English
Język Polski
Did the occupation-time past of Józef Franczak, “Laluś” influence the post-war fate of the “last armed man”?
Sławomir
slawomir.poleszak@ipn.gov.pl Author BiographyPh.D. In human studies, employee of the Historical Research Office of the Lublin Branch of the Institute of National Remembrance (IPN); editor-in chief of the portal Ohistorie. In the years 2009–2016, head of the Lublin Branch Office Public Education Office, and editor-in-chief of the IPN journal Pamięć i Sprawiedliwość. Research interests: the history of the Polish pro-independence (anti-communist) underground after 1944 and how it was fought by the communist repression apparatus. Author, editor and co-editor of several academic and educational publications, including Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944–1956 (zastępca redaktora naczelnego, 2007); Jeden z wyklętych. Major Jan Tabortowski „Bruzda” (1998, 2012); Podziemie antykomunistyczne w Łomżyńskiem i Grajewskiem (1944–1957) (2004); Polskie podziemie niepodległościowe na tle konspiracji antykomunistycznej w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1944–1956 (2008, ed.); Zdzisław Broński “Uskok”, Pamiętnik (wrzesień 1939 – maj 1949) (introduction, ed. Compilation of documents, 2nd extended and revised edition, 2015); Polskie podziemie niepodległościowe 1944–1956 (Teka Edukacyjne IPN series, collaborator, 2015).
https://orcid.org/0000-0003-3857-9938
Public Education Bureau of the Institute of National Remembrance in Lublin, Branch in Radom
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, No. 16 (2020), Pages: 233-277
Submission Date: 2020-11-07Publication Date: 2020-12-12
https://doi.org/10.32927/ZZSiM.683
Abstract
The author presents unknown episodes of the underground activity of Józef Franczak, “Laluś”, a Home Army soldier during the German occupation. These themes are shown against the background of local history, taking into account the closest comrades of the main hero. Franczak is one of the main figures in the pantheon of “accursed soldiers” that is created by the state-sponsored historical policy. The paper analyses in detail the surviving documents of two events related to Polish-Jewish relations. It seems that they significantly, if not decisively, influenced post-war Franczak’s fate. A comparison of the fate of “Laluś” and that of his two subordinates demonstrates that membership in the Home Army and serious events that had taken place in the past did not determine the post-war fate of underground soldiers. Their fate was often determined not by an ideological choice but a combination of chance, pragmatism and utility for the new communist regime
References
Źródła archiwalne / Archival sources
Google Scholar
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Lublinie (AIPN Lu)
Google Scholar
/2247, 09/18, 011/188, 011/508, 021/226, 021/460, 028/1467, 043/15, 19/225, 136/26, 326/176, 341/30, 401/179, 501/46
Google Scholar
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie (AIPN)
Google Scholar
/109, t. 6
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Lublinie (AP Lublin)
Google Scholar
/769/0/3/17, 35/988/1070, 35/1267/844
Google Scholar
zespół ZWZ-AK, Okręg Lublin, 1072, sygn. 114, 117, 120
Google Scholar
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH)
Google Scholar
/24/266, Helena Broda (dokumentacja odznaczenia Yad Vashem)
Google Scholar
/110, Relacja Arona Grendego, tłum. z jidysz Julia Jakubowska
Google Scholar
Relacje
Google Scholar
Relacja Józefa Honiga z 20 lI 1997 r., University of South California, Shoah Foundation, Visual History Archive (USC, VHA), http://vhaonline.usc.edu/viewingPage?testimonyID=30710&returnIndex=0&fbclid=IwAR0T-YDoEjOlNS9-zzeFyjHTgC3opDpJdc6zU0JK4aRhnuqvUjJq_fxppg0.
Google Scholar
Relacja Józefa Honiga z 6 X 1999 r., United States Holocaust Memorial Museum (USHMM), https://collections.ushmm.org/search/catalog/irn510436?fbclid=IwAR1ZRDxKK2yotSD0D9gB8jtYXLjlCJ5M32bF9wFMMWmOtWUx5D0HAhP5I-8.
Google Scholar
Relacja Jerzego Górnickiego z 4 III 2010 r., Ośrodek Brama Grodzka – Teatr NN, http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=43533&dirids=1.
Google Scholar
Relacja Czesława Nowaka z 13 IX 2019 r., w zbiorach autora.
