Czy to ja ... Pamiętnik obrazkowy Henryka Becka z czasu wojny i Zagłady
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 20 (2024), Strony: 663-693
Data zgłoszenia: 2024-01-31Data akceptacji: 2024-07-10
Data publikacji: 2024-12-17

Abstrakt
Dr Henryk Beck (1896–1946), lekarz ginekolog-położnik, przeżył Zagładę we Lwowie i w Warszawie, po upadku powstania warszawskiego ukrywał się w ruinach miasta. Jest autorem obrazkowego pamiętnika zawierającego blisko 1700 prac z okresu 1937–1946, w tym ponad 900 z czasów wojny. Materiał ten wykazuje komplementarność ze źródłami pisanymi, a łączna analiza źródeł umożliwia częściową rekonstrukcję wojennej biografii Becka, która dotychczas nie została szczegółowo opracowana. Źródła ukazują społeczną degradację, jakiej Beck, przedstawiciel polskiej elity intelektualnej, doświadcza podczas wojny. Manewrując w realiach sowieckich i nazistowskich prześladowań, konfrontuje się z różnymi postawami otoczenia oraz osobistą tragedią, jaką jest samobójcza śmierć ojca, prof. Adolfa Becka. Choć otrzymuje pomoc – zwłaszcza od swojej żony Jadwigi oraz przyjaciół – i jest pod tym względem wyraźnie uprzywilejowany, to żyjąc w ukryciu, w śmiertelnym zagrożeniu, doświadcza napiętnowania, zależności i pustki, a nawet utraty poczucia sprawczości. Zachwianiu ulegają fundamenty jego tożsamości jako Polaka, Żyda, lekarza i artysty. Swoje przeżycia maluje w sposób dosłowny i metaforyczny, a stosowany język artystyczny oddaje jego wysoki status społeczny i odzwierciedla jego zanurzenie w estetyce dwudziestolecia międzywojennego. Twórcze apogeum w warstwie stylu i kulturowych odniesień Beck osiąga w sytuacji granicznej, w ruinach Warszawy, tworząc serię rysunków „Bunkier”, którą interpretować można jako świadectwo Zagłady. Analizując jego twórczość w kontekście biograficznym, twierdzę, że ówczesna działalność plastyczna była dla Becka sposobem radzenia sobie z poczuciem degradacji i pozwalała na symboliczne wyzwolenie się z przeżywanej, śmiertelnej opresji.
Słowa kluczowe
Henryk Beck , medycyna , sztuka , getto lwowskie , ukrywanie się w Warszawie , powstanie warszawskie , warszawscy Robinsonowie
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival Sources
Google Scholar
Archiwum Yad Vashem
Google Scholar
O.3/352, Ludwik Fleck, Investigation of epidemic typhus in the Ghetto of Lwów in 1941–1942.
Google Scholar
O.62/430, Relacja Ludwika Flecka
Google Scholar
O.3/2124, Relacja Romana Fischera
Google Scholar
O.3/2194, Relacja Natana Morgensterna
Google Scholar
M.31/4349, Teczka osobowa Zdzisława i Zofii Bielińskich
Google Scholar
M.31.2/11300/1, Teczka osobowa Stefana i Marii Magenheimów
Google Scholar
M.31.2/4, Teczka osobowa Władysława Kowalskiego
Google Scholar
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
Google Scholar
/279, Relacja Tadeusza Kielanowskiego
Google Scholar
Dział sztuki Żydowskiego Instytutu Historycznego
Google Scholar
MŻIH A-1042, Jadwiga Zakrzewska-Beck, Komentarz dołączony bezpośrednio do 46 rysunków Henryka Becka z cyklu „Bunkier”
Google Scholar
Archiwum Akt Nowych
Google Scholar
/2521/0/1/134, Teczka osobowa Henryka Becka
Google Scholar
Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego
Google Scholar
AU.138.456, Teczka osobowa Henryka Becka
Google Scholar
Archiwum Polskiej Akademii Umiejętności
Google Scholar
K III-206, j.a. 9, Teczka osobowa Kazimierza Zakrzewskiego
Google Scholar
Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego
Google Scholar
B/BI12e, Relacja Kazimierza Mordyńskiego
Google Scholar
Centralne Archiwum Wojskowe
Google Scholar
I.481.B.3953, Teczka osobowa Henryka Becka
Google Scholar
Główna Biblioteka Lekarska im. Stanisława Konopki
Google Scholar
DSKM GBL I-275, Teczka osobowa Henryka Becka
Google Scholar
Ośrodek Karta
Google Scholar
AW V/006.12.01, Kolekcja Związku Syndykalistów Polskich, Zakrzewska Jadwiga
Google Scholar
Prasa / Press
Google Scholar
„Wszechpolak. Narodowe pismo akademickie” 1937, nr 14 i 17
Google Scholar
Źródła publikowane, wspomnienia / Published sources, Memoirs
Google Scholar
Archiwalia rodzinne Henryka Becka w zbiorach Głównej Biblioteki Lekarskiej, red. Wojciech Giermaziak, Warszawa: Główna Biblioteka Lekarska im. Stanisława Konopki, 2016.
