English
Język Polski
Afektywny kicz holokaustowy – wprowadzenie
Jacek Leociak
jleociak@gmail.com Biogramprof. dr hab., kierownik Zakładu Badań nad Literaturą Zagłady w Instytucie Badań Literackich PAN, członek Pracowni Poetyki Teoretycznej i Semiotyki Kultury IBL PAN, członek założyciel Centrum Badań nad Zagładą Żydów przy IFiS PAN, redaktor rocznika „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. Razem z Barbarą Engelking przygotował koncepcję galerii „Zagłada” w Muzeum Historii Żydów Polskich Polin. Pomysłodawca i współautor scenariusza wystawy czasowej „Tu Muranów” w Muzeum Polin (czerwiec 2020 – marzec 2021). Opublikował: Tekst wobec Zagłady. O relacjach z getta warszawskiego (1997; przekład angielski 2004; wyd. 2 2016; przekład niemiecki 2018). Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście (wspólnie z Barbarą Engelking, 2001; przekład angielski 2009; wyd. 2 rozszerzone i poprawione 2013), Doświadczenia graniczne. Studia o dwudziestowiecznych formach reprezentacji (2009; przekład angielski 2018), Ratowanie. Opowieści Polaków i Żydów (2010; wyd. 2 2018), Spojrzenia na warszawskie getto (2011), Biografie ulic. O żydowskich ulicach Warszawy: od narodzin po Zagładę (2017), Młyny boże. Zapiski o Kościele i Zagładzie (2018, wyd. 2 2021), Wieczne strapienie. O kłamstwie, historii i Kościele (2020), Warszawski trójkąt Zagłady (wspólnie z Zofią Waślicką-Żmijewską i Arturem Żmijewskim, 2020). Opracował (razem z Martą Janczewską) i wstępem opatrzył Archiwum Ringelbluma. Antologia (2019, seria „Biblioteka Narodowa”).
https://orcid.org/0000-0003-1471-6926
Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
Marta Tomczok
marta.tomczok@us.edu.pl Biogramautorka prac naukowych dotyczących literatury o Zagładzie, w tym monografii poświęconych twórczości Irit Amiel (w przygotowaniu) i Leo Lipskiego. Bada obecność Zagłady w popkulturze. Redaktor naczelna „Narracji o Zagładzie”. Pracuje w Uniwersytecie Śląskim.
https://orcid.org/0000-0001-9512-007X
Uniwersytet Śląski
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 17 (2021), Strony: 17-43
Data zgłoszenia: 2021-12-17Data publikacji: 2021-12-22
https://doi.org/10.32927/zzsim.870
Abstrakt
Artykuł podejmuje problematykę różnego typu nadużyć w przedstawianiu Zagłady w literaturze, sztuce, a także w muzyce. Kicz jest zarówno wszechobecny, jak i niezwykle trudny do zdefiniowania, a kiczu holokaustowego nie należy oddzielać od kiczu jako kategorii ogólnej. Nierozstrzygnięte zostaje pytanie, czy można w ogóle mówić o stosowności/niestosowności przedstawienia Zagłady i gdzie szukać wyznaczników, norm, kryteriów. Granice między jawnym nadużyciem a artystycznie usprawiedliwioną prowokacją bywają niekiedy trudne do wyznaczenia, podobnie jak granice między eksperymentem estetycznym, który ma pogłębić poznawczy walor przedstawienia, a trikiem obliczonym na sukces komercyjny. Przedstawienie Zagłady mieści się w polu napięć między „etyczną treścią a literacką formą”, jak ujmuje to Berel Lang. Autorzy artykułu proponują spojrzenie na kicz holokaustowy z perspektywy kategorii afektu, wskazując na różne przykłady stosowania technik narracyjnych, wytwarzających u odbiorców emocje o wysokim stopniu intensywności, które jednak eksponują samego autora, jego ego pisarskie, jego stan uczuciowy, jego zatroskanie czy przerażenia. Świat przedstawiony Zagłady staje się pretekstem, tłem czy dekoracją dla ukazania „holokaustowych przeżyć” samego pisarza czy poety. Ten rys narcystyczny wydaje się jednym z najbardziej wyrazistych przejawów współczesnego kiczu holokaustowego. Analizy autorów prowadzą też do wniosku, że kicz holokaustowy należy rozpatrywać poza etyką i estetyką, jako narzędzie wpływu i oddziaływania społecznego.
