Miasto po Zagładzie. Dzielnica żydowska w Lublinie i jej upamiętnienia
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 14 (2018), Strony: 387-418
Data zgłoszenia: 2020-10-03Data publikacji: 2018-12-20

Abstrakt
W czasie drugiej wojny światowej częściowej lub całkowitej destrukcji uległa struktura urbanistyczna oraz tkanka architektoniczna wielu dzielnic żydowskich w Polsce i w innych krajach europejskich. Po 1989 r. w ramach działań na rzecz przywracania pamięci o wymordowanych Żydach zaczęto podejmować działania ukierunkowane z jednej strony na restaurację zabudowy dawnych dzielnic żydowskich celem wykorzystania ich jako elementu oferty turystycznej, z drugiej zaś – niekomercyjne projekty artystyczne i edukacyjne służące upamiętnianiu. W prezentowanym artykule zagadnienia te stanowią tło dla przedstawienia powojennych dziejów lubelskiej dzielnicy żydowskiej na Podzamczu obejmujących zniszczenie historycznej zabudowy w latach 1942–1954, realizację nowej struktury przestrzenno-urbanistycznej w 1954 r. oraz podejmowane – począwszy od lat osiemdziesiątych – działania upamiętniające lubelskich Żydów i Zagładę w przestrzeni dawnej dzielnicy
Słowa kluczowe
Lublin , Podzamcze , okres powojenny , upamiętnianie Zagłady
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival sources
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Lublinie (AP Lublin)
Google Scholar
Akta Miasta Lublina
Google Scholar
Urząd Okręgu Lubelskiego 1939–1944
Google Scholar
Prasa / Press
Google Scholar
„Nowy Głos Lubelski” 1942
Google Scholar
Literatura przedmiotu / Content related literature
Google Scholar
Adamczyk-Garbowska Monika, Jakub Glatsztejn, „Scriptores” 2003, nr 27 (1).
Google Scholar
Adamczyk-Garbowska Monika, Kubiszyn Marta, Pamięć w fotograϔiach Stefana Kiełszni – dokumenty nieistniejącego żydowskiego miasta [w:] Ulica Nowa 3. Stefan Kiełsznia. Zdjęcia lubelskiej dzielnicy żydowskiej z lat 30., red. Kathrin Krahl, Christiane Mennicke-Schwarz, Silke Wagler, Leipzig: Spector Books, 2011.
Google Scholar
Chmielewski Jakub, Likwidacja getta szczątkowego w Lublinie [w:] Wiek XX wiekiem kryzysu? Kryzys człowieczeństwa, czyli ludobójstwa w minionym stuleciu, red. Justyna
Google Scholar
Gałuszka, Kraków: Koło Naukowe Historyków Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2014.
Google Scholar
Chmielewski Jakub, Zagłada żydowskiego miasta – likwidacja getta na Podzamczu, „Kwartalnik Historii Żydów” 2015, nr 4.
Google Scholar
Cyz Tomasz, Performance z pamięci (rozmowa z Tomaszem Pietrasiewiczem), „Konteksty” 2017, nr 3.
Google Scholar
Denys Marta, 22 lipca 1954 to było przyspieszenie!, „Kamena” 1986, nr 14.
Google Scholar
Environment (environmental art) [w:] Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. Krystyna Kubalska-Sulkiewicz i in., Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996.
Google Scholar
Glatsztejn Jakub, Lublinie moje święte miasto, z jidysz przełożyła Monika Adamczyk-Garbowska, „Scriptores” 2003, nr 1 (27).
Google Scholar
Gruber Ruth Ellen, Odrodzenie kultury żydowskiej w Europie, tłum. Agnieszka Nowakowska, Sejny: Pogranicze, 2004.
Google Scholar
Gubała-Czyżewska Joanna, Upamiętnianie Holocaustu w Łodzi. Stare i nowe tendencje [w:] Stare i nowe tendencje w obszarze pamięci społecznej, red. Zuzanna Bogumił,
Google Scholar
Andrzej Szpociński, Warszawa: Akademia Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej, ISP PAN i Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2018.
Google Scholar
Hölscher Lucian, Pamiętać czy zapomnieć?, tłum. LIDEX [w:] (Kon)teksty pamięci. Antologia, red. Kornelia Kończal, Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 2014.
Google Scholar
Józefczuk Grzegorz, Zapomniany Umschlagplatz, „Gazeta Wyborcza. Gazeta w Lublinie”, 15 III 2005.
Google Scholar
Józefczuk Grzegorz, Konkurs na pomnik dla lubelskiego „placu śmierci”, „Gazeta Wyborcza. Gazeta w Lublinie”, 4 XI 2009.
