Polscy obserwatorzy Zagłady. Studium przypadków z zakresu sztuk wizualnych – uwagi wstępne
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 14 (2018), Strony: 165-211
Data zgłoszenia: 2020-09-27Data publikacji: 2018-12-20

Abstrakt
Tekst jest poświęcony wybranym wizualnym zapisom tworzonym wobec Zagłady, autorstwa artystów: Felicjana Szczęsnego Kowarskiego, Krzysztofa Henisza, Aleksandra Świdwińskiego i Mieczysława Wejmana. Zdecydowana większość omawianych dzieł pochodzi z okresu wojny (1940–1944), kilka powstało tuż po wojnie (1946–1948). Autorka rozpatruje przede wszystkim ich warstwę referencyjną, a także zastosowane w nich modusy reprezentacji, datowanie konkretnych obiektów oraz odniesienia do towarzyszącej im ramy historycznej. Zastanawia się również nad tożsamością, motywacjami, stopniem zaangażowania egzystencjalnego, etycznego i artystycznego twórców w obliczu postępującej na ich oczach, tuż obok, Zagłady. Centralnym pytaniem, które autorka zadaje nie tylko artystom, ich pracom, lecz także dyscyplinie historii sztuki, jest pytanie postawione przez Jana Tomasza Grossa: „co zrobiłeś/zrobiłaś/zostało zrobione, aby Żydom pomóc?”, pamiętając o tym, że „nicnierobienie” również było działaniem i miało swoje konsekwencje. Najistotniejszym pojęciem wypracowywanym w tekście jest kategoria artysty – bliskiego obserwatora Szoa. Pytanie o polskich obserwatorów Zagłady zmusza ponadto do postawienia pytań dotyczących fundamentów samej dyscypliny historii sztuki. Autorka postuluje zmianę epistemy w przestrzeni nowoczesnej i współczesnej historii sztuki w Polsce wobec wciąż niepodjętego wyzwania, jakie niosą w sobie prace powstałe wobec Zagłady i (z) Zagłady.
Słowa kluczowe
Felicjan Szczęsny Kowarski , Krzysztof Henisz , Aleksander Świdwiński , Mieczysław Wejman , bystander , obserwator , empatia , nowoczesność , sztuka XX w. , Zagłada
Bibliografia
Berthold Margot, Historia teatru, tłum. Danuta Żmij-Zielińska, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980.
Google Scholar
Bojarska Katarzyna, Władysław Strzemiński and His Artistic Document of the Holocaust [w:] Memory of the Shoah, red. Tomasz Majewski, Anna Zeidler-Janiszewska, Łódź: Officyna, 2010.
Google Scholar
Buck Morss Susan, Solidarność w historii – ludzie i idee, rozmowę przeprowadziła Katarzyna Bojarska, „Teksty Drugie” 2014, nr 5.
Google Scholar
Czapliński Przemysław, Zagłada jako wyzwanie dla reϔleksji o literaturze, „Teksty Drugie” 2004, nr 5.
Google Scholar
Daszewski Władysław, Spadek po Felicjanie Kowarskim, „Kuźnica” 1948, nr 51.
Google Scholar
Dąbrowska Maria, Dzienniki 1914–1965, t. 5: 1942–1947, oprac. pod kierunkiem Tadeusza Drewnowskiego, Warszawa: PAN, 2009.
Google Scholar
Domańskia Ewa, Historia egzystencjalna. Krytyczne studium narratywizmu i humanistyki zaangażowanej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
Google Scholar
Domańskia Ewa, Historia ratownicza, „Teksty Drugie” 2014, nr 5.
Google Scholar
Engelking Barbara, Leociak Jacek, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, wyd. 2, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013.
Google Scholar
Felicjan Szczęsny Kowarski 1890–1948. Dzieła z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie. Galeria ASP 3a, komisarz wystawy: Anna Prugar-Myślik, red. katalogu Dorota Dąbrowska, Warszawa: Akademia Sztuk Pięknych, 1995, s. XXXVIII.
Google Scholar
Grabowski Jan, Biedni Polacy patrzą na warszawskich Żydów i na getto warszawskie, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, t. 2.
Google Scholar
Gross Jan Tomasz, Sprawcy, oϔiary i inni, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, t. 2.
Google Scholar
Gross Jan Tomasz, Upiorna dekada. Eseje o stereotypach na temat Żydów, Polaków, Niemców, komunistów i kolaboracji 1939–1948, Kraków: Austeria, 2007.