Google Scholar
Beck Zakrzewska Jadwiga, A daughter’s memories of Adolf Beck, „Acta Neurobiologiae Experimentalis” 1973, nr 3.
Google Scholar
Born-Bornstein Roman, Powstanie Warszawskie. Wspomnienia, Londyn: Poets and Painters Press, 1988.
Google Scholar
Bulski Tadeusz, Wspomnienia osobiste. Lekarz – profesor – artysta, red. Izabela Szenkowa, „Służba Zdrowia” 1960, nr 1.
Google Scholar
Chudy Władysław, W sowieckim więzieniu w Brześciu nad Bugiem, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 1982, nr 61.
Google Scholar
Czyżewicz Adam, Ś.p. prof. dr Henryk Beck, „Polski Tygodnik Lekarski” 1946, nr 26.
Google Scholar
Henryk Beck: świat widziany oczami lekarza, red. Wojciech Giermaziak, Warszawa: Główna Biblioteka Lekarska im. Stanisława Konopki, 2016.
Google Scholar
Krzysztoporski Stanisław (Mieczysław Gelbstein), relacja [w:] Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1944, red. Władysław Bartoszewski, Zofia Lewinówna, wyd. 3, Warszawa: Znak, 2007.
Google Scholar
Magenheim (Maginski) Maria, The Marrano and the Christian [w:] Alexander Donat, The Holocaust Kingdom, London: Secker & Warburg, 1965.
Google Scholar
Magenheim Stefan, Henryk Bek, „Rzeczpospolita” 1946, nr 90.
Google Scholar
Neuman Tadeusz, Oficjalnie nie figuruję. Pamiętnik 1939–1945, Warszawa: ŻIH, 2022.
Google Scholar
Ostrowska-Grabska Halina, Brick à brack 1848–1939, Warszawa: PIW, 1980.
Google Scholar
Rappaport Zygfryd, Likwidacja szpitala i defilada wisielców, „Czerwony Sztandar”, 29 VIII 1944.
Google Scholar
Słomczyński Adam, W podziemiach zburzonej Warszawy, „Stolica” 1970, nr 6.
Google Scholar
Słomczyński Adam, W warszawskim Arsenale. Wspomnienia archiwisty miejskiego 1939–1945, Warszawa: Czytelnik, 1971.
Google Scholar
Zieliński Mieczysław, Sierpniowe dni 1944, „Służba Zdrowia” 1962, nr 32.
Google Scholar
Literatura przedmiotu / Content-related Literature
Google Scholar
Amishai-Maisels Ziva, The Complexities of Witnessing, „Holocaust and Genocide Studies” 1987, nr 2, z. 1.
Google Scholar
Amishai-Maisels Ziva, Depiction and Interpretation: The Influence of the Holocaust on the Visual Arts, Oxford: Pergamon Press, 1993.
