Pokaż  Nr 14 (2018)

Nr 14 (2018)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2018-12-02

Dział: Studia

Polscy obserwatorzy Zagłady. Studium przypadków z zakresu sztuk wizualnych – uwagi wstępne

Luiza Nader

redakcja@holocaustresearch.pl

Luiza Nader – doktor, historyczka sztuki, adiunkt na Wydziale Zarządzania Kulturą Wizualną Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Jej zainteresowania koncentrują się przede wszystkim na sztuce awangardowej i nowoczesnej (szczególnie w Europie Środkowej), teoriach afektu, traumy i pamięci. Inspiruje się posthumanistyką. Stypendystka m.in. Fulbrighta (2005) i Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (2012–2014, program MISTRZ, laureat: prof. dr hab. Ewa Domańska). Autorka książki Konceptualizm w PRL (2009). Właśnie ukończyła pracę habilitacyjną „Afekt Strzemińskiego. Teoria widzenia, rysunki wojenne, Pamięci – przyjaciół Żydów”. Jej najnowsze badania są poświęcone sztuce wobec Zagłady i (z) Zagłady. Prezeska Sekcji Polskiej Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Sztuki AICA.

Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie

Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 14 (2018), Strony: 165-211

Data zgłoszenia: 2020-09-27

Data publikacji: 2018-12-20

DOI logo https://doi.org/10.32927/ZZSiM.64

Abstrakt

Tekst jest poświęcony wybranym wizualnym zapisom tworzonym wobec Zagłady, autorstwa artystów: Felicjana Szczęsnego Kowarskiego, Krzysztofa Henisza, Aleksandra Świdwińskiego i Mieczysława Wejmana. Zdecydowana większość omawianych dzieł pochodzi z okresu wojny (1940–1944), kilka powstało tuż po wojnie (1946–1948). Autorka rozpatruje przede wszystkim ich warstwę referencyjną, a także zastosowane w nich modusy reprezentacji, datowanie konkretnych obiektów oraz odniesienia do towarzyszącej im ramy historycznej. Zastanawia się również nad tożsamością, motywacjami, stopniem zaangażowania egzystencjalnego, etycznego i artystycznego twórców w obliczu postępującej na ich oczach, tuż obok, Zagłady. Centralnym pytaniem, które autorka zadaje nie tylko artystom, ich pracom, lecz także dyscyplinie historii sztuki, jest pytanie postawione przez Jana Tomasza Grossa: „co zrobiłeś/zrobiłaś/zostało zrobione, aby Żydom pomóc?”, pamiętając o tym, że „nicnierobienie” również było działaniem i miało swoje konsekwencje. Najistotniejszym pojęciem wypracowywanym w tekście jest kategoria artysty – bliskiego obserwatora Szoa. Pytanie o polskich obserwatorów Zagłady zmusza ponadto do postawienia pytań dotyczących fundamentów samej dyscypliny historii sztuki. Autorka postuluje zmianę epistemy w przestrzeni nowoczesnej i współczesnej historii sztuki w Polsce wobec wciąż niepodjętego wyzwania, jakie niosą w sobie prace powstałe wobec Zagłady i (z) Zagłady.

Berthold Margot, Historia teatru, tłum. Danuta Żmij-Zielińska, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980.
Google Scholar

Bojarska Katarzyna, Władysław Strzemiński and His Artistic Document of the Holocaust [w:] Memory of the Shoah, red. Tomasz Majewski, Anna Zeidler-Janiszewska, Łódź: Officyna, 2010.
Google Scholar

Buck Morss Susan, Solidarność w historii – ludzie i idee, rozmowę przeprowadziła Katarzyna Bojarska, „Teksty Drugie” 2014, nr 5.
Google Scholar

Czapliński Przemysław, Zagłada jako wyzwanie dla reϔleksji o literaturze, „Teksty Drugie” 2004, nr 5.
Google Scholar

Daszewski Władysław, Spadek po Felicjanie Kowarskim, „Kuźnica” 1948, nr 51.
Google Scholar

Dąbrowska Maria, Dzienniki 1914–1965, t. 5: 1942–1947, oprac. pod kierunkiem Tadeusza Drewnowskiego, Warszawa: PAN, 2009.
Google Scholar

Domańskia Ewa, Historia egzystencjalna. Krytyczne studium narratywizmu i humanistyki zaangażowanej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
Google Scholar

