Fetyszyzacja autentyczności – casus muzeum-miejsca pamięci
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 17 (2021), Strony: 73-98
Data zgłoszenia: 2021-12-17Data publikacji: 2021-12-20

Abstrakt
Artykuł jest poświęcony zjawisku fetyszyzacji autentyczności przedmiotów eksponowanych na wystawach mówiących o Zagładzie oraz przestrzeni muzeów-miejsc pamięci, takich jak Muzeum Auschwitz-Birkenau czy Muzeum Stutthof w Sztutowie. Fundamentem fetyszyzacji jest przekonanie o mocy drzemiącej w rzeczach związanych z Holokaustem, a jej przejawem założenie, że przedmioty stanowią nośniki opowieści o ofiarach oraz mają ogromny potencjał wpływania na emocje osób zwiedzających muzea. Fetyszyzacja łączy się też z sakralizacją rzeczy i skutkuje imperatywem ochrony materialnych śladów Zagłady. W artykule wskazano rozmaite sprzeczności, jakie rodzą się na gruncie tych założeń i manifestują w praktykach wystawienniczych, projektach konserwatorskich, regułach tworzenia zbiorów muzealnych, a także w sposobach zwiedzania muzeów-miejsc pamięci i w recepcji wystaw. Zjawisko fetyszyzacji autentyczności jest tu ukazane w powiązaniu z przyrostem reprezentacji Zagłady w szerokim obiegu kulturowym, rozwojem kultury multimedialnej oraz ekspansją masowej turystki wraz z jej wariantem, jakim jest tanatoturystyka.
Słowa kluczowe
fetysz , autentyczność , muzeum-miejsce pamięci , wystawa , pozaludzki świadek Zagłady , tanatoturystyka , Muzeum Auschwitz-Birkenau , Muzeum Stutthof
Bibliografia
Autentyczność, oprac. Ewa Klekot [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. Magdalena Saryusz-Wolska, Robert Traba, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2014.
Google Scholar
Banaszkiewicz Magdalena, Tanatoturystyka: doświadczenie, pamięć, etyka, „Politeja” 2015, nr 3.
Google Scholar
Benjamin Walter, Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej, tłum. Janusz Sikorski [w:] idem, Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty, wybór i oprac. Hubert Orłowski, tłum. Krystyna Krzemieniowa i in., Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1996.
Google Scholar
Cohen Erik, Authenticity and Commodification in Tourism, „Annals of Tourism Research” 1988, t. 15; Tom Selwyn, The Tourist Image. Myths and Myth Making in Tourism, Chichester, New York: Willey&Sons, 1996.
Google Scholar
Cywiński Piotr M.A., Epitafium… i inne spisane niepokoje, Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2012.
Google Scholar
Domańska Ewa, Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłości w nowej humanistyce, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006.
Google Scholar
,32 miliona odwiedzających Miejsce Pamięci Auschwitz w 2019 r., http://auschwitz.org/muzeum/aktualnosci/2-32-miliona-odwiedzajacych-miejsce-pamieci-auschwitz-w-2019-r-,2105.html.
Google Scholar
Dyskusja nad miejscem sztuki w muzeach martyrologicznych (fragmenty), Muzeum Stutthof w Sztutowie, 11 maja 2012 [w:] Obóz – Muzeum. Trauma we współczesnym wystawiennictwie, red. Małgorzata Fabiszak, Marcin Owsiński, Kraków: Universitas, 2013.
Google Scholar
Fetysz, oprac. Jakub Mikurda [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. Magdalena Saryusz-Wolska, Robert Traba, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2014.
Google Scholar
Foley Malcolm, Lennon J. John, JFK and Dark Tourism. A Fascination with Assassination, „International Journal of Heritage Studies” 1996, t. 2, nr 4.
Google Scholar
Freud Sigmund, Fetyszyzm [w:] Charles de Brosses, O kulcie fetyszów, tłum, wstęp i przypisy Marian Skrzypek, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 1992.
Google Scholar
Fundacja Auschwitz-Birkenau, http://www.fundacja.auschwitz.org/index.php/artykuly/12-articles/22-ratowac-auschwitz-birkenau.
