English
Język Polski
Sandauer w getcie. Rozliczenia literackie i nieliterackie
Justyna Koszarska-Szulc
j.koszarska@gmail.com Biogrambadaczka literatury i kuratorka wystaw. W 2022 r. uzyskała stopień doktora w Instytucie Badań Literackich PAN za pracę zatytułowaną „Wierny własnemu rozdarciu. Problematyka tożsamościowa w twórczości Artura Sandauera”. Absolwentka filologii polskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i Akademii „Artes Liberales”. Stypendystka The Rotschild Foundation Hanadiv Europe oraz Memorial Foundation for Jewish Culture. Kuratorka wystawy „Obcy w domu. Wokół Marca ’68” (wspólnie z dr Natalią Romik) prezentowanej w Muzeum Historii Żydów Polskich Polin w 2018 r. Należała do zespołu kuratorskiego pracującego nad wystawą stałą Muzeum Polin.
https://orcid.org/0000-0003-2914-9645
Muzeum Historii Żydów Polskich Polin
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 19 (2023), Strony: 593-610
Data zgłoszenia: 2023-03-01Data publikacji: 2023-12-23
https://doi.org/10.32927/zzsim.944
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest analiza wydanych w 1945 r. opowiadań Artura Sandauera z tomu Śmierć liberała. Te groteskowe, prześmiewcze, ale i brutalne w ocenie relacji polsko-żydowskich w czasie Zagłady teksty stanowią unikatowy sposób zapisania niemal „na gorąco” doświadczenia walki o przetrwanie w getcie w niewielkim kresowym miasteczku Samborze.
Kluczowe w tej analizie jest porównanie literackiego świadectwa, jakim są opowiadania Sandauera, ze świadectwem sensu stricto zapisanym przez niego w języku włoskim i wygłoszonym podczas konferencji w Turynie w 1983 r. Ten wykład to jedyny tekst, w którym Sandauer otwarcie opisał swoją pracę dla Judenratu, w opowiadaniach wykonywaną przez fikcyjne postaci: Edmunda i Jassyma.
Analiza porównawcza została osadzona w kontekście realiów historycznych epoki. Atmosfera wewnątrz społeczności żydowskiej pragnącej rozliczeń z dawnymi pracownikami Judenratu czy żydowskiej policji nie sprzyjała ujawnianiu przynależności do nich. Mimo to ocalali dążyli do wypowiedzenia swojej traumy, także w formach literackich. Opowiadania w rodzaju napisanych przez Sandauera, zawierające wyłącznie żydowską perspektywę, pozbawione szerszych odniesień do politycznych aspektów okupacji Polski, nie znajdowały jednak zainteresowania wśród polskich czytelników zajętych konstruowaniem mitu o własnym bohaterstwie. Sandauer przemawiał ze „świata wyłączonego” (jeśli posłużyć się terminem Jerzego Jedlickiego) żydowskiego doświadczenia i żydowskiej pamięci do świata polskiego, gdzie nie spotykał się z szerszym zainteresowaniem ani zrozumieniem.
Dopiero dziś, także na podstawie nieznanego dotąd włoskiego wykładu, jesteśmy w stanie przyjrzeć się bliżej drobnej roli Sandauera w Judenracie, a w tym, jak o niej mówił, zobaczyć nie tylko odbicie problemów natury psychologicznej, z jakimi borykali się ocalali, ale i problemów z polską pamięcią Zagłady.
Słowa kluczowe
Doświadczenie , Judenrat , Groteska , Pamięć , Świadectwo , Trauma , Zagłada
Bibliografia
Źródła archiwalne/Archival sources
Google Scholar
Akta paszportowe Artura Sandauera, Archiwum IPN, IPN-BU-1005/31779.
Google Scholar
Karta rejestracyjna Artura Sandauer, Archiwum ŻIH, sygnatura: 303/V/425 S 803.
Google Scholar
Listy Guido Lopeza do Artura Sandauera, 1983–1984, Dział Rękopisów Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie.
Google Scholar
Artur Sandauer, Maszynopis tekstu w języku włoskim wygłoszonego na konferencji w Turynie-Mediolanie, 1983, Dział Rękopisów Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie.
Google Scholar
Opracowania / Content related Literature
Google Scholar
Bauman Zygmunt, Nowoczesność i Zagłada, przeł. Tomasz Kunz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2009, s. 103–104.
Google Scholar
Brycz Hanna, Perspektywa atrybucyjna i przecenianie własnego wpływu w procesie trafnego spostrzegania społecznego, „Czasopismo Psychologiczne”, tom 4, nr 3–4.
Google Scholar
Finder Gabriel N., Jewish Honor Courts: Revenge, Retribution, and Reconciliation in Europe and Israel After the Holocaust, United States Holocaust Memorial Museum, Washington 2015.
Google Scholar
Freud Siegmund, Niesamowite, [w:] tegoż, Pisma psychologiczne, przeł. Robert Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa 2012.