Google Scholar
Józefczuk Grzegorz, Menora nad torami, „Gazeta Wyborcza. Gazeta w Lublinie”, 10 XI 2009.
Google Scholar
Kasperek Józef, Kronika wydarzeń w Lublinie w okresie okupacji hitlerowskiej, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1983.
Google Scholar
Keresztely Krisztina, Zaprzepaszczona pamięć – gentryϔikacja a wartości urbanistyczne historycznej dzielnicy żydowskiej Budapesztu [w:] Przywracanie pamięci. Rewitalizacja zabytkowych dzielnic żydowskich w miastach Europy Środkowej, red. Monika
Google Scholar
Murzyn-Kupisz, Jacek Purchla, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2008.
Google Scholar
Kopciowski Dariusz, Ochrona zabytków Lublina 1919–2000, wybrane fakty i zdarzenia [w:] Życie artystyczne Lublina 1901–2001, red. Lechosław Lameński, Lublin: Stowarzyszenie Historyków Sztuki. Oddział w Lublinie, 2001.
Google Scholar
Krajobraz niewidzialny. Rozmowa z Markiem Stasiakiem, specjalistą w dziedzinie krajobrazu kulturowego, „Scriptores” 2005, nr 3 (29).
Google Scholar
Kubiszyn Marta, Edukacja wielokulturowa w środowisku lokalnym. Studium teoretyczno-empiryczne na przykładzie Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN” w Lublinie, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2007.
Google Scholar
Kubiszyn Marta, Upamiętnianie lubelskich Żydów oraz ich zagłady: pomniki i kontr-pomniki, „Teka Komisji Historycznej” [OL PAN] 2017, nr 14.
Google Scholar
Kuwałek Robert, Wysok Wiesław, Lublin. Jerozolima Królestwa Polskiego, Lublin: Stowarzyszenie Dialog i Współpraca, 2001.
Google Scholar
Krzyżanowska Natalia, (Anty)pomniki jako przedstawienia (nie)pamięci w mieście [w:]
Google Scholar
Znaki (nie)pamięci. Teoria i praktyka upamiętniania w Polsce, red. Małgorzata Fabiszak, Anna W. Brzezińska, Marcin Owsiński, Kraków: Universitas, 2016.
Google Scholar
Libionka Dariusz, Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2017.
Google Scholar
Liekis Sarunas, Rewitalizacja dziedzictwa żydowskiego w Wilnie [w:] Przywracanie pamięci. Rewitalizacja zabytkowych dzielnic żydowskich w miastach Europy Środkowej, red. Monika Murzyn-Kupisz, Jacek Purchla, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2008.
Google Scholar
Lustig Sandra, Alternatywy dla „żydowskiego Disneylandu” przykłady możliwego podejścia do przeszłości żydowskiej w europejskich miastach [w:] Przywracanie pamięci.
Google Scholar
Rewitalizacja zabytkowych dzielnic żydowskich w miastach Europy, red. Monika
Google Scholar
Murzyn-Kupisz, Jacek Purchla, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2008.
Google Scholar
Maciejczak Zuzanna, Murale na warszawskim Muranowie jako nośniki pamięci miejsca, [w:] Stare i nowe tendencje w obszarze pamięci społecznej, red. Zuzanna Bogumił,
Google Scholar
Andrzej Szpociński, Warszawa: Akademia Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej, ISP PAN i Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2018.
Google Scholar
Matyjaszek Konrad, Przestrzeń pożydowska, „Studia Litteraria et Historica” 2013, nr 2, DOI: https://doi.org/10.11649/slh.2013.006.
Google Scholar
Mucha Krzysztof, Wielka synagoga – Lublin, cz. 1, „Monograϐia. Spotkanie z Zabytkiem” (Gliwice, Politechnika Śląska) 2011, R. 5, nr 1.
Google Scholar
Parik Arno, Walka o ochronę zabytków żydowskiego miasta w Pradze [w:] Przywracanie pamięci. Rewitalizacja zabytkowych dzielnic żydowskich w miastach Europy Środkowej, red. Monika Murzyn-Kupisz, Jacek Purchla, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2008.
Google Scholar
Ożóg Kazimierz, Pomniki Lublina, Lublin: Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”, 2014.
Google Scholar
Panas Władysław, Oko cadyka, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2004.
Google Scholar
Pietrasiewicz Tomasz, Kręgi Pamięci, Lublin: Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”, 2013.
Google Scholar
Pietrasiewicz Tomasz, Szlak Pamięci. Lublin. Pamięć Zagłady, Lublin: Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”, 2017.
