English
Język Polski
Urzędnicy przed sądem – ekstradycja nazistowskich zbrodniarzy z Niemiec i procesy przed sądami polskimi
Markus Roth
m.roth@fritz-bauer-institut.de Biogramdr, historyk, od 2020 r. jest pracownikiem naukowym Fritz Bauer Institut we Frankfurcie nad Menem. Od 2008 r. pracował w Ośrodku Badań nad Literaturą Zagłady (Arbeitsstelle Holocaustliteratur) na uniwersytecie w Giessen, w latach 2010–2020 jako wicedyrektor. Dodatkowo od 2008 do 2012 r. był pracownikiem naukowym Herder Institut w Marburgu. Do jego zainteresowań naukowych należą m.in. polityka i praktyka okupacji niemieckiej w Polsce, dzieje Holokaustu w Polsce i Europie, literatura Zagłady. Opublikował m.in. Herrenmenschen: die deutschen Kreishauptleute im besetzten Polen. Karierewege, Herrschaftspraxis und Nachgeschichte (2009) i Juden in Krakau unter deutscher Besatzung 1939–1945 (z Andreą Löw, 2011, wyd. polskie: Krakowscy Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945, 2014), Das Warschauer Getto. Alltag und Widerstand im Angesicht der Vernichtung (z Andreą Löw, 2013).
https://orcid.org/0009-0009-0522-2001
Fritz Bauer Institut
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 19 (2023), Strony: 259-276
Data zgłoszenia: 2023-02-27Data publikacji: 2023-12-23
https://doi.org/10.32927/zzsim.941
Abstrakt
Jeszcze w czasie wojny i niemieckiej okupacji w krajach Europy Środkowo-Wschodniej ustanawiano przepisy regulujące zabezpieczanie dowodów, by w dalszej perspektywie możliwe było ściganie zbrodni nazistowskich tam popełnionych. W ramach działań przygotowawczych systematycznie gromadzono materiał dowodowy. Po wojnie ekstradowano do Polski łącznie ponad 1800 nazistowskich zbrodniarzy, by postawić ich przed wymiarem sprawiedliwości. Wśród nich było wielu członków niemieckiego cywilnego aparatu administracyjnego, w tym starostów grodzkich i powiatowych, którzy ponosili znaczną odpowiedzialność za niemiecką politykę okupacyjną na najniższym szczeblu zarządzania. W artykule opisano na podstawie reprezentatywnych przykładów proces wymierzania kary za popełnione przez nich przestępstwa i zbrodnie. Początkiem tego procesu było systematyczne zbieranie i zabezpieczanie dowodów. Kolejnym etapem – poszukiwanie sprawców w powojennych Niemczech, ich internowanie, a następnie podjęcie próby sprowadzenia ich do Polski. Przedstawiono przyczyny negatywnego rozpatrywania wniosków ekstradycyjnych, a także reakcje i obawy objętych nimi zbrodniarzy nazistowskich. Większa liczba typowych przykładów pozwoliła wziąć pod lupę postępowania sądowe toczące się w Polsce i odpowiedzieć na kolejne pytania: w jakich ogólnych uwarunkowaniach prawnych się one odbywały? Gdzie tkwiły trudności w przeprowadzaniu procesów? Jaka była reakcja opinii publicznej? W zakończeniu artykułu przybliżono losy osądzonych nazistów po ich zwolnieniu z więzienia.
