English
Język Polski
W poszukiwaniu lokalnej pamięci o Zagładzie. Przypadek upamiętniania społeczności żydowskich w mniejszych miejscowościach we współczesnej Polsce
Marta Duch-Dyngosz
marta.duch@uj.edu.pl Biogramdoktor socjologii, na podstawie rozprawy doktorskiej obronionej w 2017 r. w Instytucie Socjologii UJ, pt. „Upamiętnianie społeczności żydowskich w byłych sztetlach we współczesnej Polsce. «Przepracowywanie pamięci» czy «Nadużywanie pamięci»? Na przykładzie wybranych miejscowości dawnej Galicji”. Była stypendystką Fulbright Junior Advanced Research Awards (2012–2013) oraz Narodowego Centrum Nauki (2014–2016). Była zaangażowana w wiele projektów dotyczących pamięci o Zagładzie. Ostatnio pracuje w zespołach projektów „Społeczna antropologia pustki: Polska i Ukraina po drugiej wojnie światowej” (nr 0101/NPRH3/H12/82/2014) oraz „Auschwitz w pamięci społecznej Polaków po 75 latach. W kontekście przemian pamięci o zagładzie Żydów i II wojnie światowej oraz polityki pamięci w Polsce, Europie i na świecie” (nr 2018/29/B/HS6/02133). Prowadzi wykłady w Instytucie Judaistyki oraz w Instytucie Studiów Międzykulturowych UJ. Jest współautorką publikacji pt. Anti-Semitism in Poland: Survey Results and a Qualitative Study of Catholic Communities („Nationalities Papers” 2013, t. 42, nr 1) oraz Collective Memory of Auschwitz and World War II among Catholics in Poland: A Qualitative Study of Three Communities („History and Memory” 2013, t. 25, nr 2). Niegdyś redaktorka, teraz współpracowniczka miesięcznika „Znak”.
https://orcid.org/0000-0002-9469-5901
Institut für Europäische Ethnologie, Center for Anthropological Research on Museums and Heritage, Humboldt-Universität
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 17 (2021), Strony: 435-462
Data zgłoszenia: 2021-12-18Data publikacji: 2021-12-20
https://doi.org/10.32927/zzsim.887
Abstrakt
W artykule poddałam analizie strategie obrazowania Zagłady w inicjatywach upamiętniających społeczności żydowskie w lokalnej Polsce. Zagłada Żydów jest przykładem trudnej pamięci, która podważa grupowe wartości i normy społeczne, co w przypadku lokalnych społeczności wiąże się z doświadczeniami „bycia blisko Zagłady”. Pozycja względem cierpienia społeczności żydowskiej stała się punktem wyjścia zróżnicowanych postaw (współ)odpowiedzialności i (współ)uczestnictwa członków lokalnych społeczności w zagładzie Żydów. Często pamięć o tych wydarzeniach pozostawała przedmiotem lokalnego przekazu potocznego po wojnie. W związku z tym w powojennych miejscowościach, do Zagłady zamieszkiwanych przez liczne społeczności żydowskie, uformowały się specyficzne wspólnoty pamięci charakteryzujące się zmową milczenia dotyczącą lokalnej historii i kultury żydowskiej. W ostatnim czasie w tak ukształtowanych przestrzeniach społecznych można zaobserwować coraz więcej inicjatyw upamiętniających, które przywołują różne aspekty lokalnego dziedzictwa żydowskiego. W składających się na upamiętnianie praktykach i produktach pamięci grupa opowiada zwykle o sobie samej. Przywoływanie – głównie przez nieżydowskich mieszkańców – historii i kultury Żydów w przestrzeniach mniejszych miejscowości jest zatem sytuacją problematyczną etycznie. W artykule analizuję składające się na upamiętnienie praktyki (dni pamięci, wykłady, inscenizacje, spacery) i produkty pamięci (książki, filmy dokumentalne, wystawy w lokalnych muzeach, pomniki) dotyczące zagłady lokalnych Żydów pod względem formy, treści i zaangażowanych w nie aktorów społecznych. Pozwala to scharakteryzować, jak grupa postrzega samą siebie bądź chce być postrzegana w kontekście przywoływanej historii Zagłady. Ważne pozostaje, co w konkretnym wizerunku przeszłości pozostaje nieobecne i przemilczane. W artykule wyróżniam trzy strategie obrazowania zagłady Żydów: 1) neutralizowania i zamykania trudnych tematów; 2) równoważenia, wyłączania i podporządkowywania historii zagłady Żydów; 3) włączenia i uznania pamięci żydowskiej. Zastosowałam krytyczną analizę dyskursu, odwołując się m.in. do analizy przemocy filosemickiej Elżbiety Janickiej i Tomasza Żukowskiego. Przywołuję wyniki m.in. socjologicznych badań jakościowych zrealizowanych studiów przypadków w Bobowej, Dąbrowie Tarnowskiej i Rymanowie (2010–2016). Przeprowadziłam wówczas analizę danych zastanych, indywidualne wywiady pogłębione oraz wywiady grupowe, jak i obserwację uczestniczącą.