Bibliografia
Anglada Maria Ángels, Skrzypce z Auschwitz, tłum. Anna Sawicka, Warszawa: Muza, 2010.
Google Scholar
Baranowska Małgorzata, Robak z cukru, „Teksty” 1979, nr 3 (45).
Google Scholar
Bart Andrzej, Dybuk mniemany, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2021.
Google Scholar
Bart Andrzej, Fabryka muchołapek, Warszawa: W.A.B., 2008.
Google Scholar
Barthes Roland, Śmierć autora, tłum. Michał Paweł Markowski, „Teksty Drugie” 1999, nr 1/2.
Google Scholar
Bielobradek Joanna, Bracia Żydzi, Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy, 1981.
Google Scholar
Buryła Sławomir, Wokół Zagłady. Szkice o literaturze Holokaustu, Kraków: Universitas, 2016, s. 87.
Google Scholar
Cambron Kristy, Motyl i skrzypce, tłum. Marcin Sieduszewski, Kraków: Znak, 2020.
Google Scholar
Cambron Kristy, Wróbel w getcie, tłum. Aleksandra Gietka-Ostrowska, Kraków: Znak, 2021.
Google Scholar
Chełkowska-Zacharewicz Maria, Zagadka emocji muzycznych. Czym są, jak powstają i czy są podatne na zmiany?, Katowice: Uniwersytet UŚ, 2021.
Google Scholar
Czaja Dariusz, Czarna ściana. Pytania do „Pasażerki” [w:] idem, Gramatyka bieli. Antropologia doświadczeń granicznych, Kraków: Wydawnictwo Pasaże, 2018.
Google Scholar
Czaja Dariusz, Kwintesencje. Pasaże barokowe, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 2014.
Google Scholar
Draguła Andrzej, Kicz nasz powszedni, „Więź” 2012, nr 4 (642)
Google Scholar
Eisner Jack, Holocaust. Opowiadania / Unusual Short Stories, tłum. Małgorzata Bartok i Ewa Raczyńska, Warszawa: Espiol Film Video LTD, 1993.
Google Scholar
Eisner Jack, Przeżyłem!, tłum. Barbara Durbajło, Warszawa: KAW, 1988 [wyd. oryginalne: The Survivor, New York: Morrow, 1980].
Google Scholar
Foenkinos David, Charlotte, tłum. Bożena Sęk, Katowice: Wydawnictwo Sonia Draga, 2015.
Google Scholar
Fridman Leora, Writing at the Edges of Holocaust Kitsch, https://lithub.com/writing-at-the-edges-of-holocaust-kitsch/.
Google Scholar
Głowacka Dorota, Po tamtej stronie. Świadectwo, afekt, wyobraźnia, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2016.
Google Scholar
Głowiński Michał, Kicz [w:] Słownik terminów literackich, red. Janusz Sławiński, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1999.
Google Scholar
Gross Natan, Poeci i Szoa. Obraz zagłady Żydów w poezji polskiej, Sosnowiec: Offmax, 1993.
Google Scholar
Historie afektywne i polityki pamięci, red. Elżbieta Wichrowska, Anna Szczepan-Wojnarska, Roma Sendyka, Ryszard Nycz, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2015.
Google Scholar
Homer, Iliada, tłum. Kazimiera Jeżewska, Warszawa Prószyński i S-ka, 2005.
Google Scholar
Hutcheon Linda, Historiograficzna metapowieść: parodia i intertekstualność historii, tłum. Janusz Margański [w:] Postmodernizm. Antologia przekładów, wybór, oprac., przedm. Ryszard Nycz, Kraków: Baran i Suszczyński, 1998.
Google Scholar
Kertész Imre, Do kogo należy Auschwitz? [w:] idem, Język na wygnaniu, tłum. Elżbieta Sobolewska, Warszawa: W.A.B., 2004.