Google Scholar
Pleszyński Jan, Lubelski Umschlagplatz, „Gazeta Wyborcza. Gazeta w Lublinie”, 29 VI 2000.
Google Scholar
Posłuszny Łukasz, Przestrzenne formy upamiętniania Zagłady, Kraków: Wydawnictwo Aureus 2014.
Google Scholar
Potel Jean-Yves, Koniec niewinności. Polska wobec swojej żydowskiej przeszłości, tłum. Julia Chimiak, Kraków: Znak, 2010.
Google Scholar
Próchniak Paweł, Teatr nocy (rozmowa z Tomaszem Pietrasiewiczem), „Konteksty” 2017, nr 3.
Google Scholar
Purchla Jacek, Świat po katastroϔie – w poszukiwaniu utraconej pamięci [w:] Przywracanie pamięci. Rewitalizacja zabytkowych dzielnic żydowskich w miastach Europy
Google Scholar
Środkowej, red. Monika Murzyn-Kupisz, Jacek Purchla, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2008.
Google Scholar
Rassalski Stefan, W odnowionym Lublinie, „Architektura” 1954, nr 12 (86).
Google Scholar
Reszka Paweł P., Plac śmierci będzie wreszcie uporządkowany, „Gazeta Wyborcza. Gazeta w Lublinie”, 16 XI 2007.
Google Scholar
Rewers Ewa, Post-polis. Wstęp do ϔilozoϔii ponowoczesnego miasta, Kraków: Universitas, 2005.
Google Scholar
Skotarczak Dorota, Historia wizualna, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2012.
Google Scholar
Skotarczak Dorota, Historia wizualna. Założenia teoretyczne i zakres badawczy [w:] Historia w kulturze współczesnej. Niekonwencjonalne podejścia do przeszłości, red. Piotr Witek, Mariusz Mazur, Ewa Solska, Lublin: Edytor.org, 2011.
Google Scholar
Skórzyńska Izabela, Inscenizacje pamięci: misteria nieobecności w Lublinie [w:] Inscenizacje pamięci, red. Izabela Skórzyńska, Christie Lavrence, Carl Pépin, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007.
Google Scholar
Skórzyńska Izabela, Widowiska przeszłości. Alternatywne polityki pamięci (1989–2009), Poznań: Instytut Historii UAM, 2010.
Google Scholar
Skórzyńska Izabela, Wyjścia nie ma… Rzecz o Szlaku Pamięci Zagłady Żydów Lubelskich.
Google Scholar
„Lublin. Pamięć Zagłady”, „Konteksty” 2017, nr 3 (318): Misterium Bramy. Anropologia pamięci.
Google Scholar
Skrzypek Marcin, Przypadek zamierzony (rozmowa z Tomaszem Pietrasiewiczem), „Konteksty” 2017, nr 3.
Google Scholar
Stefańska Magdalena, „Problem pomnika na Umschlagplatzu w Lublinie w świetle współczesnych koncepcji i teorii upamiętniania przeszłości”, praca licencjacka napisana w Zakładzie Kultury i Historii Żydów UMCS, Lublin 2014, mps.
Google Scholar
Szmygin Bogusław, Czy można chronić świat, który przestał istnieć? Dzielnica żydowska
Google Scholar
w Lublinie [w:] Przywracanie pamięci. Rewitalizacja zabytkowych dzielnic żydowskich w miastach Europy Środkowej, red. Monika Murzyn-Kupisz, Jacek Purchla, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2008.
Google Scholar
Szpociński Andrzej, Upamiętnienia [w:] Stare i nowe tendencje w obszarze pamięci społecznej, red. Zuzanna Bogumił, Andrzej Szpociński, Warszawa: Akademia Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej, ISP PAN i Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2018.
Google Scholar
Traba Robert, Pamięć zapisana w kamieniu, czyli krajobraz kulturowy jako palimpsest [w:] idem, Historia – przestrzeń dialogu, Warszawa: Wydawnictwo ISP PAN, 2006.
Google Scholar
Waligórska Magdalena, Reϔlektorem w „zapomniane”: odkrywanie małych Jerozolim [w:] Przywracanie pamięci. Rewitalizacja zabytkowych dzielnic żydowskich w miastach Europy Środkowej, red. Monika Murzyn-Kupisz, Jacek Purchla, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2008.
Google Scholar
Young James E., The Texture of Memory. Holocaust Memoriala and Meaning, New Haven– London: Yale University Press, 1993.