Google Scholar
Białostocki Jan, Polska grafika użytkowa 1900–1939. Próba charakterystyki [w:] Z zagadnień plastyki polskiej w latach 1918–1939, red. Juliusz Starzyński, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, 1963.
Google Scholar
Blatter Janet, Milton Sybil, Art of the Holocaust, New York: Routledge, 1981.
Google Scholar
Ciesielska Maria, Lekarze getta warszawskiego, Warszawa: Dwa Światy, 2017.
Google Scholar
Cobel-Tokarska Marta, Bezludna wyspa, nora, grób. Wojenne kryjówki Żydów w okupowanej Polsce, Warszawa: IPN, 2012.
Google Scholar
Coenen Anton, Zayachkivska Oksana, Konturek Stanisław, Pawlik Wiesław, Adolf Beck, Co-founder of the EEG. An Essay in Honor of his 150th Birthday, Kraków, Lviv, Nijmegen: Digitalis/Biblioscope, 2013.
Google Scholar
Engelking Barbara, Zagłada i pamięć. Doświadczenie Holocaustu i jego konsekwencje opisane na podstawie relacji autobiograficznych, wyd. 2, Warszawa: IFiS PAN, 2001.
Google Scholar
Engelking Barbara, Libionka Dariusz, Żydzi w powstańczej Warszawie, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2009.
Google Scholar
Giermaziak Wojciech, Bójko Agnieszka, Henryk Beck – świat widziany oczami lekarza. Premiera albumu oraz otwarcie wystawy akwareli „Kroniki obrazkowe”, „Biuletyn Głównej Biblioteki Lekarskiej” 2016, nr 367.
Google Scholar
Gliński Jan Bohdan, Słownik biograficzny lekarzy i farmaceutów, ofiar drugiej wojny światowej, t. 1–6, Wrocław: Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, 1997–2018.
Google Scholar
Gromadzka Beata, Themersonowie dzieciom, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2019.
Google Scholar
Honigsman Jakub, Zagłada Żydów lwowskich (1941–1944), Warszawa: ŻIH, 2007.
Google Scholar
Hryciuk Grzegorz, Polacy we Lwowie 1939–1944. Życie codzienne, Warszawa: Książka i Wiedza, 2000.
Google Scholar
Jackl Klara, The Nightmarish Time. Wartime Life and Art of Dr. Henryk Beck, praca magisterska, Uniwersytet w Hajfie, 2022.
Google Scholar
Janicka Elżbieta, Obserwatorzy uczestniczący zamiast świadków i rama zamiast obrzeży. O nowe kategorie opisu polskiego kontekstu Zagłady, „Teksty Drugie” 2018, nr 3.
Google Scholar
Jaworska Janina, Henryka Becka „Bunkier 1944 roku”, Wrocław: Ossolineum, 1982.
Google Scholar
Jaworska Janina, Nie wszystek umrę… Twórczość plastyczna Polaków w hitlerowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych 1939–1945, Warszawa: Książka i Wiedza, 1975.
Google Scholar
Jones Eliahu, Żydzi Lwowa w okresie okupacji 1939–1945, [tłum. Wiesława Promińska], Łódź: Oficyna Bibliofilów, 1999.
Google Scholar
Kaumkötter Jürgen, Śmierć nie ma ostatniego słowa. Sztuka w tragicznych latach 1933–1945, tłum. Bogdan Baran, Kraków: MOCAK, 2015.
Google Scholar
Kopf Stanisław, Sto dni Warszawy, Warszawa: Książka i Wiedza, 1977.
Google Scholar
Kos Jerzy Bogdan, Henryk Beck, „Medium. Gazeta Dolnośląskiej Izby Lekarskiej” 2009, nr 11.
Google Scholar
Kowalska-Leder Justyna, Nie wiem, jak ich mam cenić. Strefa ambiwalencji w świadectwach Polaków i Żydów, Warszawa: IBL PAN, 2019.
Google Scholar
Kulke Christine, Lwów [w:] The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, t. 2: Ghettos in German-Occupied Eastern Europe, oprac. Geoffrey P. Megargee, Martin Dean, Bloomington: Indiana University Press, 2012.
