., Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści, Kraków: Znak, 2008.
Google Scholar
Kaczmarski Krzysztof, Pogrom, którego nie było. Rzeszów, 11–12 czerwca 1945 r. Fakty, hipotezy, dokumenty, Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej, 2008.
Google Scholar
Kapralski Sławomir, Żydzi i zagłada w polskich kulturach pamięci: między antagonizmem i agonem, „Teksty Drugie” 2016, nr 6.
Google Scholar
Karkowska Marta, Filip Pazderski, Zapomnienie [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. Magdalena Saryusz-Wolska, Robert Traba, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2014.
Google Scholar
Koryl Janusz, Gorąca tablica, „Dzień Rzeszowa”, 17 II 2005.
Google Scholar
Kotula Franciszek, Z dziejów Rzeszowa 1939–1944, Rzeszów, 1947.
Google Scholar
Kotula Franciszek, Tamten Rzeszów, Rzeszów: Mitel, 2003.
Google Scholar
Krakowski Shmuel, Rzeszów [w:] Encyclopedia of the Holocaust, red. Israel Gutman, New York–London: Macmillan Publishing Company, Collier Macmillan Publishers, 1990.
Google Scholar
Kuwałek Robert, Obóz zagłady w Bełżcu, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2010.
Google Scholar
Kwiatkowski Piotr T., Lech M. Nijakowski, Barbara Szacka, Andrzej Szpociński, Między codziennością a wielką historią. Druga wojna światowa w pamięci zbiorowej społeczeństwa polskiego, Gdańsk–Warszawa: Muzeum II Wojny Światowej, Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2010.
Google Scholar
Kwiatkowski Piotr T., Zapomnienie [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. Magdalena Saryusz-Wolska, Robert Traba, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Google Scholar
Le Goff Jacques, Historia i pamięć, tłum. Anna Gronowska, Joanna Stryjczyk, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2007.
Google Scholar
Lehmann Rosa, Symbiosis and Ambivalence. Poles and Jews in a small Galician Town, Oxford–New York: Berghahn Books, 2001.
Google Scholar
Lorens Marzena, Powstanie żydowskiego Domu Ludowego im. Adolfa Tanenbauma w Rzeszowie, „Z przeszłości Rzeszowa” 2014, t. 5.
Google Scholar
Malicki Krzysztof, 70 lat po Zagładzie. Przeszłość Żydów w pamięci zbiorowej mieszkańców Rzeszowa, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2016.
Google Scholar
Krzysztof Malicki, Poza wspólnotą pamięci. Życie i Zagłada Żydów w pamięci mieszkańców regionu podkarpackiego, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2017.
Google Scholar
Marsz pamięci, „Gazeta Wyborcza”, 5 VII 2010.
Google Scholar
Marsz tych, którzy pamiętają o Holokauście, „Gazeta Wyborcza. Rzeszów”, 6 VII 2009.
Google Scholar
Nowak Jacek, Sławomir Kapralski, Dariusz Niedźwiedzki, On the banality of forgetting: tracing the memory of Jewish culture in Poland, Berlin: Peter Lang, 2018.
Google Scholar
Oster Moshe, Gehinom znaczy piekło. Przeżyłem getto i dziewięć obozów, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013.
Google Scholar
Pęckowski Jan, Dzieje miasta Rzeszowa do końca XVIII wieku, Rzeszów 1913.
Google Scholar
Piechotka Maria, Kazimierz Piechotka, Bramy nieba. Bóżnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa: Polski Instytut nad Sztuką Świata, Muzeum Historii Żydów Polskich, 2017.
Google Scholar
Program Dnia Pamięci o Ofiarach Holocaustu, „Gazeta Wyborcza”, 27 I 2009.
Google Scholar
Prokopowicz Magdalena, Wacław Wierzbieniec, Pamięć o Holocauście na Podkarpaciu na początku XXI wieku na przykładzie uroczystości rocznicowych, „Studia Podlaskie” 2017, t. 24.
Google Scholar
Przyboś Adam, Rzeszów na przełomie XVI i XVII wieku [w:] Pięć wieków miasta Rzeszowa XIV–XVIII, red. Franciszek Błoński, Warszawa: Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Rzeszowie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958.
Google Scholar
Rączy Elżbieta, Zagłada Żydów w dystrykcie krakowskim w latach 1939–1945, Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej – Uniwersytet Rzeszowski, 2014.
Google Scholar
Redlich Shimon, Razem i osobno. Polacy, Żydzi, Ukraińcy w Brzeżanach 1919–1945, tłum. Grzegorz Godlewski, Sejny: Pogranicze 2002.
Google Scholar
Rzeszów, Kraków: Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne 1965.
Google Scholar
Rzeszów [w:] The Encyclopedia of the Jewish Life before and during the Holocaust, red. Shmuel Spector, Geoffrey Wigoder, Elie Wiesel, t. 2, New York: New York University Press, 2001.
Google Scholar
Schnür-Pepłowski Stanisław, Galiciana 1772–1812, Lwów: Księgarnia H. Altenberga, 1896.
Google Scholar
Sułek Antoni, Badacz i świadek drugiej generacji. O ratowaniu lokalnej pamięci zagłady Żydów, „Więź” 2017, nr 4 (670).
Google Scholar
Sułek Antoni, Zwykli Polacy patrzą na Żydów. Postawy społeczeństwa polskiego wobec Żydów w świetle badań sondażowych (1967–2008) [w:] Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944–2010, red. Feliks Tych, Monika Adamczyk-Garbowska, Lublin: UMCS, Żydowski Instytut Historyczny, 2011.
Google Scholar
Szacka Barbara, Czas przeszły, pamięć, mit, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2006.
Google Scholar
Szacka Barbara, Pamięć społeczna [w:] Encyklopedia Socjologii, Warszawa: Oficyna Naukowa, 2000.
Google Scholar
Szura Lucyna, Tych drzew tu nie było, były kamienie i dużo krwi, „Gazeta Wyborcza”, 9 VII 2007.
Google Scholar
Tokarska-Bakir Joanna, Legendy o krwi. Antropologia przesądu, Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2008.
Google Scholar
Urban Kazimierz, Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944–1966 (wybór materiałów), Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 2006.
Google Scholar
Wierzbieniec Wacław, Cmentarze żydowskie w Rzeszowie, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie” 1990, Seria Społeczno-Pedagogiczna i Historyczna, z. 1.
Google Scholar
Wierzbieniec Wacław, Z dziejów gminy żydowskiej w Rzeszowie, „Prace Historyczno-Archiwalne” 1995, t. 3.
Google Scholar
Wierzbieniec Wacław, Rzeszów [w:] The Yivo Encyclopedia of Jews in Eastern Europe, red. Gershon David Hundert, t. 1, New Haven–London, Yale University Press, 2008.
Google Scholar
Witalec Robert, Historia Żydów Rzeszowskich od XVI wieku do 1944 roku, „Prace Historyczno-Archiwalne” 1993, t. 1.
Google Scholar
Wójcik Zbigniew K., Rzeszów w latach drugiej wojny światowej. Okupacja i konspiracja 1939–1944–1945, Rzeszów–Kraków: Instytut Europejskich Studiów Społecznych, 1998.
Google Scholar
Young James E., The Texture of Memory. Holocaust, Memorials and Meaning, New Haven – London: Yale University Press, 1993.
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Zagłada Żydów. Studia i Materiały

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Podobne artykuły
- Marek Bem, Tomasz Blatt. Pamięć nie zna przedawnienia , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.