Google Scholar
Janicka Elżbieta, Mord rytualny z aryjskiego paragrafu: o książce Jana Tomasz Grossa „Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści”, „Kultura i Społeczeństwo” 2008, nr 2.
Google Scholar
Janicka Elżbieta, Zamiast negacjonizmu. Topograϔia symboliczna terenu dawnego getta warszawskiego a narracje o Zagładzie, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, t. 1.
Google Scholar
Jarecka Dorota, Piwowarska Barbara, Erna Rosenstein. „Mogę powtarzać tylko nieświadomie”, Warszawa: Fundacja Galeria Foksal, 2014.
Google Scholar
Jaworska Janina, Polska sztuka walcząca 1939–1945, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1985.
Google Scholar
Juszkiewicz Piotr, Cień modernizmu, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2012.
Google Scholar
Kowalczyk Izabela, Podróż do przeszłości. Interpretacje najnowszej historii w polskiej sztuce krytycznej, Warszawa: Wydawnictwo SWPS Academica, 2010.
Google Scholar
Kowalczyk Izabela, referat “Sztuka obozowa jako terra incognita polskiej historii sztuki”,
Google Scholar
IV seminarium w Dłużewie “Przeoczenia, przemilczenia, uproszczenia. Ku krytycznej lekturze tekstów z obszaru historii sztuki polskiej”, luty 2017.
Google Scholar
LaCapra Dominick, Writing History, Writing Trauma, Baltimore–London: The Johns Hopkins University Press, 2001.
Google Scholar
Lachowski Marcin, Nowocześni po katastroϔie. Sztuka w Polsce w latach 1945–1960, Lublin: Wydawnictwo KUL, 2013.
Google Scholar
Leociak Jacek, Uszkodzone fotograϔie (z)Zagłady [w:] Doświadczenie graniczne. Studia o dwudziestowiecznych formach reprezentacji, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2009.
Google Scholar
Machlejd Krystyna, Saga ulrichowsko-machlejdowska, Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2006.
Google Scholar
Madeyski Jerzy, Mieczysław Wejman, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1969.
Google Scholar
Markowska Anna, Dwa przełomy. Sztuka po 1955 i po 1989 roku, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2012.
Google Scholar
Nader Luiza, Afektywna historia sztuki, „Teksty Drugie” 2014, nr 1.
Google Scholar
Nader Luiza, Kim jest Kain? „Moim przyjaciołom Żydom” Władysława Strzemińskiego jako protest wobec pogromowej atmosfery w powojennej Polsce, „Teksty Drugie” 2014, nr 5.
Google Scholar
Nader Luiza, referat „Wojna Strzemińskiego” wygłoszony w Dłużewie 13–14 II 2016.
Google Scholar
Nałkowska Zoϐia, Dzienniki 1939–1944, red. Hanna Kirchner, Warszawa: Czytelnik, 1996.
Google Scholar
Pietrasik Agata, Żałoba nie przystoi Elektrze. O (nie)pamięci wojny w dziele Felicjana
Google Scholar
Szczęsnego Kowarskiego, „Rocznik Muzeum Narodowego” 2014, nr 3.
Google Scholar
Piotrowski Piotr, Sztuka według polityki. Od Melancholii do Pasji, Kraków: Universitas, 2007.
Google Scholar
Piotrowski Piotr, Znaczenia modernizmu. W stronę historii sztuki polskiej po 1945 roku, Poznań: Rebis, 1999.
Google Scholar
Sendyka Roma, Od obserwatorów do gapiów. Kategoria bystanders i analiza wizualna, „Teksty Drugie” 2018, nr 3.
Google Scholar
Silverman Kaja, The Threshold of the Visible World, New York–London: Routledge, 1996.
Google Scholar
Słodkowski Piotr, Reparacyjne strategie przetrwania. Losy i wojenne prace Henryka Strenga/ Marka Włodarskiego, „Teksty Drugie” 2014, nr 5.
Google Scholar
Sztuka polska wobec Holokaustu, red. Maria Budkowska, Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 2013.
Google Scholar
Tarnowska Magdalena, Artyści żydowscy w Warszawie 1939–1945, Warszawa: DiG, 2015.
Google Scholar
Teresa Żarnowerówna (1897–1949). Artystka końca utopii, red. Andrzej Turowski, Milada Ślizińska, Łódź: Muzeum Sztuki, 2014.