Google Scholar
Ludność cywilna w powstaniu warszawskim, t. 1–3, red. Marian Drozdowski, Maria Maniakówna, Tomasz Strzembosz, Warszawa: PIW, 1974.
Google Scholar
Lwiw epochy Adolfa ta Henryka Bekiw / Lviv in the Era of Adolf and Henryk Beck / Lwów epoki Adolfa i Henryka Becków, red. Oksana Zayachkivska, Wioletta Walentowska, Anton Coenen, „Niezależne Pismo Kulturalne «Ї»” 2016, nr 85.
Google Scholar
Marcinkiewicz-Kaczmarczyk Anna, Żeńskie oddziały sabotażowo-dywersyjne w strukturach armii podziemnej w latach 1940–1944 na podstawie relacji i wspomnień ich członkiń, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2015, nr 2.
Google Scholar
Mazur Grzegorz, Skwara Jerzy, Węgierski Jerzy, Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939 – 5 II 1946, Katowice: Unia, 2007.
Google Scholar
Melchior Małgorzata, Zagłada a tożsamość. Polscy Żydzi ocaleni na „aryjskich papierach”: analiza doświadczenia biograficznego, Warszawa: IFiS PAN, 2004.
Google Scholar
Mick Christoph, Lemberg – Lwów – L'viv, 1914–1947: Violence and Ethnicity in a Contested City, West Lafayette: Purdue University Press, 2015.
Google Scholar
Milton Sybil, Art of the Holocaust: A Summary [w:] Reflections of the Holocaust in Art and Literature, oprac. Braham L. Randolph, New York: City University of New York, 1990.
Google Scholar
Nader Luiza, Polscy obserwatorzy Zagłady. Studium przypadków z zakresu sztuk wizualnych – uwagi wstępne, „Zagłada Żydów. Studia i materiały” 2018, nr 14.
Google Scholar
Nalewajko-Kulikov Joanna, Strategie przetrwania. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy, Warszawa: Neriton, IH PAN, 2004.
Google Scholar
Natkowska Monika, Numerus clausus, getto ławkowe, numerus nullus, „paragraf aryjski”. Antysemityzm na Uniwersytecie Warszawskim 1931–1939, Warszawa: ŻIH, 1999.
Google Scholar
Perry Rachel, Jackl Klara, Lochekhina Galina, Checkmate: Chess Artifacts and Artworks Made and Played in Extremis, „Holocaust and Genocide Studies” 2023, nr 37, z. 1.
Google Scholar
Podrygałło Jadwiga, Ach, te dziewczęta. „Dysk” we wspomnieniach i relacjach, Warszawa: nakł. autorki, 1996.
Google Scholar
Rączy Elżbieta, Losy żydowskich lekarzy w okupowanej przez Niemców Polsce w świetle relacji z Yad Vashem i Żydowskiego Instytutu Historycznego [w:] Elity i przedstawiciele społeczności żydowskiej podczas II wojny światowej, red. Martyna Grądzka-Rejak, Aleksandra Namysło, Katowice, Kraków, Warszawa: IPN, 2017.
Google Scholar
Rypson Piotr, Album rysunków Teofili Langnas-Reich w Archiwum Ringelbluma, „Zagłada Żydów. Studia i materiały” 2022, nr 18.
Google Scholar
Rypson Piotr, Nie gęsi. Polskie projektowanie graficzne 1919–1949, Kraków: Karakter, 2017.
Google Scholar
Simferovska Anastasia, A Plagiarized Testimony? Authorship, Legacy, and the Holocaust Art of Henryk Beck and Zinovii Tolkachev, „The Journal of Holocaust Research” 2023, nr 37, z. 2.
Google Scholar
Słodkowski Piotr, Modernizm żydowsko‐polski. Henryk Streng/Marek Włodarski a historia sztuki, Warszawa: IBL PAN, 2019.
Google Scholar
Studniarek Michał, Robinsonowie. Ludzie ukrywający się w gruzach Warszawy po upadku powstania w 1944 roku, Warszawa: IH PAN, 2022.
