Sammellager Bogusze (2 listopada 1942 – 3 stycznia 1943 r.) jako przykład przejściowego obozu zbiorczego podczas akcji „Reinhardt” w okręgu białostockim
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 20 (2024), Strony: 563-590
Data zgłoszenia: 2023-11-16Data akceptacji: 2024-04-10
Data publikacji: 2024-12-17

Abstrakt
W artykule przedstawiono genezę, funkcjonowanie i likwidację Sammellager Bogusze – jednego z pięciu obozów zbiorczych przejściowych w okręgu białostockim, przeznaczonych dla ludności żydowskiej w ramach akcji „Reinhardt”. Przebywali w nim Żydzi z Augustowa, Grajewa, Rajgrodu, Goniądza, Stawisk, Szczuczyna, Trzciannego oraz obozu w Milewie. Autor ustalił, że w Sammellager Bogusze więziono około 7,5 tys. Żydów. Z czego 4,5 tys. zostało zamordowanych w ośrodku Zagłady w Treblince (16 grudnia 1942 r.), a 2 tys. w Auschwitz II Birkenau (7 stycznia 1943 r.). Około 1 tys. zginęło na miejscu i spoczywa na cmentarzu obozowym w Boguszach.
Słowa kluczowe
przejściowy obóz zbiorczy , Sammellager , Bogusze , Prostki , akcja „Reinhardt” , Bezirk Bialystok
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival sources
Google Scholar
Archiwum Grajewskiej Izby Historycznej
Google Scholar
IV/3, Zbiory tematyczne (archiwalia), Miejsca Pamięci
Google Scholar
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
Google Scholar
AIPN GK, 165/129, Akta śledztwa z 1948 r. wraz ze szkicem obozu i przesłuchaniami świadków
Google Scholar
AIPN Bi, 1/1019, Akta w sprawie udzielenia pomocy żołnierzom radzieckim przebywającym w obozach jenieckich oraz wywózki ludności polskiej na roboty przymusowe do Niemiec, t. 2
Google Scholar
AIPN Bi, 403/223, t. 1, Akta w sprawie karnej przeciwko: Śleszyński Kazimierz, imię ojca: Jan, ur. 16 II 1903 r., osk[rażonemu] o to, że w latach 1941–1944 na terenie pow. Grajewo jako schutzmann dokonał zabójstwa dziecka żydowskiego, ujął i oddał w ręce policji niemieckiej Tuzinowski Władysław, Reniewicz Antoni, Osiecki Józef, Urbanek Władysław i Lendo Henryk, a także bił i znęcał się nad ludnością cywilną, tj. o czyny z art. 1 pkt 1 i pkt 2, art. 2 Dekretu z dn. 31 VIII 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko–hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego
Google Scholar
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Białymstoku
Google Scholar
S.66/10/Zn, Akta Główne prokuratora w sprawie zbrodni zabójstw wojennych popełnionych na jeńcach w Boguszach pow. Grajewo w latach 1941–1944, t. 1–5
Google Scholar
Archiwum Yad Vashem
Google Scholar
O.3/3346 Zeznanie dr. Nauma Wortmana
Google Scholar
O.3/6512, Zeznanie Zelmana Jewerejskiego (Zalmana Ivri)
Google Scholar
O.33/6970, Relacja Ruth Graifman
Google Scholar
O.33/9389, Wspomnienia Nusi Jankowskiej z Augustowa
Google Scholar
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
Google Scholar
/1846, Relacja Menachema Finkelsztajna (ur. 1923, Radziłów)
Google Scholar
/1847, Relacja Kamińskiego (Polaka z Osowca)
Google Scholar
/1858, 301/1860, Relacja Fajgel Gołąbek (ur. 1915, Stawiski)
Google Scholar
/1958, Relacja Basi Kacper (ur. 1920, Szczuczyn)
Google Scholar
/2093, Relacja Mojżesza Goldblatta (ur. 1914, Świder)
Google Scholar
/2600, Relacja Lejby Lewintina (ur. 1913, Rajgród)
Google Scholar
Bundesarchiv
Google Scholar
B 162/9634, Ermittlungen gg. Klee u.a. Angehörige des Gendarmeriepostens Belda, Kreis Grajewo/Bezirk Bialystok wg. Verdachts auf Mord an polnischen und russischen Einwohnern sowie an russischen Kriegsgefangenen von Juni 1941 bis Ende 1944
Google Scholar
B 162/15375, Tötungen überwiegend polnischer Bürger im Kreis Grajewo/Bezirk Bialystok durch Angehörige des dortigen Gendarmeriepostens in den Jahren 1942 bis 1945
Google Scholar
B 162/15447, Ermittlungen gegen Angehörige des Gendarmeriepostens in Szczuczyn, Kreis Grajewo/Bezirk Bialystok (Polen), insbesondere wg. Verdachts der Teilnahme an der Deportation von Juden in ein Vernichtungslager im November 1942.