Google Scholar
Gawlik Jan Paweł, Uwagi o muzeum zbrodni, „Tygodnik Powszechny”, 25 IX 1949.
Google Scholar
Gortat Michał, Proszę państwa do gazu, czyli wizyta w Auschwitz, https://natemat.pl/blogi/michalgortat/98973,prosze-panstwa-do-gazu-czyli-wizyta-w-auschwitz.
Google Scholar
Historia ratownicza, oprac. Ewa Domańska [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. Magdalena Saryusz-Wolska, Robert Traba, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2014.
Google Scholar
Jacobs Janet, From the Profane to the Scared: Ritual and Mourning at Sites of Terror and Violence, „Journal for the Scientific Study of Religion” 2004, t. 43, nr 3.
Google Scholar
Kącki Marcin, Oświęcim. Czarna śmierć, Kraków: Znak, 2020.
Google Scholar
Kermisz Józef, Na największym cmentarzysku narodu żydowskiego, „Opinia. Pismo Syjonistyczno-Demokratyczne”, 12 VIII 1947, nr 22.
Google Scholar
Kobielska Maria, Muzeum narracyjne – muzeum doświadczeniowe, „Teksty Drugie” 2020, nr 4.
Google Scholar
Korczak Tadeusz, Czy zburzyć i zaorać? W odpowiedzi na drażliwy problem, „Wolni Ludzie”, 1–15 XI 1948.
Google Scholar
Koźniewski Kazimierz, Drażliwy problem, „Przekrój”, 19 IX 1948, nr 179.
Google Scholar
Kucia Marek, Auschwitz jako fakt społeczny. Historia, współczesność i świadomość społeczna KL Auschwitz w Polsce, Kraków: Universitas, 2005.
Google Scholar
Kurz Iwona, Buty [w:] Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej, red. Paweł Dobrosielski i in., Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2017.
Google Scholar
Lachendro Jacek, Zburzyć i zaorać…? Idea założenia Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w świetle prasy polskiej w latach 1945–1948, Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2007.
Google Scholar
MacCannel Dean, Turysta. Nowa teoria klasy próżniaczej, tłum. Ewa Klekot, Anna Wieczorkiewicz, Warszawa: Wydawnictwo Literackie Muza, 2005.
Google Scholar
Małczyński Jacek, Historia środowiskowa Zagłady, „Teksty Drugie” 2017, nr 2.
Google Scholar
Małczyński Jacek, Jak drzewa świadczą? W stronę nie-ludzkich figuracji świadka [w:] Świadek. Jak się staje, czym jest? , red. Agnieszka Dauksza, Karolina Koprowska, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2019.
Google Scholar
Małczyński Jacek, Krajobrazy Zagłady. Perspektywa historii środowiskowej, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2018.
Google Scholar
Miles William F.S., Auschwitz. Museum Interpretation and Darker Tourism, „Annals of Tourism Research” 2002, t. 29, nr 4.
Google Scholar
Muzeum Auschwitz-Birkenau. Miejsce pamięci. Sprawozdanie 2011, red. Bartosz Bartyzel i in., Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2012.
Google Scholar
Muzeum Stutthof w Sztutowie, Konserwacja, http://stutthof.org/konserwacja/.
Google Scholar
Myszkowski Tadeusz, Stare buty i okulary. W odpowiedzi na „Drażliwy problem”, „Wolni Ludzie”, 15 X 1948, nr 19.
Google Scholar
Oryginał napisu „Arbeit mach frei” powrócił nad bramę do byłego KL Auschwitz, http://auschwitz.org/muzeum/aktualnosci/oryginal-napisu-arbeit-macht-frei-powrocil-nad-brame-do-bylego-kl-auschwitz,426.html.
Google Scholar
r.m., Słuszny artykuł, „Kuźnica”, 26 IX 1948, nr 39.
Google Scholar
Różewicz Tadeusz, Warkoczyk [w:] idem, Pięć poematów, Warszawa: Czytelnik, 1950. Pierwodruk: idem, Warkoczyk, „Odrodzenie” 1949, nr 2.