Google Scholar
Tokarska-Bakir Joanna, Mobilis in mobili czyli jak są zrobione legendy o krwi [w:] Honor, Bóg, Ojczyzna, kier. nauk. Maria Janion, red.: Monika Rudaś-Grodzka, Warszawa: Fundacja Odnawiania Znaczeń i Dom Spotkań z Historią, 2009.
Google Scholar
Turowski Andrzej, Budowniczowie świata. Z dziejów radykalnego modernizmu w sztuce polskiej, Kraków: Universitas, 2000.
Google Scholar
Włodarczyk Edmund, Z dziejów Żydów skierniewickich, Skierniewice: Sigma, 2012.
Google Scholar
Wyka Kazimierz, Humanizm Kowarskiego, „Przegląd Artystyczny” 1949, nr 5/6.
Google Scholar
Zaraz po wojnie, red. Joanna Kordjak, Agnieszka Szewczyk, Warszawa: Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, 2015.
Google Scholar
Zientara Maria, Krakowscy artyści i ich sztuka w latach 1939–1945, Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2013.
Google Scholar
Strony internetowe
Google Scholar
Bartoszewicz Dariusz, Zniszczyli ceramikę w Merkurym. Łzy i wspomnienia na Żoliborzu,
Google Scholar
http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/1,54420,17269162,Zniszczyli_ceramike_w__Merkurym___Lzy_i_wspomnienia.html
Google Scholar
Biogramy Aleksandra Świdwińskiego, http://www.muzeumkarykatury.pl/joomla/
Google Scholar
index.php?option=com_content&view=article&id=575:aleksander-widwiski&-
Google Scholar
catid=396, http://www.ϐilmpolski.pl/fp/index.php?osoba=11114306
Google Scholar
Bojarska Katarzyna, Obecność Zagłady w twórczości polskich artystów, https://culture.
Google Scholar
pl/pl/artykul/obecnosc-zaglady-w-tworczosci-polskich-artystow
Google Scholar
http://www.przegladpiaseczynski.pl/spoleczenstwo/wspomnienia-o-wojciechu-fangorze
Google Scholar
Kowalczyk Izabela, Zwichnięta historia sztuki – o pominięciach problematyki żydowskiej w badaniach sztuki polskiej po 1945 roku, opposite.uni.wroc.pl/2010/artykuly_2010/6_Kowalczyk.pdf
Google Scholar
Nader Luiza, Sticky spot of crime. Rethinking art history in Poland (2015), http://ehri-project.eu/sticky-spot-crime-rethinking-art-history-poland
Google Scholar
Sendyka Roma, Holocaust by Bullets. Expanding the ϔield of Holocaust Art, https://ehri-project.eu/holocaust-bullets
Google Scholar
USC Shoah Foundation, Relacja Benjamina Meeda, materiały dostępne z przekładem na język polski, https://www.youtube.com/watch?v=Ye4UXKPOHI4
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2018 Zagłada Żydów. Studia i Materiały

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Luiza Nader, Pamiętanie afektywne. Moim przyjaciołom Żydom Władysława Strzemińskiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 8 (2012)
Podobne artykuły
- Tadeusz Bartoś, Prawo do nienawiści , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 7 (2011)
- Bartłomiej Krupa, Stanisław Gombiński (Jan Mawult), Wspomnienia policjanta z warszawskiego getta, red. i wprowadzenie Marta Janczewska, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów i Żydowski Instytut Historyczny, 2010, 282 s. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 7 (2011)
- Ewa Wiatr, Knights of the Iron Cross in the Łódź Ghetto , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr Holocaust Studies and Materials (2013)
- Katarzyna Chmielewska, Pamięć wielokierunkowa i agoniczna a polityka pamięci , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Wojciech Mądry, Zagłada ludności żydowskiej i polskiej w Miechowie widziana oczyma nastolatka. Nieopublikowane wspomnienia Andrzeja Wędzkiego z lat 1939–1945 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Agnieszka Haska, „Choć klimat jest dobry…” Polscy Żydzi internowani na Jamajce w latach 1942–1945 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Michał Kowalski, Na polach Treblinki. Profanacja terenów po obozie śmierci w świetle relacji i dokumentów , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Tomasz Frydel, Zwykła organizacja, nadzwyczajna przemoc państwowa. Polska policja granatowa a Zagłada we wschodniej części dystryktu krakowskiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Marta Janczewska, Jan Jagielski 1937-2021 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Redakcja, Od Redakcji , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
<< < 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 > >>
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.