okładka numeru 20

Nr 20 (2024)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2024-12-17

Dział: Studia

Trzy modele zaufania wobec nie-Żydów po aryjskiej stronie

Justyna Kowalska-Leder

j.kowalska-leder@uw.edu.pl

Justyna Kowalska-Leder – dr hab., kulturoznawczyni, wykładowczyni w Instytucie Kultury Polskiej UW, gdzie kieruje Zespołem Badań Pamięci o Zagładzie. Autorka książek Doświadczenie Zagłady z perspektywy dziecka w polskiej literaturze dokumentu osobistego (2009) oraz „Nie wiem, jak ich mam cenić…” Strefa ambiwalencji w świadectwach Polaków i Żydów (2019), a także naukowej edycji dziennika Reni Knoll (2012); współautorka i współredaktorka tomu Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej (2017).

ORCID logo http://orcid.org/0000-0003-4727-4431

Uniwersytet Warszawski, Wydział Polonistyki

Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 20 (2024), Strony: 107-131

Data zgłoszenia: 2024-03-28
Data akceptacji: 2024-08-26

Data publikacji: 2024-12-17

DOI logo https://doi.org/10.32927/zzsim.1050

Abstrakt

W artykule skupiam uwagę na „dystrybucji zaufania” wobec „aryjskiego” otoczenia, czyli przede wszystkim na kryteriach, jakimi kierują się Żydzi po ucieczce z getta, podejmując decyzję o tym, by komuś zaufać. Analizowane przeze mnie świadectwa łączy to, że powstały w czasie wojny lub tuż po jej zakończeniu, są więc możliwie bliskie samemu doświadczeniu. Spośród wielu źródeł wybrałam takie, które pozwalają na zarysowanie trzech wyrazistych modeli zaufania. Pierwszy z nich polega na całkowitej redukcji zaufania, czego konsekwencją jest minimalizacja ryzyka denuncjacji. Mogło to skutkować – jak widać na przykładzie powojennej relacji Bera Ryczywoła – poczuciem ogromnej sprawczości. Drugi model zaufania, wywiedziony z analizy wojennych zapisków Tadeusza Obremskiego, nazywam transakcyjnym. Przypomina bowiem transakcję handlową i opiera się na kalkulacji zobowiązań adresata zaufania. Trzeci to model zaufania osobistego, który pokazuję na przykładzie powojennych zapisków Franciszki Grünberg. Różni się od poprzedniego tym, że nie jest oparty na racjonalnej kalkulacji, lecz na emocjach oraz na intuicji, które decydują o tym, do kogo zwrócić się o pomoc.

Baum Moszek, „Nie wiemy, co przyniesie nam kolejna godzina…” Dziennik pisany w ukryciu w latach 1943–1944, tłum. Monika Polit i in., oprac. Barbara Engelking, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2020.
Google Scholar

Datner Szymon, Las sprawiedliwych, Warszawa: Książka i Wiedza, 1968.
Google Scholar

Dauksza Agnieszka, Doświadczenie bez nazwy. „Oświęcim” ≠ Auschwitz, „Teksty Drugie” 2016, nr 6.
Google Scholar

Dauksza Agnieszka, Klub Auschwitz i inne kluby. Rwane opowieści przeżywców, Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2016.
Google Scholar

Engelking Barbara, Czarna godzina. Rzeczy żydowskie oddane na przechowanie Polakom [w:] Klucze i kasa. O mieniu żydowskim w Polsce pod okupacją niemiecką i we wczesnych latach powojennych 1939–1950, red. Jan Grabowski, Dariusz Libionka, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2014.
Google Scholar

Engelking Barbara, Zagłada i pamięć. Doświadczenie Holocaustu i jego konsekwencje opisane na podstawie relacji autobiograficznych, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 1994.
Google Scholar

Forecki Piotr, Po Jedwabnem. Anatomia pamięci funkcjonalnej, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2018.
Google Scholar

Gawin Dariusz, O pożytkach i szkodliwości historycznego rewizjonizmu [w:] Pamięć i odpowiedzialność, red. Robert Kostro, Tomasz Merta, Dariusz Gawin, Kraków–Wrocław: Ośrodek Myśli Politycznej i Centrum Konserwatywne, 2005.
Google Scholar

Giddens Anthony, Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, tłum. Alina Szulżycka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002.
Google Scholar

Górny Grzegorz, Sprawiedliwi. Jak Polacy ratowali Żydów przed Zagładą, Warszawa: Rosikon Press, 2013.
Google Scholar

Grabowski Jan, Ratowanie Żydów za pieniądze: przemysł pomocy, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2008, nr 4.
Google Scholar

Grochowski Piotr, Dziady. Rzecz o wędrownych żebrakach i ich pieśniach, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2009.
Google Scholar

Grünberg Franciszka, „Gdzie tu się schować?” Wspomnienia, oprac. Agnieszka Haska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2022.
Google Scholar

Haska Agnieszka, „Jestem Żydem, chcę wejść”. Hotel Polski w Warszawie, 1943, Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów i Wydawnictwo IFiS PAN, 2006.
Google Scholar

Haska Agnieszka, Wprowadzenie: „Jak opisać tę rozpacz…” O zapiskach Tadeusza Obremskiego [w:] Tadeusz Obremski, „Wśród zatrutych noży”. Zapiski z getta i okupowanej Warszawy, oprac. Agnieszka Haska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2017.
Google Scholar

Haska Agnieszka, Wprowadzenie: „Jeszcze musimy jakieś piekło przejść” Wspomnienia Franciszki Grünberg [w:] Franciszka Grünberg, „Gdzie tu się schować?” Wspomnienia, oprac. Agnieszka Haska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2022.
Google Scholar