Google Scholar
Relacja Maksymiliana Jarosza z 13 IX 2019 r., w zbiorach autora.
Google Scholar
Rozmowa Stanisława Kuźnika z Wacławem Szaconiem z 2 IV 2008 r., kopia w zbiorach autora.
Google Scholar
Źródła publikowane, wspomnienia / Published sources and momoirs
Google Scholar
Franczak Marek, Mój ojciec – sierżant Laluś, Kraków: Wydawnictwo Miles, 2018.
Google Scholar
Jarosz Maksymilian Mieczysław, Ocalić od zapomnienia. Wspomnienia Maksymiliana Mieczysława Jarosza z okresu okupacji hitlerowskiej i działań wyzwoleńczych 1939–1945, spisała córka Izabela Spero, Brzezia Łąka: Poligraf, 2014.
Google Scholar
Jarosz Maksymilian Mieczysław, Ratuj się synu! [w:] Marek A. Koprowski, Żołnierze Wyklęci. Złapali go i dostał czapę, Zakrzewo: Replika, 2015.
Google Scholar
Rauchwerg Wolf, Wtedy już Niemców nie obawialiśmy się [w:] Opór i walka z faszyzmem w latach 1939–1945, red. Janusz Roszkowski, wybór Janusz Roszkowski, Jerzy Diatłowicki, Warszawa: ŻIH, Stowarzyszenie Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie Światowej i Agencja ATM, 2011 (seria „Żydzi w Walce 1939–1945”, t. 3).
Google Scholar
Akty prawne / Legal acts
Google Scholar
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 31 VIII 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego, http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19440040016.
Google Scholar
Ustawa z 18 VI 1959 r. o odpowiedzialności karnej za przestępstwa przeciw własności społecznej, http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19590360228/O/D19590228.pdf.
Google Scholar
Literatura przedmiotu / Content related Literature
Google Scholar
Caban Ireneusz, Oddział partyzancki Armii Krajowej „Nerwy” (II Pluton OP 8). Zarys dokumentacyjny, „Rocznik Lubelski” 1985–1986, nr 27/28.
Google Scholar
Caban Ireneusz, Mańkowski Zygmunt, Struktura terytorialna, organizacyjna, obsada personalna oraz kryptonimy lubelskiego okręgu Armii Krajowej, „Rocznik Lubelski” 1965, nr 8.
Google Scholar
Engelking Barbara, „Jest taki piękny słoneczny dzień…” Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej 1942–1945, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011.
Google Scholar
Gut Violetta, Józef Franczak ps. „Lalek”. Ostatni partyzant poakowskiego podziemia, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2004.
Google Scholar
Harasimiuk Stanisław, Tadeusz Antoszewski ps. „Twierdza”, Szczęściarz [w:] idem, Trzynastu. Zbrodnie NKWD i UB 1944–1956, Lublin: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1994.
Google Scholar
Libionka Dariusz, Narodowa Organizacja Wojskowa i Narodowe Siły Zbrojne wobec Żydów pod Kraśnikiem – korekta obrazu, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2011, nr 7.
Google Scholar
Pająk Henryk, Oni się nigdy nie poddali, Lublin: Wydawnictwo Retro, 1997.
Google Scholar
Poleszak Sławomir, Józek Franczak „Guściowa”, „Lalek”, „Laluś” (1918–1963) [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. 3, Kraków–Warszawa–Wrocław: IPN, 2007.
Google Scholar
Poleszak Sławomir, Kryptonim „Pożar”. Rozpracowanie i likwidacja ostatniego żołnierza polskiego podziemia niepodległościowego Józefa Franczaka „Lalka”, „Lalusia” (1956–1963), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2005, nr 2 (8).
Google Scholar
Poleszak Sławomir, Ostatni leśny. Sierż. Józef Franczak „Laluś”, „Lalek” (1918–1963), „Wyklęci” 2016, nr 2.
Google Scholar
Puławski Adam, Postrzeganie żydowskich oddziałów partyzanckich przez Armię Krajową i Delegaturę Rządu RP na Kraj, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2003, nr 2 (4).
Google Scholar
Szcześniak Jarosław, Józef Franczak „Lalek”, „Laluś”, „Guściowa” [w:] Ostatni komendanci. Ostatni żołnierze 1951–1963, red. M. Biernat i in., Warszawa: Biuro Bezpieczeństwa Narodowego i Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, 2016.