Słowa kluczowe
Generalne Gubernatorstwo , zarząd cywilny , starostowie , zbrodnie okupacyjne , ekstradycja , procesy , internowanie
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival Sources
Google Scholar
Bundesarchiv Koblenz
Google Scholar
Z 42 I/42
Google Scholar
NL 1466
Google Scholar
Bundesarchiv Ludwigsburg
Google Scholar
B 162/211 AR-Z 77/66
Google Scholar
B 162/II 206 AR 1543/64
Google Scholar
Bayerisches Hauptstaatsarchiv, München
Google Scholar
Minn 83358
Google Scholar
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie
Google Scholar
Akta badawczo-dochodzeniowe, 220 Delegat Polski do UNWCC, 76
Google Scholar
Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, 358, 961 Najwyższy Trybunał Narodowy, 72–81
Google Scholar
Polska Misja Wojskowa Biuro ds. Zbrodni Wojennych, 590 Sąd Apelacyjny w Warszawie, 67, 68/69; 26–29
Google Scholar
Sąd Okręgowy w Krakowie, 645, 646 Sąd Okręgowy w Radomiu, 170
Google Scholar
Staatsarchiv Darmstadt
Google Scholar
H 13 D Nr. 1290/94 H 13 D Nr. 1290/222
Google Scholar
Źródła publikowane / Published Sources
Google Scholar
„Biuletyn Informacyjny”, cz. 1: Przedruk roczników 1940–1941, „Przegląd Historyczno-
Google Scholar
-Wojskowy” 2001, nr specjalny 1; cz. 2: Przedruk roczników 1942–1943, „Przegląd
Google Scholar
Historyczno-Wojskowy” 2002, nr specjalny 2.
Google Scholar
Das Diensttagebuch des deutschen Generalgouverneurs in Polen 1939–1945, red. Werner Präg, Wolfgang Jacobmeyer, Stuttgart: Deutsche Verlags-Anstalt, 1975.
Google Scholar
Walichnowski Tadeusz, Rozmowy z Leistem, hitlerowskim starostą Warszawy, Warszawa: PWN, 1986.
Google Scholar
Literatura przedmiotu / Content related Literature
Google Scholar
Borodziej Włodzimierz, „Hitleristische Verbrechen”. Die Ahndung deutscher Kriegsund Besatzungsverbrechen in Polen [w:] Transnationale Vergangenheitspolitik. Der Umgang mit deutschen Kriegsverbrechern in Europa nach dem Zweiten Weltkrieg, red. Norbert Frei, Göttingen: Wallstein Verlag, 2006.
Google Scholar
Cyprian Tadeusz, Sawicki Jerzy, Oskarżamy, Kraków: Wydawnictwo Przełom, 1949. Cyprian Tadeusz, Sawicki Jerzy, Siedem wyroków Najwyższego Trybunału Narodowego,
Google Scholar
Poznań: Instytut Zachodni, 1962.
Google Scholar
Ekspertyzy i orzeczenia przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, t. 2, red. Czesław Pilichowski, Warszawa: Ministerstwo Sprawiedliwości. Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, 1979.
Google Scholar
Fleming Michael, In the Shadow of the Holocaust. Poland, the United Nations War Crimes Commission, and the Search for Justice, Cambridge: Cambridge University Press, 2022.
Google Scholar
Gańczak Filip, Jan Sehn. Tropiciel nazistów, Wołowiec: Czarne, 2020.
Google Scholar
Gondek Leszek, Polskie Misje Wojskowe 1945–1949. Polityczno-prawne, ekonomiczne i wojskowe problemy likwidacji skutków wojny na obszarze okupowanych Niemiec, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981.
Google Scholar
Gondek Leszek, Polska karząca 1939–1945. Polski podziemny wymiar sprawiedliwości
Google Scholar
w okresie okupacji niemieckiej, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1988.
Google Scholar
Jasiński Łukasz, Sprawiedliwość i polityka. Działalność Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich/Hitlerowskich w Polsce 1945–1989, Gdańsk–Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 2018.
Google Scholar
Kegel Teresa, Podstawy prawne ekstradycji zbrodniarzy wojennych, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi” 1975, nr 2.
Google Scholar
Kobierska-Motas Elżbieta, Ekstradycja przestępców wojennych do Polski z czterech stref okupacyjnych Niemiec 1946–1950, cz. 1–2, Warszawa: Główna Komisja Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytut Pamięci Narodowej, 1991–1992.
