okładka numeru 20

Nr 20 (2024)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2024-12-17

Dział: Z warsztatów badawczych

Sammellager Bogusze (2 listopada 1942 – 3 stycznia 1943 r.) jako przykład przejściowego obozu zbiorczego podczas akcji „Reinhardt” w okręgu białostockim

Stefan Marcinkiewicz

stefan.marcinkiewicz@uwm.edu.pl

Stefan Michal Marcinkiewicz - PhD in sociology, a regionalist of southeastern Masuria. He works as an assistant professor at the Institute of Political Science at the University of Warmia and Mazury in Olsztyn. In his research he confronts the content of local memory with historical sources. For several years he has been working on the history of the POW and assembly camp in Bogusy-Prostki, and has published, among other articles, Stalag I B Kommando Prostken (I B/PR). Italian soldiers in the Bogusy/Prostki prisoner-of-war camp (1943-1945) (“Przegląd Historyczno-Wojskowe” 2024, no. 3). He is also the author of Specter of Death (October 31, 1943). Partisan Legend, Politics and Memory in Elk County (2020).

ORCID logo https://orcid.org/0000-0001-9956-6351

University of Warmia and Mazury in Olsztyn

Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 20 (2024), Strony: 563-590

Data zgłoszenia: 2023-11-16
Data akceptacji: 2024-04-10

Data publikacji: 2024-12-17

DOI logo https://doi.org/10.32927/zzsim.1015

Abstrakt

W artykule przedstawiono genezę, funkcjonowanie i likwidację Sammellager Bogusze – jednego z pięciu obozów zbiorczych przejściowych w okręgu białostockim, przeznaczonych dla ludności żydowskiej w ramach akcji „Reinhardt”. Przebywali w nim Żydzi z Augustowa, Grajewa, Rajgrodu, Goniądza, Stawisk, Szczuczyna, Trzciannego oraz obozu w Milewie. Autor ustalił, że w Sammellager Bogusze więziono około 7,5 tys. Żydów. Z czego 4,5 tys. zostało zamordowanych w ośrodku Zagłady w Treblince (16 grudnia 1942 r.), a 2 tys. w Auschwitz II Birkenau (7 stycznia 1943 r.). Około 1 tys. zginęło na miejscu i spoczywa na cmentarzu obozowym w Boguszach.

Źródła archiwalne / Archival sources
Google Scholar

Archiwum Grajewskiej Izby Historycznej
Google Scholar

IV/3, Zbiory tematyczne (archiwalia), Miejsca Pamięci
Google Scholar

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
Google Scholar

AIPN GK, 165/129, Akta śledztwa z 1948 r. wraz ze szkicem obozu i przesłuchaniami świadków
Google Scholar

AIPN Bi, 1/1019, Akta w sprawie udzielenia pomocy żołnierzom radzieckim przebywającym w obozach jenieckich oraz wywózki ludności polskiej na roboty przymusowe do Niemiec, t. 2
Google Scholar

AIPN Bi, 403/223, t. 1, Akta w sprawie karnej przeciwko: Śleszyński Kazimierz, imię ojca: Jan, ur. 16 II 1903 r., osk[rażonemu] o to, że w latach 1941–1944 na terenie pow. Grajewo jako schutzmann dokonał zabójstwa dziecka żydowskiego, ujął i oddał w ręce policji niemieckiej Tuzinowski Władysław, Reniewicz Antoni, Osiecki Józef, Urbanek Władysław i Lendo Henryk, a także bił i znęcał się nad ludnością cywilną, tj. o czyny z art. 1 pkt 1 i pkt 2, art. 2 Dekretu z dn. 31 VIII 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko–hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego
Google Scholar

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Białymstoku
Google Scholar

S.66/10/Zn, Akta Główne prokuratora w sprawie zbrodni zabójstw wojennych popełnionych na jeńcach w Boguszach pow. Grajewo w latach 1941–1944, t. 1–5
Google Scholar