Google Scholar
B 162/17092–98, Ermittlungen StA Stuttgart 4 Js 1091/68 gegen Angehörige der Ordnungspolizei im Bezirk Bialystok wg. Beteiligung an Ghettoräumungen und Tötungsverbrechen in Bialystok, Lomza, Bielsk, Wolkowysk, Grodno, Grajewo, Solzoka, Narew u.a.O.
Google Scholar
B 162/17304, Erschießung von zwei Juden anlässlich der Räumung des Ghettos in Szczuzczyn im Krs. Grajewo/Ostpreußen im November 1942 auf Anordnung des dortigen Kreiskommissars
Google Scholar
B 162/30123, Ermittlungen StA Dortmund 45 Js 16/70 gg. H. Errelis u.a. Angehörige der Stapostelle Allenstein wg. der Tötung russischer Kriegsgefangener aus den Offizierslagern (Oflag) 56 in Prostken und 63 in Fischborn/Ostpreußen am 4.9.1941.
Google Scholar
United States Holocaust Memorial Museum Archives
Google Scholar
A.0309, Gisela Laufer Wortman, William Laufer, and Naum Wortman papers, approximately 1914–2004, https://collections.ushmm.org/search/catalog/irn501434
Google Scholar
University of South California Shoah Foundation, Visual History Archive
Google Scholar
, Runia Lunski (Rachel z d. Poznański, ur. 21 XII 1912, Łódź)
Google Scholar
, Charles Levine (Jechezkiel Piasecki, ur. 15 VI 1915, Augustów)
Google Scholar
, Eva Kostre (Chava Giełczyńska, ur. 10 IV 1925, Trzcianne)
Google Scholar
Literatura przedmiotu / Content related Literature
Google Scholar
Arad Yitzhak, Belzec, Sobibor, Treblinka: The Operation Reinhard Death Camps, Bloomington–Indianapolis: Indiana University Press, 1987; wyd. polskie: Icchak Arad, Obozy śmierci akcji „Reinhardt”. Bełżec, Sobibór, Treblinka, tłum. Iwona Mączka, Daria Kuczyńska-Szymala, Warszawa: Instytut Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego, 2021.
Google Scholar
Bender Sara, „Akcja Reinhardt” w okręgu białostockim [w:] Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, red. Dariusz Libionka, Warszawa IPN, 2004.
Google Scholar
Bender Sara, The Jews of Bialystok During World War II and the Holocaust, tłum. Yaffa Murciano, Hanover–London: Brandeis University Press, 2008.
Google Scholar
Browning Christpher R., Zwykli ludzie. 101. Policyjny Batalion Rezerwy i „ostateczne rozwiązanie” w Polsce, tłum. Piotr Budkiewicz, Warszawa: Bellona, 2000.
Google Scholar
Bruder Franziska, „Skoczkowie” – ucieczki z pociągów deportacyjnych na przykładzie getta białostockiego: warunki, uczestnicy i praktyki, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2022, nr 18.
Google Scholar
Datner Szymon, Eksterminacja ludności żydowskiej w okręgu białostockim, „Biuletyn ŻIH” 1966, nr 4 (60).
