Żydzi w sowieckich oddziałach partyzanckich na północno-wschodnich terenach Drugiej RP 1941–1944 – zarys problematyki
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 17 (2021), Strony: 139-171
Data zgłoszenia: 2021-12-17Data publikacji: 2021-12-20

Abstrakt
Artykuł dotyczy udziału Żydów w partyzantce sowieckiej na Wileńszczyźnie i Nowogródczyźnie podczas okupacji niemieckiej (1941–1944). Tekst omawia i jednocześnie podsumowuje dotychczasowe ustalenia historyków z różnych krajów, nieobecne jak dotąd w polskiej historiografii. Poza obszernymi odniesieniami bibliograficznymi znalazły się w nim podstawowe informacje na temat rozmieszczenia i funkcjonowania oddziałów partyzantki sowieckiej, w których walczyli Żydzi, a także żydowskich grup przetrwania i oddziałów rodzinnych. Omówione zostały ich specyfika, działalność i znaczenie jako główny czynnik przetrwania ludności żydowskiej na tych terenach.
Słowa kluczowe
Zagłada , partyzantka sowiecka , strategie przetrwania , Żydzi w oddziałach partyzanckich
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival sources
Google Scholar
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie (AŻIH)
Google Scholar
, Relacje Żydów Ocalałych z Zagłady:
Google Scholar
/303, Relacja Dawida Barańczyka
Google Scholar
/506, Relacja Eljahu Kowieńskiego
Google Scholar
/635, Relacja Benjamina Dombrowskiego
Google Scholar
/2129, Relacja Icchoka Lewina
Google Scholar
/2517, Relacja Mani Glezer
Google Scholar
/2536, Relacja Abrama Mieszczańskiego
Google Scholar
/2837, Relacja Szyi Amaranta
Google Scholar
/3170, Relacja Józefa Keslera
Google Scholar
/3307, Relacja Estery Świerczewskiej (Elżbiety Marchwińskiej)
Google Scholar
/3755, Relacja Litmana Murawczyka
Google Scholar
United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie (USHMM)
Google Scholar
RG-50.120, nr 092, Elizer Lidovsky
Google Scholar
Uniwersytet Hebrajski w Jerozolimie, Instytut Współczesnego Żydostwa, Sekcja Historii Mówionej
Google Scholar
Zbiór relacji mówionych „Ha-Bricha”, sygn. 4:
Google Scholar
Rozmowa Yehudy Bauera z Abą Kownerem, Witką Kempner i Różką Korczak
Google Scholar
Rozmowa Arona Kedara z Mordechajem Chadaszem
Google Scholar
Źródła publikowane / Published sources
Google Scholar
Balberyszski Mendel, Likwidacja getta wileńskiego, oprac. Ewa Rogalewska, Warszawa: ŻIH, 2018.
Google Scholar
Balberyszski Mendel, Stronger than Iron: The destruction of Vilna Jewry 1941–1945: an eyewitness account, Jerusalem: Gefen Publishing House, 2010.
Google Scholar
Nowogródzki Okręg AK w dokumentach, oprac. Kazimierz Krajewski, Warszawa: Rytm i IPN, 2009.
Google Scholar
Tragiedija jewriejew Biełorussii (1941–1944). Sbornik matieriałow i dokumientow, red. Raisa Czernogłazowa, wyd. 2 popr. i uzup., Minsk: J.S. Galperin, 1997.
Google Scholar
Die Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden durch das nationalsozialistische Deutschland 1933–1945, t. 8: Sowjetunion mit annektierten Gebieten II: Generalkommissariat Weissruthenien und Reichskommissariat Ukraine, red. Susanne Heim, Ulrich Herbert, Michael Hollmann i in., Berlin: De Gruyter Oldenbourg, 2016.
Google Scholar
Ze wspomnień żołnierzy AK Okręgu Nowogródek, oprac. Eugeniusz Wawrzyniak, Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1988.
Google Scholar
Literatura przedmiotu / Content related Literature
Google Scholar
Arad Yitzhak, Ghetto in Flames: the struggle and destruction of the Jews in Vilna in the Holocaust, New York: Holocaust Library, 1982.
Google Scholar
Arad Icchak, Katastrofa jewriejew na okkupirowannych territoriach Sowietskogo Sojuza (1941–1945), Moskwa: Centr „Cholokost”, 2007.
Google Scholar
Bauer Yehuda, Jewish Baranowicze in the Holocaust, „Yad Vashem Studies” 2003, nr 21.