Google Scholar
Kliche Dieter, Kitsch [w:] Ästehtische Grundbegriffe. Studienausgabe, t. 3: Harmonie – Material, red. Karlheinz Barck i in., Stuttgart–Weimar: Verlag J. B. Metzler, 2010.
Google Scholar
Kocot Maria, Popiół i róże, [Łódź:] rozpisani.pl, 2021.
Google Scholar
Kołcz Bogusław, Kicz [w:] Słownik literatury popularnej, red. Tadeusz Żabski, Wrocław: Wydawnictwo UWr, 2006.
Google Scholar
Krall Hanna, Król kier znów na wylocie, Warszawa: Świat Książki, 2006.
Google Scholar
Kultura afektu – afekty w kulturze. Humanistyka po zwrocie afektywnym, red. Ryszard Nycz, Anna Łebkowska, Agnieszka Dauksza, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2015.
Google Scholar
[LaCapra Dominick], An Interview with Professor Dominick LaCapra, Interviewer: Amos Goldberg, „Shoah Resource Center” (Yad Vashem) 1998, https://www.yadvashem.org/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%203870.pdf.
Google Scholar
LaCapra Dominick, Representing the Holocaust. History, Theory, Trauma, Ithaca–London: Cornell University Press, 1996 [wyd. 1 1994].
Google Scholar
LaCapra Dominick, Studia nad traumą: jej krytycy i powikłane losy [w:] idem, Historia w okresie przejściowym. Doświadczenie, tożsamość, teoria krytyczna, tłum. Katarzyna Bojarska, Kraków: Universitas, 2009.
Google Scholar
LaCapra Dominick, Wobec wydarzeń granicznych: sytuowanie Agambena [w:] idem, Historia w okresie przejściowym. Doświadczenie, tożsamość, teoria krytyczna, tłum. Katarzyna Bojarska, Kraków: Universitas, 2009.
Google Scholar
LaCapra Dominick, Writing History, Writing Trauma, Baltimore–London, The Johns Hopkins University Press, 2001.
Google Scholar
Lejeune Philippe, Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii, red. Regina Lubas-Bartoszyńska, tłum. Wincenty Grajewski i in., Kraków: Universitas, 2001.
Google Scholar
Leociak Jacek, Mówić czy milczeć? O (nie)wyrażalności doświadczenia Holokaustu i (nie)możności jego zapisu [w:] Literatura i wiedza, red. Włodzimierz Bolecki, Elżbieta Dąbrowska, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2006.
Google Scholar
Massumi Brian, Autonomia afektu, tłum. Adam Lipszyc, „Teksty Drugie” 2013, nr 6.
Google Scholar
Mikołajewski Jarosław, Cień w cień. Za cieniem Zuzanny Ginczanki, Warszawa: Dowody na Istnienie, 2019.
Google Scholar
Mozart Leopold, Gruntowna szkoła skrzypcowa, przedruk z oryginału wydania trzeciego, Augsburg 1789, z przedmową Dawida Ojstracha oraz objaśnieniami i komentarzami Hansa Rudolfa Junga, Poznań: Stowarzyszenie Miłośników Kultury i Sztuki, 2007.
Google Scholar
Olejniczak Józef, Pryncypia i marginesy Schulza. Eseje, Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2019.
Google Scholar
Pamięć i afekty, red. Zofia Budrewicz, Roma Sendyka, Ryszard Nycz, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2014.
Google Scholar
Piątkowski Krzysztof, Kicz jako problem antropologiczny [w:] Kiczosfery współczesności, red. Wojciech J. Burszta, Elżbieta A. Sekuła, Warszawa: Wydawnictwo SWPS „Academica”, 2008.
Google Scholar
Saltzman Lisa, Awangarda i kicz raz jeszcze. O etyce reprezentacji, tłum. Katarzyna Bojarska, „Literatura na Świecie” 2004, nr 1/2.
Google Scholar
Sołtysik Marek, Mocne ramiona pani Kicz, Warszawa: Świat Książki, 2012.