Google Scholar
Datner Szymon, Opinia biegłego w procesie szefa referatu żydowskiego w białostockim Gestapo (1942–1944) Fritza Gustawa Friedla, „Biuletyn ŻIH” 1976, nr 3 (99).
Google Scholar
Datner Szymon, Zagłada Białegostoku i Białostocczyzny. Notatki dokumentalne, seria „Wydanie Krytyczne Prac Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej”, Warszawa: ŻIH, 2023.
Google Scholar
Czech Danuta, Kalendarz wydarzeń w KL Auschwitz, Oświęcim: Wydawnictwo Państwowego Muzeum w Oświęcimiu–Brzezince, 1992.
Google Scholar
The Destruction of the Community of Szczuczyn (Poland) [przekład Churban kehilat Szczuczyn], red. Tauna Abel, Itzhak Wertman, Tel Aviv, Former Residents of Szczuczyn in Israel, JewishGen. An Affiliate of the Museum of Jewish Heritage A Living Memorial to the Holocaust, 1954.
Google Scholar
Encyclopedia of Camps and Ghettos 1933–1945, t. 2, red. Geoffrey P. Megargee, Martin Dean, Washington, DC: USHMM, 2012.
Google Scholar
The Encyclopedia of Jewish Life before and during the Holocaust, red. Shmuel Spector, Geoffrey Wigoder, t. 1, New York: NY University Press, 2001.
Google Scholar
Grabowski Jan, Na posterunku. Udział polskiej policji granatowej i kryminalnej w zagładzie Żydów, Wołowiec: Czarne, 2020.
Google Scholar
Hilberg Raul, Sonderzüge nach Auschwitz, Ullstein: Berlin 1987.
Google Scholar
Lahnstaedt Stephan, Czas zabijania. Bełżec, Sobibór, Treblinka i Akcja Reinhardt, tłum. Bartosz Nowacki, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2018.
Google Scholar
Kowalczyk Józef, Waldemar Monkiewicz, Zbrodnie hitlerowskie 1939 i 1941–1945 [w:] Studia i materiały do dziejów powiatu grajewskiego, t. 2, red. Michał Gnatowski, Henryk Majecki, Warszawa: PWN, 1975.
Google Scholar
Księga pamięci Żydów gminy Augustowa i okolic / Sefer jizkor li-kehilat Ogusto weha-sewiwa, red. Jakow Aleksandroni i in. [red. wyd. polskiego: Krzysztof Zięcina, Ryszard Korąkiewicz, Zbigniew Mierzejewski, Justyna Stolarska, Urszula Zalewska, tłum. Magdalena Sommer, Monika Polit i in.], Twardy Róg: Stowarzyszenie jzi.org.pl, 2022.
Google Scholar
Księga pamięci gminy żydowskiej w Grajewie / Grajewe jizkor-buch, red. Georg Gorin, Hyman Bum, Sol Fiszbejn [red. wyd. polakiego Tomasz Dudziński; tłum. Radosław Dudziński], Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 Pułku Strzelców Konnych, 2022.
Google Scholar
Księga pamięci gminy żydowskiej w Stawiskach / Sefer Stawisk: jizkor buch, red. Joseph Rubin Joseph i in. [red. wyd. pollskiego: Magdalena K. Frąckiewicz, Mirosław Reczko, tłum. Mirosław Reczko], Łomża: Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, 2020.
Google Scholar
Marcinkiewicz Stefan M., Prosto przez Prostki. W czasie i przestrzeni po gminie Prostki, Ełk: Muzeum Historyczne w Ełku, 2022.
Google Scholar
Marcinkiewicz Stefan M., Pamięć zafałszowana. Przypadek „hitlerowskiego obozu koncentracyjnego” w Boguszach/Prostkach, „Zapiski Historyczne” 2023, t. 88, z. 4.
Google Scholar
Marcinkiewicz Stefan Michał, „Widmo śmierci” (31 X 1943). Partyzancka legenda, polityka i pamięć w powiecie ełckim, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2020.