Hochberg Jakub, „Czytając gazetę niemiecką…” Dziennik pisany w ukryciu w Warszawie w latach 1943 –1944, oprac. Barbara Engelking, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2019.
Google Scholar

Inteligencja emocjonalna. Fakty, mity, kontrowersje, red. Magdalena Śmieja, Jarosław Orzechowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.
Google Scholar

Janicka Elżbieta, Obserwatorzy uczestniczący i inne kategorie. O nowy paradygmat opisu polskiego kontekstu Zagład [w:] Świadek: jak się staje, czym jest?, red. Agnieszka Dauksza, Karolina Koprowska, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2019.
Google Scholar

Janicka Elżbieta, Świadkowie własnej sprawy. Polska narracja dominująca wobec Zagłady w trakcie Zagłady, „Studia Literaria et Historica” 2018, nr 7.
Google Scholar

Jankowski Jan, Awtuch Anna, Rusiecka Beata, Ocaleni. Kategoria ocalonego i jej wybrane formy, „Psychoonkologia” 2017, nr 21.
Google Scholar

Johnson Hazel-Anne Michelle, Spector Paul E., Service with smile: do emotional intelligence, gender and autonomy moderate the emotional labor process?, „Journal of Occupational Health Psychology” 2007, nr 12.
Google Scholar

Kogan Kira, The Self-Made Man: Myth and Reality of an American Phenomenon, Munich: GRIN Verlag, 2010.
Google Scholar

Koźmińska-Frejlak Ewa, Kondycja ocalałych. Adaptacja do rzeczywistości powojennej (1944–1949) [w:] Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944–2010, red. Feliks Tych, Monika Adamczyk-Garbowska, Lublin: Wydawnictwo UMCS i ŻIH, 2012.
Google Scholar

Koźmińska-Frejlak Ewa, Po Zagładzie. Praktyki asymilacyjne ocalałych jako strategie zadomawiania się w Polsce (1944/45–1950), Warszawa: ŻIH, 2022.
Google Scholar

Kramer Clara, „Tyleśmy już przeszli”. Dziennik pisany w bunkrze (Żółkiew 1942–1944), oprac. Anna Wylegała, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2017.
Google Scholar

Matczak Anna, Knopp Katarzyna A., Znaczenie inteligencji emocjonalnej w funkcjonowaniu człowieka, Warszawa: Liberi Libri, 2013.
Google Scholar

Michajłowa Katia, Dziad wędrowny w kulturze ludowej Słowian, tłum. Hanna Karpińska, Warszawa: Oficyna Naukowa, 2010.
Google Scholar

Motyl Symcha Binem, „Do moich ewentualnych czytelników”. Wspomnienia czasu wojny, oprac. Agnieszka Haska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów i ŻIH, 2011.
Google Scholar

Nalewajko-Kulikow Joanna, Strategie przetrwania. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy, Warszawa: Neriton i Instytut Historii PAN, 2004.
Google Scholar

Ney Philip Gordon, A consideration of abortion survivors, „Child Psychiatry & Human Development” 1983, nr 13.
Google Scholar

„Nic nie potrzebujemy. Tylko przetrwać ten czas”. Relacje Żydów ukrywających się w okupowanej Polsce, oprac. Justyna Majewska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2022.
Google Scholar

Obremski Tadeusz, „Wśród zatrutych noży”. Zapiski z getta i okupowanej Warszawy, oprac. Agnieszka Haska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2017.
Google Scholar

Orwid Maria, Przeżyć… I co dalej?, rozmawiają Katarzyna Zimmerer i Krzysztof Szwajca, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006.
Google Scholar

Polacy – Żydzi 1939–1945, oprac. Stanisław Wroński, Maria Zwolakowa, Warszawa: Książka i Wiedza, 1971.
Google Scholar

Prot Katarzyna, Życie po Zagładzie. Skutki traumy u ocalałych z Holocaustu. Świadectwa z Polski i Rumunii, Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii, 2009.
Google Scholar

Ryczywół Ber, Moje przeżycia, tłum. Monika Polit [w:] „Nic nie potrzebujemy. Tylko przetrwać ten czas”. Relacje Żydów ukrywających się w okupowanej Polsce, oprac. Justyna Majewska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2022.
Google Scholar

„Sny chociaż mamy wspaniałe…” Okupacyjne dzienniki Żydów z okolic Mińska Mazowieckiego, tłum. Monika Polit, oprac. Barbara Engelking, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2016.
Google Scholar

„Szczęście posiadać dom pod ziemią…” Losy kobiet ocalałych z Zagłady w okolicach Dąbrowy Tarnowskiej, oprac. Jan Grabowski, Warszawa, Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2016.
Google Scholar

Sztompka Piotr, Zaufanie. Fundament społeczeństwa, Kraków: Znak, 2007.
Google Scholar

Sztompka Piotr, Socjologia, Kraków: Znak, 2006.
Google Scholar

Zaremba Marcin, Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków: Znak i Instytut Studiów Politycznych PAN, 2012.
Google Scholar

Licencja

Prawa autorskie (c) 2024 Zagłada Żydów. Studia i Materiały

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

Inne teksty tego samego autora

1 2 > >> 

Altmetryki

Cytowania w Google Scholar - kliknij ikonę, aby sprawdzić

Statystyki

Kowalska-Leder, J. (2024). Trzy modele zaufania wobec nie-Żydów po aryjskiej stronie. Zagłada Żydów. Studia I Materiały, (20), 107–131. https://doi.org/10.32927/zzsim.1050

Udostępnij

okładka numeru 20

Nr 20 (2024)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2024-12-17

Dział: Studia