Archiwum Yad Vashem
Google Scholar

O.3/3346 Zeznanie dr. Nauma Wortmana
Google Scholar

O.3/6512, Zeznanie Zelmana Jewerejskiego (Zalmana Ivri)
Google Scholar

O.33/6970, Relacja Ruth Graifman
Google Scholar

O.33/9389, Wspomnienia Nusi Jankowskiej z Augustowa
Google Scholar

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
Google Scholar

/1846, Relacja Menachema Finkelsztajna (ur. 1923, Radziłów)
Google Scholar

/1847, Relacja Kamińskiego (Polaka z Osowca)
Google Scholar

/1858, 301/1860, Relacja Fajgel Gołąbek (ur. 1915, Stawiski)
Google Scholar

/1958, Relacja Basi Kacper (ur. 1920, Szczuczyn)
Google Scholar

/2093, Relacja Mojżesza Goldblatta (ur. 1914, Świder)
Google Scholar

/2600, Relacja Lejby Lewintina (ur. 1913, Rajgród)
Google Scholar

Bundesarchiv
Google Scholar

B 162/9634, Ermittlungen gg. Klee u.a. Angehörige des Gendarmeriepostens Belda, Kreis Grajewo/Bezirk Bialystok wg. Verdachts auf Mord an polnischen und russischen Einwohnern sowie an russischen Kriegsgefangenen von Juni 1941 bis Ende 1944
Google Scholar

B 162/15375, Tötungen überwiegend polnischer Bürger im Kreis Grajewo/Bezirk Bialystok durch Angehörige des dortigen Gendarmeriepostens in den Jahren 1942 bis 1945
Google Scholar

B 162/15447, Ermittlungen gegen Angehörige des Gendarmeriepostens in Szczuczyn, Kreis Grajewo/Bezirk Bialystok (Polen), insbesondere wg. Verdachts der Teilnahme an der Deportation von Juden in ein Vernichtungslager im November 1942.
Google Scholar

B 162/17092–98, Ermittlungen StA Stuttgart 4 Js 1091/68 gegen Angehörige der Ordnungspolizei im Bezirk Bialystok wg. Beteiligung an Ghettoräumungen und Tötungsverbrechen in Bialystok, Lomza, Bielsk, Wolkowysk, Grodno, Grajewo, Solzoka, Narew u.a.O.
Google Scholar

B 162/17304, Erschießung von zwei Juden anlässlich der Räumung des Ghettos in Szczuzczyn im Krs. Grajewo/Ostpreußen im November 1942 auf Anordnung des dortigen Kreiskommissars
Google Scholar

B 162/30123, Ermittlungen StA Dortmund 45 Js 16/70 gg. H. Errelis u.a. Angehörige der Stapostelle Allenstein wg. der Tötung russischer Kriegsgefangener aus den Offizierslagern (Oflag) 56 in Prostken und 63 in Fischborn/Ostpreußen am 4.9.1941.
Google Scholar

United States Holocaust Memorial Museum Archives
Google Scholar

A.0309, Gisela Laufer Wortman, William Laufer, and Naum Wortman papers, approximately 1914–2004, https://collections.ushmm.org/search/catalog/irn501434
Google Scholar

University of South California Shoah Foundation, Visual History Archive
Google Scholar

, Runia Lunski (Rachel z d. Poznański, ur. 21 XII 1912, Łódź)
Google Scholar

, Charles Levine (Jechezkiel Piasecki, ur. 15 VI 1915, Augustów)
Google Scholar

, Eva Kostre (Chava Giełczyńska, ur. 10 IV 1925, Trzcianne)
Google Scholar

Literatura przedmiotu / Content related Literature
Google Scholar

Arad Yitzhak, Belzec, Sobibor, Treblinka: The Operation Reinhard Death Camps, Bloomington–Indianapolis: Indiana University Press, 1987; wyd. polskie: Icchak Arad, Obozy śmierci akcji „Reinhardt”. Bełżec, Sobibór, Treblinka, tłum. Iwona Mączka, Daria Kuczyńska-Szymala, Warszawa: Instytut Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego, 2021.
Google Scholar