Google Scholar
Różewicz Tadeusz, Wycieczka do muzeum [w:] idem, Wycieczka do muzeum, Wrocław: Biuro Literackie, 2010. Pierwodruk: idem, Wycieczka do muzeum, „Nowa Kultura” 1961, nr 52/53.
Google Scholar
Sąd skazał Anglików za uszkodzenie w Auschwitz zabytku o szczególnym znaczeniu, https://www.radiokrakow.pl/aktualnosci/malopolskazachodnia/sad-skazal-anglikow-za-uszkodzenie-w-auschwitz-zabytku-o-szczegolnym-znaczeniu.
Google Scholar
Seaton Anthony V., From Thanatopsis to Thanatourism. Guided by the Dark, „International Journal of Heritage Studies” 1996, t. 2, nr 4.
Google Scholar
Shallcross Bożena, Rzeczy i Zagłada, Kraków: Universitas, 2010.
Google Scholar
Smykowski Mikołaj, Recykling poobozowy. Nowe u-życie przedmiotów ocalonych z KL Stutthof [w:] Sztutowo czy Stutthof? Oswajanie krajobrazu kulturowego, red. Łukasz Banaszek, Małgorzata Wosińska, Poznań–Sztutowo: Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2011.
Google Scholar
Stec Katarzyna, Symbolika i znaczenia miejsc pamięci utworzonych na terenach byłych obozów koncentracyjnych i zagłady z perspektywy współczesnego młodego człowieka [w:] Antysemityzm, Holokaust, Auschwitz w badaniach społecznych, red. Marek Kucia, Kraków: Wydawnictwo UJ, 2011.
Google Scholar
Sulej Karolina, Rzeczy osobiste. Opowieść o ubraniach w obozach koncentracyjnych i zagłady, Warszawa: Czerwone i Czarne, 2020.
Google Scholar
Świadek. Jak się staje, czym jest?, red. Agnieszka Dauksza, Karolina Koprowska, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2019.
Google Scholar
Thurnell-Read Thomas P., Engaging Auschwitz: an analysis of young traveller’s experiences of Holocaust Tourism, „Journal of Tourism Consumption and Practise” 2009, t. 1, nr 1.
Google Scholar
Trojański Piotr, Sytuacja na terenach poobozowych w pierwszych latach po wyzwoleniu Auschwitz (1945–1947), „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2015, t. 37, nr 2 („Acta Universitatis Wratislaviensis” No 3687).
Google Scholar
Weissberg Liliane, In Plain Sight [w:] Visual Culture and the Holocaust, red. Barbie Zelizer, New Brunswick–New Jersey: Rutgers University Press, 2001.
Google Scholar
Weissmann Gary, Fantasies of Witnessing. Postwar Efforts to Experience the Holocaust, Ithaca–London: Cornell University Press, 2004.
Google Scholar
Williams Paul, Memorial Museums. The Global Rush to Commemorate Atrocities, Oxford–New York: Berg, 2007.
Google Scholar
Włoch zatrzymany za kradzież drutu w Auschwitz, https://dzieje.pl/aktualnosci/wloch-zatrzymany-za-kradziez-drutu-z-auschwitz-0.
Google Scholar
Wosińska Małgorzata, Pomnik bliski ciała. Lokalne formy reprezentacji ludobójstwa w Rwandzie [w:] Pomniki w epoce antropocenu, red. Ewa Dobosz, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2017.
Google Scholar
Wóycicka Zofia, Przerwana żałoba. Polskie spory wokół pamięci nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady 1944–1950, Warszawa: Trio, 2009.
Google Scholar
Wysok Wiesław, Wokół problematyki uwarunkowań i efektów edukacji w muzeach upamiętnienia, „Zeszyty Majdanka” 2004, nr 26.
Google Scholar
Young James E., The Texture of Memory. Holocaust Memorial and Meaning, New Haven–London: Yale University Press, 1994.
Google Scholar
Zaremba Marcin, Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków: Znak i ISP PAN, 2012.