Słowa kluczowe
pamięć o Zagładzie , wspólnota pamięci , upamiętnianie , dziedzictwo żydowskie , Bobowa , Dąbrowa , Tarnowska , Rymanów
Bibliografia
Adorno Theodor W., What Does Coming to Terms with the Past Mean?, tłum. Timothy Bahti i Geoffrey Hartman [w:] Bitburg in Moral and Political Perspective, red. Geoffrey H. Hartman, Bloomington: Indiana University Press, 1986.
Google Scholar
Archer Margaret. S., Człowieczeństwo. Problem sprawstwa, tłum. Agata Dziuban, Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 2013.
Google Scholar
Archer Margaret S., Morphogenesis versus Structuration. On Combining Structure and Action, „The British Journal of Sociology” 1982, nr 33 (4).
Google Scholar
Bauman Zygmunt, Nowoczesność i Zagłada, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2009, wersja Kindle.
Google Scholar
Bauman Zygmunt, Allosemitism: Premodern, Modern, Postmodern [w:] Modernity, Culture, and ‘the Jew’, red. Bryan Cheyette, Laura Marcus, Stanford: Stanford University Press, 1998.
Google Scholar
Bellah Robert N., Madsen Richard, Sullivan William M., Swidler Ann i Tipton Steven M., Habits of the Heart. Individualism and Commitment in American Life, Berkeley: University of California Press, 1985.
Google Scholar
Cała Alina, Wizerunek Żyda w polskiej kulturze ludowej, Warszawa: Oficyna Naukowa, 2005.
Google Scholar
Connerton Paul, Jak społeczeństwa pamiętają, tłum. Marcin Napiórkowski, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2012.
Google Scholar
Connerton Paul, Seven Types of Forgetting, „Memory Studies” 2008, nr 1 (1).
Google Scholar
Giddens Anthony, Stanowienie społeczeństwa. Zarys teorii strukturacji, tłum. Stefan Amsterdamski, Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2003.
Google Scholar
Giesen Bernard, Triumph and Trauma, Boulder: Paradigm Publishers, 2004.
Google Scholar
Grabowski Jan, Judenjagd. Polowanie na Żydów 1942–1945. Studium dziejów pewnego powiatu, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011.
Google Scholar
Janicka Elżbieta, Żukowski Tomasz, Przemoc filosemicka? Nowe polskie narracje o Żydach po roku 2000, Warszawa: Instytut Badań Literackich, 2016.
Google Scholar
Kłoskowska Antonina, Polacy wobec zagłady Żydów polskich. Próba typologii postaw, „Kultura i Społeczeństwo” 1988, nr 4.
Google Scholar
Kucia Marek, Duch-Dyngosz Marta i Magierowski Mateusz, Anti-Semitism in Poland. Survey Results and a Qualitative Study of Catholic Communities, „Nationalities Papers” 2013, nr 42 (1).
Google Scholar
LaCapra Dominick, Writing History, Writing Trauma, Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2001.
Google Scholar
Leder Andrzej, Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2014.
Google Scholar
Malicki Krzysztof, Poza wspólnotą pamięci. Życie i Zagłada Żydów w pamięci mieszkańców regionu podkarpackiego, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2017.
Google Scholar
Meng Michael, Shattered Spaces: Encountering Jewish Ruins in Postwar Germany and Poland, Cambridge: Harvard University Press, 2011.
Google Scholar
Michlic Joanna B., Obcy jako zagrożenie. Obraz Żyda w Polsce od roku 1880 do czasów obecnych, tłum. Anna Switzer, Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 2015.
Google Scholar
Michlic Joanna B., Piętno Zagłady. Wojenna i powojenna historia oraz pamięć żydowskich dzieci ocalałych w Polsce, tłum. Adam Musiał, Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 2020.
Google Scholar
Nowak Jacek, Kapralski Sławomir i Niedźwiedzki Dariusz, On the Banality of Forgetting. Tracing the Memory of Jewish Culture in Poland, Berlin: Peter Lang, 2018.
Google Scholar
Prokopowicz Magdalena, Wierzbieniec Wacław, Pamięć o Holokauście na Podkarpaciu na początku XXI wieku na przykładzie obchodów rocznicowych, „Studia Podlaskie” 2016, nr 24.
Google Scholar
Rączy Elżbieta, Sytuacja Żydów w powiecie gorlickim w okresie okupacji niemieckiej [w:] Dzieje społeczności żydowskiej powiatu gorlickiego podczas okupacji niemieckiej 1939–1945, red. Michał Kalisz, Elżbieta Rączy, Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddział w Rzeszowie, 2015.
Google Scholar
Ricoeur Paul, Pamięć, historia, zapomnienie, tłum. Janusz Margański, Kraków: Wydawnictwo Universitas, 2012.
Google Scholar
Rydgren Jens, The Power of the Past. A Contribution to a Cognitive Sociology of Ethnic Conflict, „Sociological Theory” 2007, nr 25 (3).
Google Scholar
Tokarska-Bakir Joanna, How to Exit the Conspiracy of Silence? Social Sciences Facing the Polish-Jewish Relations, „East European Politics & Societies” 2011, nr 25.