Google Scholar
Bauer Yehuda, Nowogródek – historia sztetla, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2007, nr 3.
Google Scholar
Bender Sara, Life stories as testament and memorial: the short life of the Neqama Battalion, an independent Jewish partisan unit operating during the Second World War in the Narocz forest, Belarus, „East European Jewish Affairs” 2012, nr 1.
Google Scholar
Boradyn Zygmunt, Niemen – rzeka niezgody. Polsko-sowiecka wojna partyzancka na Nowogródczyźnie 1943–1944, Warszawa: Rytm, 2013.
Google Scholar
Brakel Alexander, Unter Rotem Stern und Hakenkreuz: Baranowicze 1939 bis 1944. Das westliche Weißrussland unter sowjetischer und deutscher Besatzung, Paderborn: Brill Schöningh, 2009.
Google Scholar
Bubnys Arūnas, The Holocaust in Lithuania between 1941–1945, Vilnius: Genocide and Resistance Research Centre of Lithuania, 2005.
Google Scholar
Chiari Bernard, Alltag hinter der Front. Besatzung. Kollaboration und Widerstand in Weißrußland 1941–1944, Düsseldorf: Droste Verlag, 1998.
Google Scholar
Cholawsky Shalom, The Jews of Belorussia during World War II, Amsterdam: Harwood Academic Publishers, 1998.
Google Scholar
Cohen Rich, The Avengers: a Jewish war story, London: Vintage, 2001.
Google Scholar
Collaboration and Resistance during the Holocaust. Belarus, Estonia, Latvia, Lithuania, red. David Gaunt, Paul A. Levine, Laura Palosuo, Bern: Peter Lang, 2004.
Google Scholar
Dallin Alexander, Deutsche Herrschaft in Russland 1941–1945. Eine Studie über Besatzungspolitik, Düsseldorf: Athenäum, 1981.
Google Scholar
Dean Martin, Collaboration in the Holocaust: Crimes of the Local Police in Belorussia and Ukraine, 1941–1944, London–New York: Palgrave Macmillan, 2000.
Google Scholar
Dean Martin, Lithuania Region (Generalkommissariat Litauen) [w:] The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos 1933–1945, red. Geoffrey P. Megargee, t. 2, red. Martin Dean, współpraca Mel Hecker, Bloomington–Indianapolis: Indiana University Press, 2012.
Google Scholar
Dean Martin, Weissruthenien Region (Generalkommissariat Weissruthenien) [w:] The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos 1933–1945, red. Geoffrey P. Megargee, t. 2, red. Martin Dean, współpraca Mel Hecker, Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press, 2012.
Google Scholar
Dieckmann Christoph, Deutche Besatzungspolitik in Litauen 1941–1942, t. 1–2, Göttingen: Wallstein, 2011.
Google Scholar
Funk Julia, Jewriei Biełarusi w konce XIX – naczale XX w., Minsk: Biełorusskij Nauczno-Issliedowatielskij Institut Dokumientowiedenija i Archiwnogo Dieła, 1998.
Google Scholar
Gerlach Christian, Kalkulierte Morde. Die deutsche Wirtschafts- und Vernichtungspolitik in Weißrußland 1941 bis 1944, Hamburg: Hamburger Edition, 2012.
Google Scholar
Gierasimowa Inna, Marsz żyzni. Kak spasały dołginowskich jewrejew, Minsk: AST, 2016.
Google Scholar
Gitelman Cwi, Jewriejskije partyzany w Biełorussii: kontiekst, konflikt i srawnienije, tłum. z jęz. ang. M.K. Dada [w:] SSSR wo wtoroj mirowoj wojnie. Okkupacyja, Cholokost, Stalinizm, red. Oleg Budnickij, Ludmiła Nowikowa, Moskwa: Rosspien, 2014.
Google Scholar
Handrack Hans-Dieter, Das Reichskommissariat Ostland. Die Kulturpolitik der deutschen Verwaltung 1941–1944, Scheden: Dittmer, 1979.
Google Scholar
Hryciuk Grzegorz, Represje niemieckie na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej 1941–1944, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2008, nr 1.
Google Scholar
Janavičienė Audrone, Sovietiniai diversantai Lietuvoje (1941–1944), „Genocidas ir rezistencija” 1997, nr 1.
Google Scholar
Kagan Dżek [Jack], Czeroez tuniel k jewriejskim partizanam, Minsk: Junipak, 2007.