Google Scholar
Memorial Book of Goniadz Poland [przekład Sefer Yizkor Goniadz] red. Moshe Shlomo Ben–Meir (I. Treshansky), New York: JewishGen. An Affiliate of the Museum of Jewish Heritage A Living Memorial to the Holocaust, 2019.
Google Scholar
Mędykowski Witold, W cieniu gigantów. Pogromy 1941 r. w byłej sowieckiej strefie okupacyjnej, Jerozolima: nakładem autora, 2018.
Google Scholar
Młynarczyk Wiesława, Przesiedlenia i tworzenie gett [w:] Wybór źródeł do nauczania o Zagładzie Żydów, wybór i red. Alina Skibińska, Robert Szuchta, Wiesława Młynarczyk, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2010.
Google Scholar
Monkiewicz Waldemar, Zagłada skupisk żydowskich w regionie białostockim w latach 1939, 1941–1944, „Studia Podlaskie” 1989, t. 2.
Google Scholar
Motyka Grzegorz, Tragedia jeńców sowieckich w czasie II wojny światowej w polskiej historiografii [w:] Jeńcy sowieccy na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej, red. Jakub Wojtkowiak, Warszawa: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015.
Google Scholar
Musiał Bogdan, „Aktion Reinhardt”: der Völkermord an den Juden im Generalgouvernement 1941–1944, Osnabrück: Fibre, 2004.
Google Scholar
Musiał Bogdan, „Przypadek modelowy dotyczący eksterminacji Żydów”. Początki „akcji Reinhardt” – planowanie masowego mordu Żydów w Generalnym Gubernatorstwie [w:] Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, red. Dariusz Libionka, Warszawa: IPN, 2004.
Google Scholar
Nowik Mariusz, Zagłada Żydów na ziemi łomżyńskiej, Warszawa: Bellona, 2008.
Google Scholar
Onacik Jan, Przewodnik po miejscach walk i męczeństwa woj. białostockiego lata wojny 1939–1945, Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1970.
Google Scholar
Otto Reinhard, Keller Rolf, Nagel Jens, Radzieccy jeńcy wojenni – liczby i skala problemu, „Łambinowicki Rocznik Muzealny” 2014, nr 37.
Google Scholar
Otto Reinhard, Keller Rolf, Zur individuellen Erfassung von sowjetischen Kriegsgefangenen durch die Wehrmacht, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte” 2011, nr 59, z. 4.
Google Scholar
Piper Franciszek, Ilu ludzi zginęło w KL Auschwitz. Liczba ofiar w świetle źródeł i badań 1945–1990, Oświęcim: Wydawnictwo Państwowego Muzeum w Oświęcimiu, 1992.
Google Scholar
Poziemski Tadeusz, W 50. rocznicę likwidacji getta w Rajgrodzie, „Rajgrodzkie Echa” 1992, nr 11 (33).
Google Scholar
Stoll Katrin, Die Herstellung der Wahrheit: Strafverfahren gegen ehemalige Angehörige der Sicherheitspolizei für den Bezirk Bialystok, Berlin: De Gruyter, 2011.
Google Scholar
Stoll Katrin, Rozkład jazdy tylko w jedną stronę. Przesłuchania byłych urzędników Reichsbahnu na temat deportacji Żydów z Prużan do Auschwitz w 1943 r., „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2016, nr 12.
Google Scholar
Sobolewski Janusz, „Sąsiedzi” po rajgrodzku, „Rajgrodzkie Echa” 2001, nr 4/5 (134/135).
Google Scholar
Szmerda Jadwiga, Bogusze a rippa Łek. Złote okruchy wspomnień, Bogusze: nakładem autorki, 2023.
Google Scholar
Szymańska Sylwia, Żbikowski Andrzej, Relacje ocalałych Żydów o losach ludności żydowskiej w Łomżyńskiem i na Białostocczyźnie latem 1941 r. [w:] Wokół Jedwabnego, t. 2: Dokumenty, red. Paweł Machcewicz, Krzysztof Persak, Warszawa: IPN, 2002.