Bender Sara, „Akcja Reinhardt” w okręgu białostockim [w:] Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, red. Dariusz Libionka, Warszawa IPN, 2004.
Google Scholar

Bender Sara, The Jews of Bialystok During World War II and the Holocaust, tłum. Yaffa Murciano, Hanover–London: Brandeis University Press, 2008.
Google Scholar

Browning Christpher R., Zwykli ludzie. 101. Policyjny Batalion Rezerwy i „ostateczne rozwiązanie” w Polsce, tłum. Piotr Budkiewicz, Warszawa: Bellona, 2000.
Google Scholar

Bruder Franziska, „Skoczkowie” – ucieczki z pociągów deportacyjnych na przykładzie getta białostockiego: warunki, uczestnicy i praktyki, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2022, nr 18.
Google Scholar

Datner Szymon, Eksterminacja ludności żydowskiej w okręgu białostockim, „Biuletyn ŻIH” 1966, nr 4 (60).
Google Scholar

Datner Szymon, Opinia biegłego w procesie szefa referatu żydowskiego w białostockim Gestapo (1942–1944) Fritza Gustawa Friedla, „Biuletyn ŻIH” 1976, nr 3 (99).
Google Scholar

Datner Szymon, Zagłada Białegostoku i Białostocczyzny. Notatki dokumentalne, seria „Wydanie Krytyczne Prac Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej”, Warszawa: ŻIH, 2023.
Google Scholar

Czech Danuta, Kalendarz wydarzeń w KL Auschwitz, Oświęcim: Wydawnictwo Państwowego Muzeum w Oświęcimiu–Brzezince, 1992.
Google Scholar

The Destruction of the Community of Szczuczyn (Poland) [przekład Churban kehilat Szczuczyn], red. Tauna Abel, Itzhak Wertman, Tel Aviv, Former Residents of Szczuczyn in Israel, JewishGen. An Affiliate of the Museum of Jewish Heritage A Living Memorial to the Holocaust, 1954.
Google Scholar

Encyclopedia of Camps and Ghettos 1933–1945, t. 2, red. Geoffrey P. Megargee, Martin Dean, Washington, DC: USHMM, 2012.
Google Scholar

The Encyclopedia of Jewish Life before and during the Holocaust, red. Shmuel Spector, Geoffrey Wigoder, t. 1, New York: NY University Press, 2001.
Google Scholar

Grabowski Jan, Na posterunku. Udział polskiej policji granatowej i kryminalnej w zagładzie Żydów, Wołowiec: Czarne, 2020.
Google Scholar

Hilberg Raul, Sonderzüge nach Auschwitz, Ullstein: Berlin 1987.
Google Scholar

Lahnstaedt Stephan, Czas zabijania. Bełżec, Sobibór, Treblinka i Akcja Reinhardt, tłum. Bartosz Nowacki, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2018.
Google Scholar

Kowalczyk Józef, Waldemar Monkiewicz, Zbrodnie hitlerowskie 1939 i 1941–1945 [w:] Studia i materiały do dziejów powiatu grajewskiego, t. 2, red. Michał Gnatowski, Henryk Majecki, Warszawa: PWN, 1975.
Google Scholar

Księga pamięci Żydów gminy Augustowa i okolic / Sefer jizkor li-kehilat Ogusto weha-sewiwa, red. Jakow Aleksandroni i in. [red. wyd. polskiego: Krzysztof Zięcina, Ryszard Korąkiewicz, Zbigniew Mierzejewski, Justyna Stolarska, Urszula Zalewska, tłum. Magdalena Sommer, Monika Polit i in.], Twardy Róg: Stowarzyszenie jzi.org.pl, 2022.
Google Scholar

Księga pamięci gminy żydowskiej w Grajewie / Grajewe jizkor-buch, red. Georg Gorin, Hyman Bum, Sol Fiszbejn [red. wyd. polakiego Tomasz Dudziński; tłum. Radosław Dudziński], Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 Pułku Strzelców Konnych, 2022.
Google Scholar