Google Scholar
Kobierska-Motas Elżbieta, Międzynarodowe listy przestępców wojennych sporządzone przez United Nations War Crimes Commission (UNWCC), „Pamięć i Sprawiedliwość” 1997/1998, nr 40.
Google Scholar
Kobierska-Motas Elżbieta, Rząd Polski na Emigracji wobec problemu dokumentowania niemieckich przestępstw wojennych, „Pamięć i Sprawiedliwość” 1995, nr 38.
Google Scholar
Kubicki Leszek, Zbrodnie wojenne w świetle prawa polskiego, Warszawa: PWN, 1963. Kulski Julian, Zarząd Miejski Warszawy 1939–1944, Warszawa: PWN, 1964.
Google Scholar
Musial Bogdan, Deutsche Zivilverwaltung und Judenverfolgung im Generalgouvernement.
Google Scholar
Eine Fallstudie zum Distrikt Lublin, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 1999.
Google Scholar
Musial Bogdan, NS-Kriegsverbrecher vor polnischen Gerichten, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte” 1999, nr 47.
Google Scholar
Okupacja i ruch oporu w dzienniku Hansa Franka 1939–1945, t. 2: 1943–1945, oprac. Stanisław Płoski i inni, Warszawa: Książka i Wiedza, 1972.
Google Scholar
Piotrowski Stanisław, Dziennik Hansa Franka, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze, 1956.
Google Scholar
Prusin Aleksander V., Polska Norymberga. Siedem procesów przed Najwyższym Trybunałem Narodowym 1946–1948, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2013, nr 9.
Google Scholar
Roth Markus, Herrenmenschen. Die deutschen Kreishauptleute im besetzten Polen – Karrierewege, Herrschaftspraxis und Nachgeschichte, Göttingen: Wallstein Verlag, 2009.
Google Scholar
Rybczyński Stanisław, Kierownictwo administracji jako organizacja przestępcza w Generalnym Gubernatorstwie, „Demokratyczny Przegląd Prawny” 1947, nr 4.
Google Scholar
Ściganie i karanie sprawców zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości. (Wybór dokumentów), red. Czesław Pilichowski, Warszawa: Ministerstwo Sprawiedliwości. Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, 1978.
Google Scholar
Wember Heiner, Umerziehung im Lager. Internierung und Bestrafung von Nationalsozialisten
Google Scholar
in der Britischen Besatzungszone Deutschlands, Essen: Klartext Verlag, 1992.
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Podobne artykuły
- Aleksandra Bańkowska, Weronika Romanik, Podziemne Archiwum Getta Białostockiego. Archiwum Mersika–Tenenbauma , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 9 (2013)
- Grzegorz Rossoliński-Liebe, Bandera, masowa przemoc i odpowiedzialność. Czy Stepan Bandera był odpowiedzialny za zbrodnie popełnione przez OUN i UPA? , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 15 (2019)
- Agnieszka Haska, Aleksandra Bańkowska, Powojenni lokatorzy budynku przy ul. Tłomackie 5 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 8 (2012)
- Tomasz Frydel, Martin Winstone, Generalne Gubernatorstwo. Mroczne serce Europy Hitlera , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
- Dagmara Swałtek, Dla płaszcza, walizki i jabłka. Zbrodnie na Żydach ukrywających się we wsiach Falkowa, Wieniec i Janowice w świetle powojennych dokumentów procesowych , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 4 (2008)
- Barbara Engelking, Pamiętnik dr. Chaima Einhorna , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 11 (2015)
- Barbara Engelking, The Memoir of Doctor Chaim Einhorn, a Physician from a Warsaw Ghetto Hospital , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr Holocaust Studies and Materials (2017)
- Dariusz Libionka, Polska Podziemna wobec szantażystów i szmalcowników w Warszawie. Korekta obrazu , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 14 (2018)
- Barbara Engelking, Żydzi i komuniści w okupowanej Warszawie , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 14 (2018)
- Martyna Grądzka-Rejak, Zoë Waxman, Kobiety Holocaustu , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.