Google Scholar
Zawodna Marta, Wokół tego, co pozostało. Biograficzne podejście do badań nad szczątkami ludzkimi na przykładzie włosów eksponowanych w Muzeum Auschwitz-Birkenau, „Kultura i Społeczeństwo” 2007, nr 2 (51).
Google Scholar
Ziębińska-Witek Anna, Historia w muzeach. Studium ekspozycji Holokaustu, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2011.
Google Scholar
Żorecka Zofia, Wiedza oświęcimska, „Odra”, 29 VIII 1948, nr 35.
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Zagłada Żydów. Studia i Materiały

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Justyna Kowalska-Leder, „Zawołani po imieniu”, czyli Krzywda i Sprawiedliwość , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 18 (2022)
- Justyna Kowalska-Leder, Kłopotliwa kategoria. Wokół tomu Świadek: jak się staje, czym jest? , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Justyna Kowalska-Leder, Literatura polska ostatniego dziesięciolecia wobec Zagłady – próby odpowiedzi na nowe wzywania , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Justyna Kowalska-Leder, Recenzja: Reprezentacje Zagłady w kulturze polskiej (1939–2019). Problematyka Zagłady w sztukach wizualnych i popkulturze, t. 1–2, red. Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska, Jacek Leociak, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2021, 672 s. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 18 (2022)
- Justyna Kowalska-Leder, Wszechobecność Sprawiedliwych , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Justyna Kowalska-Leder, „Coraz to nowe żądania, coraz to nowe grymasy” – relacja władzy i podporządkowania między Polakami a Żydami w kryjówkach po aryjskiej stronie , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
- Justyna Kowalska-Leder, Dawid Sierakowiak, Dziennik , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Justyna Kowalska-Leder, Pomaganie skazanym na zagładę jako źródło destrukcji – na podstawie dokumentów osobistych Brandli Siekierkowej , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 8 (2012)
- Justyna Kowalska-Leder, Jacek Leociak, Ratowanie. Opowieści Polaków i Żydów, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2010, 313 s. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 7 (2011)
- Justyna Kowalska-Leder, The Omnipresence of the Righteous , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr Holocaust Studies and Materials (2017)
Podobne artykuły
- Justyna Kowalska-Leder, The Omnipresence of the Righteous , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr Holocaust Studies and Materials (2017)
- Marcin Kula, Studium casusu (nawet jeśli niezwykłego), czy kulturowej historii powszechnej? Maria Ferenc, „Każdy pyta, co z nami będzie”. Mieszkańcy getta warszawskiego wobec wiadomości o wojnie i Zagładzie, Warszawa: ŻIH, 2021, 528 s. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 18 (2022)
- Filip Gańczak, Prawnicy kontra zbrodniarze Recenzja: Joanna Lubecka, Niemiecki zbrodniarz przed polskim sądem. Krakowskie procesy przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, Kraków: IPN i Ośrodek Myśli Politycznej, 2021, 392 s. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 18 (2022)
- Sylweriusz B. Królak, Spacerem po getcie. Doświadczenie przestrzeni getta w Łodzi i w Warszawie z perspektywy pieszego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Michał Trębacz, Oficjalne i intymne. Getto łódzkie w fotografiach , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Michał Trębacz, „Cieszę się, że Państwo Putersznyt przeżyli wojnę i są ze sobą szczęśliwi”. Ryszard Lerczyński – jedyny łódzki Sprawiedliwy , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Jan Grabowski, Hunting down Emanuel Ringelblum. The Participation of the Polish Kriminalpolizei in the ‘Final Solution of the Jewish Question , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr Holocaust Studies and Materials (2017)
- Agnieszka Witkowska-Krych, Pamiętnik Janusza Korczaka oraz wojenne źródła pochodzące z Domu Sierot. Jak przetrwały? , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 8 (2012)
- Bella Gutterman, Na warcie – o Cywii Lubetkin po aryjskiej stronie Warszawy i w powstaniu warszawskim , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 8 (2012)
- Marta Grudzińska, Rutka Goldman, Szkolny pamiętnik , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
<< < 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 > >>
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.