Google Scholar
Tryczyk Mirosław, Miasta śmierci. Sąsiedzkie pogromy Żydów, Warszawa: Wydawnictwo RM 2015.
Google Scholar
Żbikowski Andrzej, Pogromy i mordy ludności żydowskiej w Łomżyńskiem i na Białostocczyźnie latem 1941 roku w świetle relacji ocalałych Żydów i dokumentów sądowych, [w:] Wokół Jedwabnego, t. 1, red. Paweł Machcewicz, Krzysztofa Persak, Warszawa: IPN, 2002.
Google Scholar
Netografia / Netogography
Google Scholar
Centralna Baza Ofiar Yad Vashem, https://yvng.yadvashem.org/
Google Scholar
Datner Helena, Stoll Katrin, „Akcja” 2 listopada 1942: Zagłada Żydów w Bezirk Bialystok, https://www.jhi.pl/artykuly/akcja-2-listopada-1942-zaglada-zydow-w-bezirk-bialystok,6327
Google Scholar
The Destruction of Czenstokov (Częstochowa, Poland), red. S. Waga, Buenos Aires 1949, https://www.jewishgen.org/Yizkor/Czestochowa2/Czestochowa2.html
Google Scholar
Grzegorz Winer, https://grajewiak.pl/index.php/biogramy/475-winer-grzegorz
Google Scholar
Korespondencja Stanisława Śliwińskiego z Grajewa z Abramem Winerem (Mexico City), 18 I 1946 r., https://grajewiak.pl/index.php/biogramy/475-winer-grzegorz
Google Scholar
Korespondencja Stanisława Śliwińskiego Grajewa z Marią Rozenberg, Londyn, 6 I 1947 r., https://grajewiak.pl/index.php/biogramy/475-winer-grzegorz
Google Scholar
Marcinkiewicz Stefan M., Wykaz źródeł do badania historii obozu jenieckiego w Boguszach/Prostkach (1941–1945), https://doi.org/10.18150/CZMT0I, RepOD
Google Scholar
Pamięć Treblinki, https://pamiectreblinki.pl/transporty-do-treblinki-dzien-po-dniu/
Google Scholar
Volksbund Gräbersuche-Online, https:// www.volksbund.de/graebersuche/
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Zagłada Żydów. Studia i Materiały

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Podobne artykuły
- Danijel Matijevic, Jan Kwiatkowski, Krzesiny i Kreising – między pamiętaniem a pomijaniem. Polskie miasteczko wobec historii, pamięci i rywalizacji w cierpieniu , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Katrin Stoll, Rozkład jazdy tylko w jedną stronę. Przesłuchania byłych urzędników Reichsbahn na temat deportacji Żydów z Prużan do Auschwitz w 1943 r. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
- Caroline Sturdy Colls, O tym, co minęło, lecz nie zostało zapomniane: Badania archeologiczne na terenie byłego obozu zagłady w Treblince , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 8 (2012)
- Heléna Huhák, András Szécsényi, Kawalkada interpretacji. Pociąg Kastnera w osobistych narracjach uciekinierów , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 18 (2022)
- Stephan Lehnstaedt, Akcja „Reinhardt” w świetle najnowszej niemieckiej literatury przedmiotu , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Stephan Lehnstaedt, Niemieccy okupanci w Warszawie a jawność Holokaustu , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
- Bartłomiej Grzanka, Protokoły wizji lokalnej na terenach poobozowych w Chełmnie i lesie rzuchowskim przeprowadzonej 1 kwietnia 1945 r. przez przedstawicieli władz powiatu tureckiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
- Dariusz Libionka, Adam Kopciowski, Życie i Zagłada w Hrubieszowie w oczach młodej warszawianki , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 3 (2007)
- Piotr Litka, Zdzisław Lorek, Grzegorz Pawlikowski, Śledztwo sędziego Władysława Bednarza w sprawie niemieckiego obozu zagłady Kulmhof , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 14 (2018)
- Andrzej Grzegorczyk, Obóz cygański w getcie łódzkim (1941–1942) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 17 (2021)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 > >>
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.