Zarejestruj Zaloguj {$loggedInUsername}
English flag  English Język Polski flag  Język Polski
Pokaż Nr 16 (2020)

Nr 16 (2020)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2020-12-15

Dział: Studia

Czy okupacyjna przeszłość sierż. Józefa Franczaka „Lalusia” miała wpływ na powojenne losy „ostatniego zbrojnego”?

Sławomir Poleszak

slawomir.poleszak@ipn.gov.pl

doktor nauk humanistycznych, pracownik Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Lublinie; redaktor naczelny portalu Ohistorie. W latach 2009–2016 naczelnik Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej oraz redaktor naczelny czasopisma naukowego IPN „Pamięć i Sprawiedliwość”. Zainteresowania naukowe: dzieje polskiego podziemia niepodległościowego (antykomunistycznego) po 1944 r. w Polsce oraz form jego zwalczania przez komunistyczny aparat represji. Autor, redaktor oraz współredaktor kilkunastu wydawnictw naukowych i edukacyjnych, m.in. Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944–1956 (zastępca redaktora naczelnego, 2007); Jeden z wyklętych. Major Jan Tabortowski „Bruzda” (1998, 2012); Podziemie antykomunistyczne w Łomżyńskiem i Grajewskiem (1944–1957) (2004); Polskie podziemie niepodległościowe na tle konspiracji antykomunistycznej w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1944–1956 (2008, red.); Zdzisław Broński „Uskok”, Pamiętnik (wrzesień 1939 – maj 1949) (wstęp, red. i oprac. dokumentów, wyd. 2 rozsz. i popr. 2015); Polskie podziemie niepodległościowe 1944–1956 (seria „Teka Edukacyjne IPN”, współoprac., 2015).

ORCID logo https://orcid.org/0000-0003-3857-9938

Biuro Badań Historycznych Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie

Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 16 (2020), Strony: 233-277

Data zgłoszenia: 2020-11-07

Data publikacji: 2020-12-12

DOI logo https://doi.org/10.32927/ZZSiM.683
PDF

Abstrakt

Autor przedstawia nieznane dotychczas epizody konspiracyjnej działalności Józefa Franczaka „Lalusia”, żołnierza AK, z okresu okupacji niemieckiej. Wątki te są prezentowane na tle historii lokalnej, z uwzględnieniem najbliższych towarzyszy broni głównego bohatera. Franczak to jedna z głównych postaci kreowanego w ramach państwowej polityki historycznej panteonu „żołnierzy wyklętych”. W artykule szczegółowej analizie poddano zachowaną dokumentację dwóch wydarzeń odnoszących się do relacji polsko-żydowskich. Wydaje się, że miały one istotny, jeśli nie decydujący wpływ na powojenne losy Franczaka. Porównanie kolei losów „Lalusia” i jego dwóch podkomendnych uświadamia, że przynależność do AK i poważne zaszłości z okresu okupacji nie determinowały powojennych losów żołnierzy podziemia. O ich życiu decydował często nie wybór ideowy, lecz wypadkowa przypadku, pragmatyzmu i użyteczności dla nowych, komunistycznych władz

Słowa kluczowe

Józef Franczak „Laluś” , „żołnierze wyklęci” , ostatni zbrojni , ostatni partyzant polskiego podziemia niepodległościowego

Źródła archiwalne / Archival sources
Google Scholar

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Lublinie (AIPN Lu)
Google Scholar

/2247, 09/18, 011/188, 011/508, 021/226, 021/460, 028/1467, 043/15, 19/225, 136/26, 326/176, 341/30, 401/179, 501/46
Google Scholar

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie (AIPN)
Google Scholar

/109, t. 6
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Lublinie (AP Lublin)
Google Scholar