Google Scholar
Kagan Jack, Novogrudok: The History of a Shtetl, London: Vallentine Mitchell, 2007.
Google Scholar
Kagan Dżek [Jack], Koen Dow [Cohen Dov], Cholokost i soprotiwlenie na rodinie Adama Mickiewicza, Moskwa: Wozwraszczenije, 2011.
Google Scholar
Krajewski Kazimierz, Na straconych posterunkach. Armia Krajowa na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2015.
Google Scholar
Krajewski Kazimierz, „Opór”? „Odwet”? czy po prostu „polityka historyczna”?. O Żydach w partyzantce sowieckiej na Kresach II RP, „Biuletyn IPN” 2009, nr 3.
Google Scholar
Levine Adam, Fugitives of the Forest. The Heroic Story of Jewish Resistance and Survival during the Second World War, New York: Lyons Press, 1998.
Google Scholar
Libionka Dariusz, Armia Krajowa i Delegatura Rządu wobec eksterminacji Żydów [w:] Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945, red. Andrzej Żbikowski, Warszawa: IPN, 2006.
Google Scholar
Libionka Dariusz, „Kwestia żydowska” w Polsce w ocenie Delegatury Rządu RP i KG ZWZ-AK w latach 1942–1944 [w:] Zagłada Żydów. Pamięć narodowa a pisanie historii w Polsce i we Francji, red. Barbara Engelking, Jacek Leociak, Dariusz Libionka, Anna Ziębińska-Witek, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2006.
Google Scholar
Margolis Rachela, Wspomnienia wileńskie, Warszawa: ŻIH, 2005.
Google Scholar
Michaelis Rolf, Das SS-Sonderkommando „Dirlewanger”. Der Einsatz in Weißrussland 1941–1944, Eggolsheim: Dörfler Verlag, 2012.
Google Scholar
Mironowicz Eugeniusz, Wojna wszystkich ze wszystkimi. Białoruś 1941–1944, Kraków: Avalon, 2015.
Google Scholar
Motyka Grzegorz, Na białych Polaków obława. Wojska NKWD w walce z polskim podziemiem 1944–1953, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2014.
Google Scholar
Murders of Prisoners of War and of Civilian Population in Lithuania, 1941–1944 / Karo belaisviu ir civiliu gyventoju, 1941–1944, red. Christoph Dieckmann, Vytautas Toleikis, Vilnius: Margi rastai, 2005.
Google Scholar
Musiał Bogdan, Sowieccy partyzanci 1941–1944. Mity i rzeczywistość, Poznań: Zysk i S-ka, 2011.
Google Scholar
Novogrudok. Memorial (Yizkor) book, red. Helen Cohn, New York: JewishGen, 2013.
Google Scholar
Pilch Adolf, Partyzanci trzech puszcz, Warszawa: Editions Spotkania, 1992.
Google Scholar
Puławski Adam, Postrzeganie żydowskich oddziałów partyzanckich przez Armię Krajową i Delegaturę Rządu RP na Kraj, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2003, nr 2.
Google Scholar
Richter Tim, „Herrenmensch” und „Bandit”. Deutsche Kriegsführung und Besatzungspolitik als Kontext des sowjetischen Partisanenkrieges (1941–44), Münster: Lit, 1998.
Google Scholar
Rozenblat Jewgienij, Cholokost i antyfaszistskjoje jewrejskoje soprotiwlenije na biełorusskjoj ziemlje [w:] Biełarus 1941–1945. Podwig, tragedia, pamjat, t. 1, red. Aleksandr Kawalenia, Minsk: Nacyjonalnaja Akademia Nauk Biełarusi, 2010.
Google Scholar
Rozenblat Jewgienij, „Nacistskaja politika gienocida w otnoszenii jewriejskogo nasielenija na tierritorii zapadnych obłastiej Biełarusi (1941–1944 gg.)”, rozprawa doktorska, Instytut Historii Narodowej Akademii Nauk, Minsk 1999.
Google Scholar
Semczyszyn Magdalena, Icchak Cukierman, Aba Kowner i Elizer Lidowski – organizatorzy powojennej emigracji żydowskiej do Palestyny, „Polish Biographical Studies” 2014, nr 2.
Google Scholar
Slepyan Kenneth, Partyzanci Stalina. Radziecki ruch oporu w czasie II wojny światowej, tłum. Jan Szkudliński, Poznań: Rebis, 2008.