Księga pamięci gminy żydowskiej w Stawiskach / Sefer Stawisk: jizkor buch, red. Joseph Rubin Joseph i in. [red. wyd. pollskiego: Magdalena K. Frąckiewicz, Mirosław Reczko, tłum. Mirosław Reczko], Łomża: Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, 2020.
Google Scholar

Marcinkiewicz Stefan M., Prosto przez Prostki. W czasie i przestrzeni po gminie Prostki, Ełk: Muzeum Historyczne w Ełku, 2022.
Google Scholar

Marcinkiewicz Stefan M., Pamięć zafałszowana. Przypadek „hitlerowskiego obozu koncentracyjnego” w Boguszach/Prostkach, „Zapiski Historyczne” 2023, t. 88, z. 4.
Google Scholar

Marcinkiewicz Stefan Michał, „Widmo śmierci” (31 X 1943). Partyzancka legenda, polityka i pamięć w powiecie ełckim, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2020.
Google Scholar

Memorial Book of Goniadz Poland [przekład Sefer Yizkor Goniadz] red. Moshe Shlomo Ben–Meir (I. Treshansky), New York: JewishGen. An Affiliate of the Museum of Jewish Heritage A Living Memorial to the Holocaust, 2019.
Google Scholar

Mędykowski Witold, W cieniu gigantów. Pogromy 1941 r. w byłej sowieckiej strefie okupacyjnej, Jerozolima: nakładem autora, 2018.
Google Scholar

Młynarczyk Wiesława, Przesiedlenia i tworzenie gett [w:] Wybór źródeł do nauczania o Zagładzie Żydów, wybór i red. Alina Skibińska, Robert Szuchta, Wiesława Młynarczyk, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2010.
Google Scholar

Monkiewicz Waldemar, Zagłada skupisk żydowskich w regionie białostockim w latach 1939, 1941–1944, „Studia Podlaskie” 1989, t. 2.
Google Scholar

Motyka Grzegorz, Tragedia jeńców sowieckich w czasie II wojny światowej w polskiej historiografii [w:] Jeńcy sowieccy na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej, red. Jakub Wojtkowiak, Warszawa: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015.
Google Scholar

Musiał Bogdan, „Aktion Reinhardt”: der Völkermord an den Juden im Generalgouvernement 1941–1944, Osnabrück: Fibre, 2004.
Google Scholar

Musiał Bogdan, „Przypadek modelowy dotyczący eksterminacji Żydów”. Początki „akcji Reinhardt” – planowanie masowego mordu Żydów w Generalnym Gubernatorstwie [w:] Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, red. Dariusz Libionka, Warszawa: IPN, 2004.
Google Scholar

Nowik Mariusz, Zagłada Żydów na ziemi łomżyńskiej, Warszawa: Bellona, 2008.
Google Scholar

Onacik Jan, Przewodnik po miejscach walk i męczeństwa woj. białostockiego lata wojny 1939–1945, Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1970.
Google Scholar

Otto Reinhard, Keller Rolf, Nagel Jens, Radzieccy jeńcy wojenni – liczby i skala problemu, „Łambinowicki Rocznik Muzealny” 2014, nr 37.
Google Scholar

Otto Reinhard, Keller Rolf, Zur individuellen Erfassung von sowjetischen Kriegsgefangenen durch die Wehrmacht, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte” 2011, nr 59, z. 4.
Google Scholar

Piper Franciszek, Ilu ludzi zginęło w KL Auschwitz. Liczba ofiar w świetle źródeł i badań 1945–1990, Oświęcim: Wydawnictwo Państwowego Muzeum w Oświęcimiu, 1992.
Google Scholar

Poziemski Tadeusz, W 50. rocznicę likwidacji getta w Rajgrodzie, „Rajgrodzkie Echa” 1992, nr 11 (33).
Google Scholar

Stoll Katrin, Die Herstellung der Wahrheit: Strafverfahren gegen ehemalige Angehörige der Sicherheitspolizei für den Bezirk Bialystok, Berlin: De Gruyter, 2011.
Google Scholar