/769/0/3/17, 35/988/1070, 35/1267/844
Google Scholar

zespół ZWZ-AK, Okręg Lublin, 1072, sygn. 114, 117, 120
Google Scholar

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH)
Google Scholar

/24/266, Helena Broda (dokumentacja odznaczenia Yad Vashem)
Google Scholar

/110, Relacja Arona Grendego, tłum. z jidysz Julia Jakubowska
Google Scholar

Relacje
Google Scholar

Relacja Józefa Honiga z 20 lI 1997 r., University of South California, Shoah Foundation, Visual History Archive (USC, VHA), http://vhaonline.usc.edu/viewingPage?testimonyID=30710&returnIndex=0&fbclid=IwAR0T-YDoEjOlNS9-zzeFyjHTgC3opDpJdc6zU0JK4aRhnuqvUjJq_fxppg0.
Google Scholar

Relacja Józefa Honiga z 6 X 1999 r., United States Holocaust Memorial Museum (USHMM), https://collections.ushmm.org/search/catalog/irn510436?fbclid=IwAR1ZRDxKK2yotSD0D9gB8jtYXLjlCJ5M32bF9wFMMWmOtWUx5D0HAhP5I-8.
Google Scholar

Relacja Jerzego Górnickiego z 4 III 2010 r., Ośrodek Brama Grodzka – Teatr NN, http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=43533&dirids=1.
Google Scholar

Relacja Czesława Nowaka z 13 IX 2019 r., w zbiorach autora.
Google Scholar

Relacja Maksymiliana Jarosza z 13 IX 2019 r., w zbiorach autora.
Google Scholar

Rozmowa Stanisława Kuźnika z Wacławem Szaconiem z 2 IV 2008 r., kopia w zbiorach autora.
Google Scholar

Źródła publikowane, wspomnienia / Published sources and momoirs
Google Scholar

Franczak Marek, Mój ojciec – sierżant Laluś, Kraków: Wydawnictwo Miles, 2018.
Google Scholar

Jarosz Maksymilian Mieczysław, Ocalić od zapomnienia. Wspomnienia Maksymiliana Mieczysława Jarosza z okresu okupacji hitlerowskiej i działań wyzwoleńczych 1939–1945, spisała córka Izabela Spero, Brzezia Łąka: Poligraf, 2014.
Google Scholar

Jarosz Maksymilian Mieczysław, Ratuj się synu! [w:] Marek A. Koprowski, Żołnierze Wyklęci. Złapali go i dostał czapę, Zakrzewo: Replika, 2015.
Google Scholar

Rauchwerg Wolf, Wtedy już Niemców nie obawialiśmy się [w:] Opór i walka z faszyzmem w latach 1939–1945, red. Janusz Roszkowski, wybór Janusz Roszkowski, Jerzy Diatłowicki, Warszawa: ŻIH, Stowarzyszenie Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie Światowej i Agencja ATM, 2011 (seria „Żydzi w Walce 1939–1945”, t. 3).
Google Scholar

Akty prawne / Legal acts
Google Scholar

Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 31 VIII 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego, http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19440040016.
Google Scholar

Ustawa z 18 VI 1959 r. o odpowiedzialności karnej za przestępstwa przeciw własności społecznej, http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19590360228/O/D19590228.pdf.
Google Scholar

Literatura przedmiotu / Content related Literature
Google Scholar

Caban Ireneusz, Oddział partyzancki Armii Krajowej „Nerwy” (II Pluton OP 8). Zarys dokumentacyjny, „Rocznik Lubelski” 1985–1986, nr 27/28.
Google Scholar

Caban Ireneusz, Mańkowski Zygmunt, Struktura terytorialna, organizacyjna, obsada personalna oraz kryptonimy lubelskiego okręgu Armii Krajowej, „Rocznik Lubelski” 1965, nr 8.
Google Scholar

Engelking Barbara, „Jest taki piękny słoneczny dzień…” Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej 1942–1945, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011.
Google Scholar

Gut Violetta, Józef Franczak ps. „Lalek”. Ostatni partyzant poakowskiego podziemia, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2004.
Google Scholar