Domańskia Ewa, Historia ratownicza, „Teksty Drugie” 2014, nr 5.
Google Scholar

Engelking Barbara, Leociak Jacek, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, wyd. 2, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013.
Google Scholar

Felicjan Szczęsny Kowarski 1890–1948. Dzieła z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie. Galeria ASP 3a, komisarz wystawy: Anna Prugar-Myślik, red. katalogu Dorota Dąbrowska, Warszawa: Akademia Sztuk Pięknych, 1995, s. XXXVIII.
Google Scholar

Grabowski Jan, Biedni Polacy patrzą na warszawskich Żydów i na getto warszawskie, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, t. 2.
Google Scholar

Gross Jan Tomasz, Sprawcy, oϔiary i inni, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, t. 2.
Google Scholar

Gross Jan Tomasz, Upiorna dekada. Eseje o stereotypach na temat Żydów, Polaków, Niemców, komunistów i kolaboracji 1939–1948, Kraków: Austeria, 2007.
Google Scholar

Janicka Elżbieta, Mord rytualny z aryjskiego paragrafu: o książce Jana Tomasz Grossa „Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści”, „Kultura i Społeczeństwo” 2008, nr 2.
Google Scholar

Janicka Elżbieta, Zamiast negacjonizmu. Topograϔia symboliczna terenu dawnego getta warszawskiego a narracje o Zagładzie, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, t. 1.
Google Scholar

Jarecka Dorota, Piwowarska Barbara, Erna Rosenstein. „Mogę powtarzać tylko nieświadomie”, Warszawa: Fundacja Galeria Foksal, 2014.
Google Scholar

Jaworska Janina, Polska sztuka walcząca 1939–1945, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1985.
Google Scholar

Juszkiewicz Piotr, Cień modernizmu, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2012.
Google Scholar

Kowalczyk Izabela, Podróż do przeszłości. Interpretacje najnowszej historii w polskiej sztuce krytycznej, Warszawa: Wydawnictwo SWPS Academica, 2010.
Google Scholar

Kowalczyk Izabela, referat “Sztuka obozowa jako terra incognita polskiej historii sztuki”,
Google Scholar

IV seminarium w Dłużewie “Przeoczenia, przemilczenia, uproszczenia. Ku krytycznej lekturze tekstów z obszaru historii sztuki polskiej”, luty 2017.
Google Scholar

LaCapra Dominick, Writing History, Writing Trauma, Baltimore–London: The Johns Hopkins University Press, 2001.
Google Scholar

Lachowski Marcin, Nowocześni po katastroϔie. Sztuka w Polsce w latach 1945–1960, Lublin: Wydawnictwo KUL, 2013.
Google Scholar

Leociak Jacek, Uszkodzone fotograϔie (z)Zagłady [w:] Doświadczenie graniczne. Studia o dwudziestowiecznych formach reprezentacji, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2009.
Google Scholar

Machlejd Krystyna, Saga ulrichowsko-machlejdowska, Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2006.
Google Scholar

Madeyski Jerzy, Mieczysław Wejman, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1969.
Google Scholar

Markowska Anna, Dwa przełomy. Sztuka po 1955 i po 1989 roku, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2012.
Google Scholar

Nader Luiza, Afektywna historia sztuki, „Teksty Drugie” 2014, nr 1.
Google Scholar

Nader Luiza, Kim jest Kain? „Moim przyjaciołom Żydom” Władysława Strzemińskiego jako protest wobec pogromowej atmosfery w powojennej Polsce, „Teksty Drugie” 2014, nr 5.
Google Scholar

Nader Luiza, referat „Wojna Strzemińskiego” wygłoszony w Dłużewie 13–14 II 2016.
Google Scholar

Nałkowska Zoϐia, Dzienniki 1939–1944, red. Hanna Kirchner, Warszawa: Czytelnik, 1996.
Google Scholar

Pietrasik Agata, Żałoba nie przystoi Elektrze. O (nie)pamięci wojny w dziele Felicjana
Google Scholar

Szczęsnego Kowarskiego, „Rocznik Muzeum Narodowego” 2014, nr 3.
Google Scholar

Piotrowski Piotr, Sztuka według polityki. Od Melancholii do Pasji, Kraków: Universitas, 2007.
Google Scholar

Piotrowski Piotr, Znaczenia modernizmu. W stronę historii sztuki polskiej po 1945 roku, Poznań: Rebis, 1999.
Google Scholar