Stoll Katrin, Rozkład jazdy tylko w jedną stronę. Przesłuchania byłych urzędników Reichsbahnu na temat deportacji Żydów z Prużan do Auschwitz w 1943 r., „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2016, nr 12.
Google Scholar

Sobolewski Janusz, „Sąsiedzi” po rajgrodzku, „Rajgrodzkie Echa” 2001, nr 4/5 (134/135).
Google Scholar

Szmerda Jadwiga, Bogusze a rippa Łek. Złote okruchy wspomnień, Bogusze: nakładem autorki, 2023.
Google Scholar

Szymańska Sylwia, Żbikowski Andrzej, Relacje ocalałych Żydów o losach ludności żydowskiej w Łomżyńskiem i na Białostocczyźnie latem 1941 r. [w:] Wokół Jedwabnego, t. 2: Dokumenty, red. Paweł Machcewicz, Krzysztof Persak, Warszawa: IPN, 2002.
Google Scholar

Tryczyk Mirosław, Miasta śmierci. Sąsiedzkie pogromy Żydów, Warszawa: Wydawnictwo RM 2015.
Google Scholar

Żbikowski Andrzej, Pogromy i mordy ludności żydowskiej w Łomżyńskiem i na Białostocczyźnie latem 1941 roku w świetle relacji ocalałych Żydów i dokumentów sądowych, [w:] Wokół Jedwabnego, t. 1, red. Paweł Machcewicz, Krzysztofa Persak, Warszawa: IPN, 2002.
Google Scholar

Netografia / Netogography
Google Scholar

Centralna Baza Ofiar Yad Vashem, https://yvng.yadvashem.org/
Google Scholar

Datner Helena, Stoll Katrin, „Akcja” 2 listopada 1942: Zagłada Żydów w Bezirk Bialystok, https://www.jhi.pl/artykuly/akcja-2-listopada-1942-zaglada-zydow-w-bezirk-bialystok,6327
Google Scholar

The Destruction of Czenstokov (Częstochowa, Poland), red. S. Waga, Buenos Aires 1949, https://www.jewishgen.org/Yizkor/Czestochowa2/Czestochowa2.html
Google Scholar

Grzegorz Winer, https://grajewiak.pl/index.php/biogramy/475-winer-grzegorz
Google Scholar

Korespondencja Stanisława Śliwińskiego z Grajewa z Abramem Winerem (Mexico City), 18 I 1946 r., https://grajewiak.pl/index.php/biogramy/475-winer-grzegorz
Google Scholar

Korespondencja Stanisława Śliwińskiego Grajewa z Marią Rozenberg, Londyn, 6 I 1947 r., https://grajewiak.pl/index.php/biogramy/475-winer-grzegorz
Google Scholar

Marcinkiewicz Stefan M., Wykaz źródeł do badania historii obozu jenieckiego w Boguszach/Prostkach (1941–1945), https://doi.org/10.18150/CZMT0I, RepOD
Google Scholar

Pamięć Treblinki, https://pamiectreblinki.pl/transporty-do-treblinki-dzien-po-dniu/
Google Scholar

Volksbund Gräbersuche-Online, https:// www.volksbund.de/graebersuche/
Google Scholar

Licencja

Prawa autorskie (c) 2024 Zagłada Żydów. Studia i Materiały

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

Podobne artykuły

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 > >> 

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.

Altmetryki

Cytowania w Google Scholar - kliknij ikonę, aby sprawdzić

Statystyki

Marcinkiewicz, S. (2024). Sammellager Bogusze (2 listopada 1942 – 3 stycznia 1943 r.) jako przykład przejściowego obozu zbiorczego podczas akcji „Reinhardt” w okręgu białostockim. Zagłada Żydów. Studia I Materiały, (20), 563–590. https://doi.org/10.32927/zzsim.1015

Udostępnij

okładka numeru 20

Nr 20 (2024)

ISSN:
1895-247X
eISSN:
2657-3571

Data publikacji:
2024-12-17

Dział: Z warsztatów badawczych