Google Scholar
Szarota Tomasz, Okupowanej Warszawy dzień powszedni, Warszawa: Czytelnik, 2010.
Google Scholar
Szeląg Karolina, „Bunkier” (1944) jako artystyczna praktyka oporu, praca magisterska, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, 2021.
Google Scholar
Sztuka polska wobec Holokaustu, oprac. Maria Budkowska, Warszawa: ŻIH, 2013.
Google Scholar
Tarnowska Magdalena, Artyści żydowscy w Warszawie 1939–1945, Warszawa: DiG, 2015.
Google Scholar
Węgierski Jerzy, Lwów pod okupacją sowiecką 1939–1941, Warszawa: Editions Spotkania, 1991.
Google Scholar
Wojtkiewicz-Rok Wanda, Adolf i Henryk Beckowie, ojciec i syn [w:] Polscy lekarze Żydzi, red. Zofia Podgórska-Klawe, Warszawa: IH PAN, ŻIH, 2010.
Google Scholar
Zayachkivska Oksana, Świat Adolfa Becka oczami Henryka Becka: zupełnie nieoficjalnie / The World of Adolf Beck by eyes of Henryk Beck : total unofficial, Lwiw: BaK, 2013.
Google Scholar
Zientara Maria, Krakowscy artyści i ich sztuka w latach 1939–1945, Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2013.
Google Scholar
Netografia / Netography
Google Scholar
Jackl Klara, „Modo Beck”. O lekarzu i artyście Henryku Becku, https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/l/703-lwow/104-teksty-i-materialy/197147-modo-beck-o-lekarzu-i-artyscie-henryku-becku
Google Scholar
Kwapisz-Kulińska Alina, Jak żyć, pracować i kochać można…, https://archive.ph/20210519065941/https://studioopinii.pl/archiwa/9144.Rypson Piotr, Czego od nas chcą te obrazy? „Gdzie jesteś? Rdz 3,9” w Żydowskim Instytucie Historycznym, http://blokmagazine.com/czego-od-nas-chca-te-obrazy-gdzie-jestes-rdz-39-w-zydowskim-instytucie-historycznym/
Google Scholar
Śmiechowska Teresa, Henryk Beck. Twórcze spotkanie sztuki i medycyny, www.jhi.pl/artykuly/henryk-beck-tworcze-spotkanie-sztuki-i-medycyny,26
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Zagłada Żydów. Studia i Materiały

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Podobne artykuły
- Tal Bruttmann, Polityka antyżydowska, „ostateczne rozwiązanie” i pomoc udzielana Żydom we Francji Vichy w latach 1940–1945 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 11 (2015)
- Adam Kopciowski, Jedynie bramy łez nie zamknęły się przed nami”. Bóg i Zagłada w listach lubelskiego rabina Hersza Majlecha Talmuda , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 15 (2019)
- Marta Tomczok, „Polecieć tam, gdzie nie ma getta, szopu…” Dziennik Rutki Laskier między nekroestetyką a nekropolityką , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 14 (2018)
- Raul Hilberg, O współczesnej aktualności Behemota , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
- Stanisław Krajewski, Mówienie o Zagładzie we współczesnej Polsce , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 5 (2009)
- Stanisław Obirek, Dialog chrześcijańsko-żydowski z Zagładą w tle , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 5 (2009)
- Paweł Kosewski, Pamięć o Holokauście w kinie fabularnym (analiza retrospekcji filmowej, na podstawie filmów Pasażerka i The Pawnbroker) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 5 (2009)
- Piotr Trojański, „Trzeba mu jedną posłać, bo jakiś złotnik czy też kanadziarz”. Sprawa strażnika Stałej Ochrony Obozu Oświęcimskiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 11 (2015)
- Marta Ciesielska, Zabiegi likwidujące skutki obrzezania wykonywane w Warszawie w czasie drugiej wojny światowej. Wstępna próba opisu zjawiska , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Dariusz Libionka, Od Redakcji , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
<< < 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 > >>
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.