Harasimiuk Stanisław, Tadeusz Antoszewski ps. „Twierdza”, Szczęściarz [w:] idem, Trzynastu. Zbrodnie NKWD i UB 1944–1956, Lublin: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1994.
Google Scholar

Libionka Dariusz, Narodowa Organizacja Wojskowa i Narodowe Siły Zbrojne wobec Żydów pod Kraśnikiem – korekta obrazu, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2011, nr 7.
Google Scholar

Pająk Henryk, Oni się nigdy nie poddali, Lublin: Wydawnictwo Retro, 1997.
Google Scholar

Poleszak Sławomir, Józek Franczak „Guściowa”, „Lalek”, „Laluś” (1918–1963) [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. 3, Kraków–Warszawa–Wrocław: IPN, 2007.
Google Scholar

Poleszak Sławomir, Kryptonim „Pożar”. Rozpracowanie i likwidacja ostatniego żołnierza polskiego podziemia niepodległościowego Józefa Franczaka „Lalka”, „Lalusia” (1956–1963), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2005, nr 2 (8).
Google Scholar

Poleszak Sławomir, Ostatni leśny. Sierż. Józef Franczak „Laluś”, „Lalek” (1918–1963), „Wyklęci” 2016, nr 2.
Google Scholar

Puławski Adam, Postrzeganie żydowskich oddziałów partyzanckich przez Armię Krajową i Delegaturę Rządu RP na Kraj, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2003, nr 2 (4).
Google Scholar

Szcześniak Jarosław, Józef Franczak „Lalek”, „Laluś”, „Guściowa” [w:] Ostatni komendanci. Ostatni żołnierze 1951–1963, red. M. Biernat i in., Warszawa: Biuro Bezpieczeństwa Narodowego i Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, 2016.
Google Scholar

Świetlicki Lucjan, Losy ludności żydowskiej w Piaskach w latach okupacji, „Region Lubelski” 1986–1990, t. 4 (6).
Google Scholar

Netografia / Internet
Google Scholar

Leszczyńska Magdalena, Historia pomocy – Rodzina Brodów, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-pomocy-rodzina-brodow.
Google Scholar

Por. Wacław Szacoń: Przyjaźniłem się z Józefem Franczakiem ps. „Laluś”, https://www.polskieradio24.pl/130/7527/Artykul/2274034,Por-Waclaw-Szacon-Przyjaznilem-sie-z-Jozefem-Franczakiem-ps-Lalus.
Google Scholar

Rozmowa z por. Wacławem Szaconiem ps. „Czarny” na III Targach Książki Prawicowej, https://www.youtube.com/watch?v=PKuxiMEpgUA https://www.youtube.com/watch?v=FCBFUlS9KYk
Google Scholar

Filmografia / Filmography
Google Scholar

Mój przyjaciel Laluś, scen. i reż. Dariusz Walusiak, DAW Production, 2016.
Google Scholar

Licencja

Prawa autorskie (c) 2020 Zagłada Żydów. Studia i Materiały

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

Podobne artykuły

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 > >> 

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.

Altmetryki

Cytowania w Google Scholar - kliknij ikonę, aby sprawdzić

HTML tutorial

Statystyki

Poleszak, S. (2020). Czy okupacyjna przeszłość sierż. Józefa Franczaka „Lalusia” miała wpływ na powojenne losy „ostatniego zbrojnego”? . Zagłada Żydów. Studia I Materiały, (16), 233–277. https://doi.org/10.32927/ZZSiM.683

Udostępnij

Pokaż Nr 16 (2020)

Nr 16 (2020)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2020-12-15

Dział: Studia

brand_OJS

 
 
Zagłada Żydów. Studia i Materiały/Holocaust Studies and Materials ISSN: 1895-247X eISSN: 2657-3571 DOI: 10.32927
 
Projekt wdrożenia systemu OJS dla rocznika „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” dofinansowany ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego
w ramach programu „Wsparcie dla czasopism naukowych” na podstawie umowy 209/WCN/2019/1