Google Scholar
Young James E., Pamięć i kontrpamięć. W poszukiwaniu społecznej estetyki pomników Holokaustu, tłum. Grzegorz Dąbkowski [w:] Reprezentacje Holokaustu, wybór i oprac.
Google Scholar
Jerzy Jarniewicz, Marcin Szuster, Kraków: Instytut Książki, Warszawa: ŻIH, 2014.
Google Scholar
Zętar Joanna, Jak budowano plac Zamkowy…, „Gazeta Wyborcza. Magazyn Lubelski”, 18 VIII 2017.
Google Scholar
Zętar Joanna, Szeroka – opowieść o ulicy, której nie ma, „Gazeta Wyborcza. Magazyn Lubelski”, 25 VIII 2017.
Google Scholar
Zieliński Konrad, W cieniu synagogi. Obraz życia kulturalnego społeczności żydowskiej
Google Scholar
Lublina w latach okupacji austro-węgierskiej, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1998.
Google Scholar
Ziębińska-Witek Anna, Historia w muzeach. Studium ekspozycji Holokaustu, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2011.
Google Scholar
Żydzi lubelscy. Materiały z sesji poświęconej Żydom lubelskim, red. Wojciech Hawryluk, Grzegorz Linkowski, Lublin: Wydawnictwo Dabar, 1996.
Google Scholar
Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej Lublina, red. Tadeusz Radzik, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1995.
Google Scholar
Historia mówiona / Oral history
Google Scholar
Relacja Ewy Eisenkeit, http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=96175
Google Scholar
&dirids=1
Google Scholar
Relacja Witolda Karpińskiego, http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=104815&dirids=1
Google Scholar
Relacja Mariana Milsztajna, http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=96870&dirids=1
Google Scholar
Relacja Bogdana Stanisława Pazura, http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=33256&dirids=1
Google Scholar
Relacja Kazimierza Podbielskiego, http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=39249&dirids=1
Google Scholar
Relacja Stanisława Sobczyka, http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=93314&dirids=1
Google Scholar
Strony internetowe / Websites
Google Scholar
Zętar Joanna, Narracje (nie)pamięci: Plac Zamkowy. Topograϔia palimpsestu (cz. 1 i 2), www.blog.teatrnn.pl
Google Scholar
http://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/symcha-wajs-1911-1999/
Google Scholar
https://teatrnn.pl/pamiec/szlak-pamieci
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2018 Zagłada Żydów. Studia i Materiały

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Marta Kubiszyn, Joanna Zętar, Miasto po Zagładzie. Dzielnica żydowska w Lublinie i jej upamiętnienia , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 15 (2019)
- Marta Kubiszyn, Tam był kiedyś mój dom… Księgi pamięci gmin żydowskich, wybór, opracowanie i przedmowa: Monika Adamczyk-Garbowska, Adam Kopciowski, Andrzej Trzciński, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2009 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 6 (2010)
Podobne artykuły
- Adam Puławski, „Benzyny zużyto 8 litrów”. Prozaizacja Zagłady na przykładzie dokumentacji Archiwum Państwowego w Lublinie Oddział w Chełmie , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 14 (2018)
- Bartomiej Grzanka, Działalność SS-Sonderkommando Kulmhof w lutym i marcu 1942 r. w świetle dowodów księgowych Sonderkonto 12300 z zasobu Archiwum Państwowego w Łodzi , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Adam Kopciowski, Anti-Jewish Incidents in the Lublin Region in the Early Years after World War II , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2008: Holocaust Studies and Materials
- Jacek Leociak, Marta Tomczok, Afektywny kicz holokaustowy – wprowadzenie , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Adam Kopciowski, Robert Kuwałek, Relacja żony Leona Feldhendlera , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 7 (2011)
- Adam Puławski, Jacek Andrzej Młynarczyk, W cieniu Zagłady. Losy kieleckich Żydów w czasie drugiej wojny światowej [Adam Puławski] , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Jacek Leociak, Adam Mazur, Artur Żmijewski, „Berek jest głosem o niemocy wobec okrucieństwa; pragnieniem, by Zagłada się nie wydarzyła”. Z Arturem Żmijewskim rozmawiają Jacek Leociak i Adam Mazur , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Luiza Nader, Polscy obserwatorzy Zagłady. Studium przypadków z zakresu sztuk wizualnych – uwagi wstępne , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 14 (2018)
- Jakub Chmielewski, Postawy Polaków wobec Żydów w świetle okupacyjnych dokumentów na przykładzie dystryktu lubelskiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 20 (2024)
- Jan Borowicz, Co widać zaraz po wojnie? Zapomniane obrazy Zagłady z lat czterdziestych , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 > >>
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.