Google Scholar
Smilovitsky Leonid, Antisemitism in the Soviet Partisan Movement 1941–1944: The Case of Belorussia, „Holocaust and Genocide Studies” 2006, t. 20, nr 2.
Google Scholar
Smilovitsky Leonid, Holocaust in Belorussia, 1941–1944, tłum. Clayton Simon, Tel Aviv: Biblioteka Motveya Chernogo, 2000.
Google Scholar
Smilovitsky Leonid, Righteous Gentiles, the Partisans and Jewish Survival in Belorussia 1941–1944, „Holocaust and Genocide Studies” 1997, t. 11, nr 3.
Google Scholar
Snyder Timothy, Czarna ziemia. Holokaust jako ostrzeżenie, tłum. Bartłomiej Pietrzyk, Kraków: Znak, 2015.
Google Scholar
Snyder Timothy, Skrwawione ziemie. Europa między Hitlerem a Stalinem, tłum. Bartłomiej Pietrzyk, Warszawa: Świat Książki, 2011.
Google Scholar
Sobolewskaja Olga, Włodimir Gonczarow, Jewriei Grodnienszcziny: żyzń do Katastrofy, Donieck: Nord-Press, 2005.
Google Scholar
Tauber Joachim, Arbeit als Hoffnung: jüdische Ghettos in Litauen 1941–1944, Berlin: De Gruyter Oldenbourg, 2015.
Google Scholar
Tec Nechama, Defiance. The Bielski Partisans. The Story of the Largest Armed Rescue of Jews by Jews During WW-2, New York: Oxford University Press, 1993.
Google Scholar
Tomaszewski Longin, Wileńszczyzna lat wojny i okupacji 1939–1945, Warszawa: Rytm, 2010.
Google Scholar
Wardzyńska Maria, Sytuacja ludności polskiej w Generalnym Komisariacie Litwy: czerwiec 1941–lipiec 1944, Warszawa: Główna Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 1993.
Google Scholar
Weis Jens, NS-Okkupationspolitik im Weißrussland. Institutionen, Ziele und Scheitern, München: GRIN Verlag, 2008.
Google Scholar
Wertheim Anatol, Żydowska partyzantka na Białorusi, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 1988, nr 86.
Google Scholar
Wierszyckaja Tamara, Hołokost na Nowogrudczinie [w:] Nawahrudczyna u histaryczna-kulturnaj spadczynie Europy, red. Aleksandr Kawalenia, Anatol Kułak i in., Minsk: Riftur, 2010.
Google Scholar
Wnuk Rafał, Leśni bracia. Podziemie antykomunistyczne na Litwie, Łotwie i w Estonii 1944–1956, Warszawa: Bellona, 2018.
Google Scholar
Zizas Rimantas, Antynazistowski ruch oporu na Wileńszczyźnie w latach 1941–1944 [w:] Stosunki etniczne podczas wojny i okupacji: Białystok i Wilno 1939–1941–1944/45, red. Edmund Dmitrów, Joachim Tauber, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2011.
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Zagłada Żydów. Studia i Materiały

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Podobne artykuły
- Barbara Engelking, Israel Gutman, Z profesorem Israelem Gutmanem rozmawia Barbara Engelking , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 9 (2013)
- Andrew Kornbluth, „Jest wielu Kainów pośród nas”. Polski wymiar sprawiedliwości a Zagłada, 1944–1956 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 9 (2013)
- Jan Grabowski, Powojenne dochodzenia policyjne we Francji, czyli próba samooczyszczenia paryskiej Prefektury Policji w latach 1944–1946 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 9 (2013)
- Barbara Engelking, In memoriam - ISRAEL GUTMAN (1923–2013) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 9 (2013)
- Justyna Kowalska-Leder, Wszechobecność Sprawiedliwych , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Jan Grabowski, Lea Balint, Dziennik Hindy i Chaniny Malachi , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 3 (2007)
- Raul Hilberg, Czy istnieje nowy antysemityzm? Rozmowa z Raulem Hilbergiem , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 3 (2007)
- Jan Grabowski, Waitman Wade Beorn, Marching into Darkness. The Wehrmacht and the Holocaust in Belarus , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Jan Grabowski, Stefan Klemp, Freispruch für das „Mord-Bataillon”. Die NS-Ordnungspolizei und die Nachkriegsjustiz , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Barbara Engelking, Tajemnica Hesi. Zapis emocji w świadectwach Zagłady , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
<< < 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.