Sendyka Roma, Od obserwatorów do gapiów. Kategoria bystanders i analiza wizualna, „Teksty Drugie” 2018, nr 3.
Google Scholar

Silverman Kaja, The Threshold of the Visible World, New York–London: Routledge, 1996.
Google Scholar

Słodkowski Piotr, Reparacyjne strategie przetrwania. Losy i wojenne prace Henryka Strenga/ Marka Włodarskiego, „Teksty Drugie” 2014, nr 5.
Google Scholar

Sztuka polska wobec Holokaustu, red. Maria Budkowska, Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 2013.
Google Scholar

Tarnowska Magdalena, Artyści żydowscy w Warszawie 1939–1945, Warszawa: DiG, 2015.
Google Scholar

Teresa Żarnowerówna (1897–1949). Artystka końca utopii, red. Andrzej Turowski, Milada Ślizińska, Łódź: Muzeum Sztuki, 2014.
Google Scholar

Tokarska-Bakir Joanna, Mobilis in mobili czyli jak są zrobione legendy o krwi [w:] Honor, Bóg, Ojczyzna, kier. nauk. Maria Janion, red.: Monika Rudaś-Grodzka, Warszawa: Fundacja Odnawiania Znaczeń i Dom Spotkań z Historią, 2009.
Google Scholar

Turowski Andrzej, Budowniczowie świata. Z dziejów radykalnego modernizmu w sztuce polskiej, Kraków: Universitas, 2000.
Google Scholar

Włodarczyk Edmund, Z dziejów Żydów skierniewickich, Skierniewice: Sigma, 2012.
Google Scholar

Wyka Kazimierz, Humanizm Kowarskiego, „Przegląd Artystyczny” 1949, nr 5/6.
Google Scholar

Zaraz po wojnie, red. Joanna Kordjak, Agnieszka Szewczyk, Warszawa: Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, 2015.
Google Scholar

Zientara Maria, Krakowscy artyści i ich sztuka w latach 1939–1945, Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2013.
Google Scholar

Strony internetowe
Google Scholar

Bartoszewicz Dariusz, Zniszczyli ceramikę w Merkurym. Łzy i wspomnienia na Żoliborzu,
Google Scholar

http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/1,54420,17269162,Zniszczyli_ceramike_w__Merkurym___Lzy_i_wspomnienia.html
Google Scholar

Biogramy Aleksandra Świdwińskiego, http://www.muzeumkarykatury.pl/joomla/
Google Scholar

index.php?option=com_content&view=article&id=575:aleksander-widwiski&-
Google Scholar

catid=396, http://www.ϐilmpolski.pl/fp/index.php?osoba=11114306
Google Scholar

Bojarska Katarzyna, Obecność Zagłady w twórczości polskich artystów, https://culture.
Google Scholar

pl/pl/artykul/obecnosc-zaglady-w-tworczosci-polskich-artystow
Google Scholar

http://www.przegladpiaseczynski.pl/spoleczenstwo/wspomnienia-o-wojciechu-fangorze
Google Scholar

Kowalczyk Izabela, Zwichnięta historia sztuki – o pominięciach problematyki żydowskiej w badaniach sztuki polskiej po 1945 roku, opposite.uni.wroc.pl/2010/artykuly_2010/6_Kowalczyk.pdf
Google Scholar

Nader Luiza, Sticky spot of crime. Rethinking art history in Poland (2015), http://ehri-project.eu/sticky-spot-crime-rethinking-art-history-poland
Google Scholar

Sendyka Roma, Holocaust by Bullets. Expanding the ϔield of Holocaust Art, https://ehri-project.eu/holocaust-bullets
Google Scholar

USC Shoah Foundation, Relacja Benjamina Meeda, materiały dostępne z przekładem na język polski, https://www.youtube.com/watch?v=Ye4UXKPOHI4
Google Scholar

Licencja

Prawa autorskie (c) 2018 Zagłada Żydów. Studia i Materiały

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

Altmetryki

Cytowania w Google Scholar - kliknij ikonę, aby sprawdzić

Statystyki

Nader, L. . (2018). Polscy obserwatorzy Zagłady. Studium przypadków z zakresu sztuk wizualnych – uwagi wstępne. Zagłada Żydów. Studia I Materiały, (14), 165–211. https://doi.org/10.32927/ZZSiM.64

Udostępnij

                            Pokaż  Nr 14 (2018)

Nr 14 (2018)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2018-12-02

Dział: Studia