Google Scholar
Tokarska-Bakir Joanna, Legendy o krwi. Antropologia przesądu, Warszawa: Wydawnictwo WAB, 2008.
Google Scholar
Tunbridge John E., Ashworth Gregory J., Dissonant Heritage: the Management of the Past as a Resource in Conflict, Chicester: Wiley, 1996.
Google Scholar
Vinitzky-Seroussi Vered, Tegger Chana, Unpacking the Unspoken. Silence in Collective Memory and Forgetting, „Social Forces” 2010, nr 88 (3).
Google Scholar
Zerubavel Eviatar, The Elephant in the Room. Silence and Denial in Everyday Life, New York: Oxford University Press, 2006.
Google Scholar
Analizowane materiały / Analyzed materials
Google Scholar
Kowalska Barbara, Z historii bobowskich Żydów, „Nasza Bobowska Gmina” 2013.
Google Scholar
Kozaczka Józef, Pomoc Żydom w powiecie Dąbrowa Tarnowska [w:] Polacy Żydzi 1939–1945, oprac. Stanisław Wroński i Maria Zwolakowa, Warszawa: Książka i Wiedza, 1971.
Google Scholar
Andrzej Potocki, Miasteczko Rymanów, mein stetele Rymanów, Telewizja Polska, 2010.
Google Scholar
Potocki Andrzej, Żydzi rymanowscy, „Nasz Rymanów” 2002 nr 8 (19).
Google Scholar
Potocki Andrzej, Żydzi rymanowscy, Krosno: Oficyna Wydawnicza Apla, 2000.
Google Scholar
Rotem Josef, List do Stefana Szymskiego. O „Żydach rymanowskich”, „Nasz Rymanów”, 2001 nr 4.
Google Scholar
Rzeszuto Jerzy, Żydzi dąbrowscy, Dąbrowa Tarnowska: „Kurier Dąbrowski”, 1993.
Google Scholar
Zmarz-Koczanowicz, Maria, Była wojna, Studio Largo, 2013.
Google Scholar
Analizowane praktyki pamięci / Analyzed memory practices
Google Scholar
Dni Bobowej z Kulturą Żydowską, Jak Cadyk z Bobowej córkę wydawał, 8–9 VI 2013 r.
Google Scholar
Dni Bobowej z Kulturą Żydowską „Szalom”, 21 VI 2014 r.
Google Scholar
Dni Bobowej z Kulturą Żydowską „Szalom 2015”, 7 VI 2015 r.
Google Scholar
V Dni Pamięci o Żydowskiej Społeczności Rymanowa, 8–10 VIII 2012 r.
Google Scholar
VI Dni Pamięci o Żydowskiej Społeczności Rymanowa, 15–18 VIII 2014 r.
Google Scholar
VII Dni Pamięci o Żydowskiej Społeczności Rymanowa, 12–4 VIII 2015 r.
Google Scholar
Powiatowe obchody XI Dnia Pamięci o Holocauście i Przeciwdziałaniu Zbrodniom Przeciwko Ludzkości „Nie masz już w Polsce żydowskich miasteczek”, 19 IV 2013 r.
Google Scholar
Spektakl Teatru Nie Teraz pt. Dzień gniewu Romana Brandstaettera, 30 VI 2013 r. w Ośrodku Spotkania Kultur w Dąbrowie Tarnowskiej.
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Marta Duch-Dyngosz, Magdalena Waligórska, Wąskie widzenie winy: Granice kolaboracji w świadomości świadków w procesach sierpniowych , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
Podobne artykuły
- Paweł Kosewski, Pamięć o Holokauście w kinie fabularnym (analiza retrospekcji filmowej, na podstawie filmów Pasażerka i The Pawnbroker) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 5 (2009)
- Jan Grabowski, Lea Balint, Dziennik Hindy i Chaniny Malachi , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 3 (2007)
- Dariusz Libionka, Adam Kopciowski, Życie i Zagłada w Hrubieszowie w oczach młodej warszawianki , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 3 (2007)
- Adam Kopciowski, Zajścia antyżydowskie na Lubelszczyźnie w pierwszych latach po drugiej wojnie światowej , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 3 (2007)
- Sara Bender, Żydzi z Chmielnika w czasie okupacji niemieckiej (1939–1943) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 3 (2007)
- Sławomir Buryła, Kertzer David, Papieże a Żydzi , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 2 (2006)
- Romuald Jakub Weksler-Waszkinel, Księdza Stanisława Musiała zmagania z pamięcią , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 2 (2006)
- Ewa Koźmińska-Frejlak, Świadectwo milczenia…Rozmowa z Jerzym Lewińskim, byłym funkcjonariuszem Służby Porządkowej getta warszawskiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 2 (2006)
- Gabriel Finder, Proces Szepsla Rotholca a polityka kary w następstwie Zagłady , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 2 (2006)
- Sławomir Buryła, Literatura polska o donosach i donosicielach , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 2 (2006)
<< < 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 > >>
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.