Google Scholar
Świetlicki Lucjan, Losy ludności żydowskiej w Piaskach w latach okupacji, „Region Lubelski” 1986–1990, t. 4 (6).
Google Scholar
Netografia / Internet
Google Scholar
Leszczyńska Magdalena, Historia pomocy – Rodzina Brodów, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-pomocy-rodzina-brodow.
Google Scholar
Por. Wacław Szacoń: Przyjaźniłem się z Józefem Franczakiem ps. „Laluś”, https://www.polskieradio24.pl/130/7527/Artykul/2274034,Por-Waclaw-Szacon-Przyjaznilem-sie-z-Jozefem-Franczakiem-ps-Lalus.
Google Scholar
Rozmowa z por. Wacławem Szaconiem ps. „Czarny” na III Targach Książki Prawicowej, https://www.youtube.com/watch?v=PKuxiMEpgUA https://www.youtube.com/watch?v=FCBFUlS9KYk
Google Scholar
Filmografia / Filmography
Google Scholar
Mój przyjaciel Laluś, scen. i reż. Dariusz Walusiak, DAW Production, 2016.
Google Scholar
License
Copyright (c) 2020 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Most read articles by the same author(s)
- Sławomir Poleszak, Apologists, advocates or court historians? ... In response to the arguments of Piotr Niwiński and Tomasz Łabuszewski , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 17 (2021)
- Sławomir Buryła, A. Ubertowska, Testimony– trauma – voice. Literary representations of the Holocaust , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 4 (2008)
- Sławomir Buryła, David Kertzer, Popes and the Jews , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 2 (2006)
- Sławomir Buryła, Nechama Tec, Daniel w jaskini lwa. Życie Oswalda Rufeisena , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 5 (2009)
- Sławomir Buryła, Most Recent Studies on Genocide. Selected Issues , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 10 (2014)
- Sławomir Buryła, Witold Mędykowski, W cieniu gigantów. Pogromy 1941 r. w byłej sowieckiej strefie okupacyjnej. Kontekst historyczny, społeczny i kulturowy , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 10 (2014)
- Sławomir Buryła, Jean Améry, Beyond Guilt and Punishment. A Broken Man's Attempts to Break Through , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 3 (2007)
- Sławomir Buryła, Harald Welzer, Sprawcy. Dlaczego zwykli ludzie dokonują masowych mordów, tłum. Magdalena Kurkowska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2010, 321 s. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 7 (2011)
- Sławomir Buryła, Jerzy Jurandot, Miasto skazanych. 2 lata w warszawskim getcie, Stefania Grodzieńska, Dzieci getta , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 12 (2016)
- Sławomir Buryła, Marek Kaźmierczak, Auschwitz w Internecie. Przedstawienia Holokaustu w kulturze popularnej , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 9 (2013)
Similar Articles
- Klaus Peter Friedrich, Nazi Murder on the Jews in Polish Communist Press (1942–1944) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 2 (2006)
- Editors Journal, Jan Grabowski, From the editors , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2010: Holocaust Studies and Materials
- Jan Grabowski, Editors, From the editor , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2008: Holocaust Studies and Materials
- Peter Black, The Sonderdienst in the General Government , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 12 (2016)
- Dariusz Libionka, Alina Skibińska, “I swear to fight for a free and mighty Poland, carry out the orders of my superiors, so help me God.”Jews in the Home Army. An Episode from Ostrowiec Świętokrzyski , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2008: Holocaust Studies and Materials
- Jacek Leociak, Understanding the Holocaust. A Task for Generations , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2008: Holocaust Studies and Materials
- Jan Grabowski, Tracking Emanuel Ringelblum. Participation of Polish Kriminalpolizei in the “Final Solution to the Jewish Question” , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 10 (2014)
- Jan Grabowski, Hunting down Emanuel Ringelblum. The Participation of the Polish Kriminalpolizei in the ‘Final Solution of the Jewish Question , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. Holocaust Studies and Materials (2017)
- Jan Grabowski, Barbara Engelking, Warsaw Jews Expelled from Switzerland to the General Government , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 1 (2005)
- Aleksandra Bańkowska, Polish Partisan Formations during 1942–1944 in Jewish Testimonies , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2008: Holocaust Studies and Materials
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 > >>
You may also start an advanced similarity search for this article.