Google Scholar
Tomczok Marta, Style odbioru polskiej powieści o Zagładzie. Wokół „Tworek” Marka Bieńczyka i „Fabryki muchołapek” Andrzeja Barta, „Pamiętnik Literacki” 2019, nr 4.
Google Scholar
Tomczok Paweł, Narrator [w:] Ilustrowany słownik terminów literackich. Historia, anegdota, etymologia, red. Zbigniew Kadłubek, Beata Mytych-Forajer, Aleksander Nawarecki, Gdańsk: Słowo/obraz/terytoria, 2018.
Google Scholar
Williams John, Schindler’s list [ścieżka dźwiękowa filmu], https://www.youtube.com/watch?v=YqVRcFQagtI.
Google Scholar
Witkowski Michał, Drwal, Warszawa: Świat Książki, 2011.
Google Scholar
Wójcik Michał, Baronówna. Na tropie Wandy Kronenberg – najgroźniejszej polskiej agentki. Śledztwo dziennikarskie, Kraków: Znak Litera Nova, 2018.
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Marta Tomczok, Getto łódzkie we współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży. Krytyka „nowej wrażliwości” , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Jacek Leociak, Adam Mazur, Artur Żmijewski, „Berek jest głosem o niemocy wobec okrucieństwa; pragnieniem, by Zagłada się nie wydarzyła”. Z Arturem Żmijewskim rozmawiają Jacek Leociak i Adam Mazur , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
- Dariusz Libionka, Jacek Leociak, 75. rocznica akcji „Reinhardt” , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Jacek Leociak, Literatura dokumentu osobistego jako źródło do badań nad Zagładą Żydów (Rekonesans metodologiczny) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 1 (2005)
- Jacek Leociak, Redakcja Czasopisma, Od Redakcji , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 5 (2009)
- Jacek Leociak, „…rozmawiałem z Bogiem (uśmiechacie się! tylko z nim mogę jeszcze rozmawiać!)”. Modlitewne lamentacje w pamiętniku Karola Rotgebera z getta warszawskiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 15 (2019)
- Jacek Leociak, Ewa Wiatr, Krystyna Radziszewska (red.), Oblicza getta. Antologia tekstów z getta łódzkiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Jacek Leociak, Ginczanka , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 11 (2015)
- Jacek Leociak, Stanisław Śreniowski, z księgi obłędu i ohydy , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 1 (2005)
- Marta Tomczok, Po co dzisiaj jest Zagłada, czyli poetycki survival , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
Podobne artykuły
- Anna Bikont, „Nie trzeba było domu palić, tylko Żydów wyprowadzić i pozabijać” , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 7 (2011)
- Igor Szczupak, Anna Abakunowa, Omówienia najnowszej literatury na temat Zagłady Żydów: Ukraina , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 3 (2007)
- Adam Kopciowski, Przemoc antyżydowska w powojennej Polsce w świetle ksiąg pamięci , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 14 (2018)
- Justyna Kowalska-Leder, Pomaganie skazanym na zagładę jako źródło destrukcji – na podstawie dokumentów osobistych Brandli Siekierkowej , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 8 (2012)
- Arieh Kochavi, Polscy biskupi, Watykan i Żydzi polscy w czasie przejmowania władzy przez komunistów na podstawie brytyjskich raportów dyplomatycznych , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 5 (2009)
- Jerzy Jedlicki, Jan Grabowski, Ja tego Żyda znam! Szantażowanie Żydów w Warszawie, 1939-1943 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 1 (2005)
- Jan Grabowski, Ratowanie Żydów za pieniądze – przemysł pomocy , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 4 (2008)
- Adam Sitarek, W obliczu „trudnej konieczności”. Administracja żydowska getta łódzkiego wobec wsiedleń Żydów z Rzeszy i Protektoratu (październik–listopad 1941 r.) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 8 (2012)
- Krzysztof Persak, Wydmuszka. Lektura krytyczna Miast śmierci Mirosława Tryczyka , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
- Michał Bilewicz, Karolina Marcinkowska, Społeczna psychologia Holokaustu: od naiwnego sytuacjonizmu do zrozumienia roli ideologii , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 20 (2024)
<< < 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 > >>
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.