Google Scholar
Gnauck Gerhard, Marcel Reich-Ranicki. Polskie lata, Wydawnictwo WAB, Warszawa 2009.
Google Scholar
Hilberg Raul, Zagłada Żydów europejskich, t. 1, prze.ł. Jerzy Giebułtowski, Fundacja Wydawnictwo Naukowe Textura, Warszawa 2014
Google Scholar
Janion Maria, Bohater, spisek, śmierć. Wykłady żydowskie, Wydawnictwo WAB, Warszawa 2009.
Google Scholar
Jedlicki Jerzy, Dzieje doświadczone i dzieje zaświadczone, [w:] tegoż, Źle urodzeni, czyli o doświadczeniu historycznym. Scripta i postscripta, „Aneks”, Polityka, Londyn – Warszawa 1993.
Google Scholar
Kichelevsky Audrey, Ocalali. Żydzi polscy po Zagładzie, przeł. Katarzyna Marczewska, Natalia Krasicka, Wydawnictwo ŻIH, Warszawa 2021.
Google Scholar
Marquard Odo, Rozstanie z filozofią pierwszych zasad, przeł. Krystyna Krzemeniowa, Oficyna Naukowa, Warszawa 1994.
Google Scholar
Pucko Zygmunt, Czarny humor jako wyraz filozoficznej postawy wobec śmierci w perspektywie filozofii medycyny i sztuki leczenia, „«Archeus». Studia z bioetyki i antropologii filozoficznej”, 2006, nr 7.
Google Scholar
Sandauer Artur, Byłem…, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1991.
Google Scholar
Sandauer Artur, Poezja rupieci. Rzecz o Mironie Białoszewskim, [w:] tegoż, Pisma zebrane, t.1: Studia o literaturze współczesnej, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 1985.
Google Scholar
Sandauer Artur, Śmierć liberała, Wydawnictwo Muza, Warszawa 2009.
Google Scholar
Sandauer Artur, Zapiski z martwego miasta, Wydawnictwo Muza, Warszawa 2009.
Google Scholar
Sandauer Artur, Moje odchylenia, [w]: tegoż, Pisma zebrane, t. 3: Publicystyka, Wydawnictwo Czytelnik 1985.
Google Scholar
Sandauer-Glanz Irena, Osobno, a jednak razem, [w:] Śnił mi się Artur Sandauer. Rozmowy i wspomnienia, zebrał i opracował Józef Baran, Centrum Kultury Żydowskiej na Kazimierzu w Krakowie, Kraków 1992.
Google Scholar
Święch Jerzy, Nowoczesność. Szkice o literaturze polskiej XX wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
Google Scholar
Trunk ISsaiah, Judenrat. The Jewish Councils in Eastern Europe under Nazi Occupation, University of Nebraska Press, New York 1996.
Google Scholar
Tokarska-Bakir Joanna, „Słowa niewinne”. Czytając Nachmana Blumentala, „Teksty Drugie”, 2005, nr 1–2.
Google Scholar
Tuszyńska Agata, Oskarżona: Wiera Gran, Wydawnictwo Literackie, Warszawa 2011.
Google Scholar
Wyka Kazimierz, Pogranicze powieści, Wydawnictwo M. Kot, Kraków 1948.
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Justyna Koszarska-Szulc, Ewa Koźmińska-Frejlak, Po Zagładzie. Praktyki asymilacyjne ocalałych jako strategie zadomawiania się w Polsce (1944/45–1950) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
- Justyna Koszarska-Szulc, Andrew Kornbluth, The August Trials: The Holocaust and Postwar Justice in Poland , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 20 (2024)
Podobne artykuły
- Jakub Petelewicz, „Kresy Wschodnie pod okupacją sowiecką 1939–1941; stosunki ukraińsko-polsko-żydowskie, życie społeczne i wzajemne relacje” , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 3 (2007)
- Jacek Leociak, Adam Mazur, Artur Żmijewski, „Berek jest głosem o niemocy wobec okrucieństwa; pragnieniem, by Zagłada się nie wydarzyła”. Z Arturem Żmijewskim rozmawiają Jacek Leociak i Adam Mazur , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Alina Skibińska, Jakub Petelewicz, Udział Polaków w zbrodniach na Żydach na prowincji regionu Świętokrzyskiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 1 (2005)
- Małgorzata Melchior, Zagłada i stosunki polsko – żydowskie w opracowaniach socjologicznych. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 1 (2005)
- Redakcja, Od Redakcji , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Dariusz Libionka, Jacek Leociak, 75. rocznica akcji „Reinhardt” , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Jan Grabowski, Lea Balint, Dziennik Hindy i Chaniny Malachi , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 3 (2007)
- Jan Grabowski, Lea Balint, The Diary of Hinda and Chanina Malachi , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2008: Holocaust Studies and Materials
- Redakcja, Od Redakcji , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 2 (2006)
- Sławomir Buryła, A. Ubertowska, Świadectwo – trauma – głos. Literackie reprezentacje Holokaustu , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 4 (2008)
<< < 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 > >>
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.
