English
Język Polski
Z getta warszawskiego przez Francję i Hiszpanię do Londynu. Niewiarygodna historia Edwarda Rajnfelda-Tohariego
Dariusz Libionka
dlibion@ifispan.edu.pl Biogramhistoryk, profesor Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, pracownik Państwowego Muzeum na Majdanku. Redaktor naczelny rocznika „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. Opublikował m.in.: Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Zarys problematyki (2017). Współautor dwutomowej publikacji Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski (2018).
https://orcid.org/0000-0003-0180-6463
Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 18 (2022), Strony: 222-271
Data zgłoszenia: 2023-03-10Data publikacji: 2023-03-11
https://doi.org/10.32927/zzsim.961
Abstrakt
Bohaterem tekstu jest Edward Rajnfeld (1910–1983), który we wrześniu 1943 r. przez okupowaną Francję, Hiszpanię i Gibraltar dotarł do Londynu jako pierwszy naoczny świadek zagłady warszawskiego getta. Pierwsza część tekstu traktuje o młodości Rajnfelda, pobycie w getcie i ucieczce na aryjską stronę, nielegalnym wyjeździe do Paryża możliwym dzięki pomocy oficera wywiadu Komendy Głównej AK Kazimierza Leskiego oraz trasie i szczegółach dalszej podróży. W kolejnej części omówione są reakcje na pojawienie się Rajnfelda, posługującego się wówczas nazwiskiem Tohari, w Londynie, składane przez niego relacje, działalność propagandowo-informacyjną prowadzoną na zlecenie rządu polskiego, służbę w armii polskiej w Szkocji, ze szczególnym uwzględnieniem jego działalności w kontekście dezercji żołnierzy Żydów, udział w działaniach bojowych w szeregach Pierwszej Dywizji Pancernej i powojenne losy. W aneksie zamieszczono wybór relacji i wypowiedzi Rajnfelda-Tohariego z lat 1943–1945.
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival sources
Google Scholar
Archiwum Akt Nowych
Google Scholar
/1326, I/14
Google Scholar
/1326, I/16
Google Scholar
Archiwum Instytutu Hoovera
Google Scholar
/41/0/-/135, folder 6,
Google Scholar
/41/0/-/136, folder 7
Google Scholar
/41/0/-/137, folder 1
Google Scholar
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
Google Scholar
GK, 317/777 BU, 0259/106/1
Google Scholar
BU, 944/121–123
Google Scholar
Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie
Google Scholar
A.5.4.126
Google Scholar
A.9.V.36
Google Scholar
A.9.V.81 A.XII.1.65 A.XII/3.40 A.XII.3.40a PRM, 142
Google Scholar
Archiwum Instytutu Żabotyńskiego (Jabotinsky Institute in Israel)
Google Scholar
HT 4-6/2
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Warszawie,
Google Scholar
Sąd Okręgowy 1917–1944, sygn. 639/2170, 2174, 2175
Google Scholar
Archiwum Uniwersytetu Warszawskiego
Google Scholar
RP 29.499
Google Scholar
RP 48.862
Google Scholar
Archiwum Yad Vashem M.2/450 M.2/753 M.31.2/14183
Google Scholar
Studium Polski Podziemnej
Google Scholar
A.98 A.94 A.166 A.523
Google Scholar
University of Southern California Shoah Foundation, Visual History Archive
Google Scholar
, Wywiad z Kazimierzem Leskim, 7 V 1997 r.
Google Scholar
Prasa / Press
Google Scholar
„Dziennik Polski” 1943
Google Scholar
„Dziennik Żołnierza” 1943
Google Scholar
„Myśl Polska” 1944
Google Scholar
„Agencja Prasowo-Informacyjna «Serwis»” 1943
Google Scholar
„Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” 1944
Google Scholar
„Jewish Telegraphic Agency” 1943
Google Scholar
„Nasz Przegląd” 1935
Google Scholar
„News Press” 1983
Google Scholar
„Palestine Post” 1945
Google Scholar
„Palestra” 1935
Google Scholar
„Palestyna i Bliski Wschód” 1933
Google Scholar
„The Polish Jewish Observer” 1943
Google Scholar
„The Voice of Poland” 1943
Google Scholar
Źródła publikowane / Published sources
Google Scholar
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 11: Ludzie i prace „Oneg Szabat”, oprac. Aleksandra Bańkowska, Tadeusz Epsztein, Warszawa: ŻIH i WUW, 2013 (dok. 68: Likwidacja żydowskiej Warszawy).
Google Scholar
Combats en France, Belgique et Pays Bas. La Première Division Blindée polonaise, Bruxels: 1ère Division blindée polonaise [1945].
Google Scholar
Księga pamiątkowa Gimnazjum im. Mikołaja Reja utrzymywanego przez Zbór Ewangelicko-Augsburski w Warszawie 1906–1926, Warszawa: Książnica-Atlas, 1927.
Google Scholar
Leski Kazimierz, Życie niewłaściwie urozmaicone. Wspomnienia oficera wywiadu i kontr- wywiadu AK, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2001.
Google Scholar
Spis abonentów sieci telefonicznej miasta Warszawy. Rok 1939/1940.
Google Scholar
Tohari (Warszawski) Edward, Zadania Żydów na emigracji w walce o niepodległość Polski, Bruges: The St. Catherine Press, 1945.
Google Scholar
Wojna żydowsko-niemiecka. Polska prasa konspiracyjna 1943–1944 o powstaniu w getcie Warszawy, wybór i oprac. Paweł Szapiro, Londyn: Aneks, 1992.
Google Scholar
Literatura przedmiotu / Content related literature
Google Scholar
Ciechanowski Jan Stanisław, Czarna legenda Mirandy. Polacy w hiszpańskim obozie internowania Miranda de Ebro 1940–1945, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm i Wydział „Artes Liberales” UW, 2021.
Google Scholar
Dariusz Stola, Nadzieja i Zagłada. Ignacy Schwarzbart – żydowski przedstawiciel w Radzie Narodowej RP (1940–1945), Warszawa: Oficyna Naukowa, 1995.
Google Scholar
Dubicki Tadeusz, Bazy wojskowej łączności zagranicznej ZWZ-AK w latach 1939–1945. Studia i materiały, Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 2000.
Google Scholar
Engelking Barbara, Leociak Jacek, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, Warszawa 2013.
Google Scholar
Gąsowski Tomasz, Pod Sztandarami Orła Białego. Kwestia żydowska w Polskich Siłach Zbrojnych w czasie II wojny światowej, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2002.
Google Scholar
Kisielewski Tadeusz A., Gibraltar ’43. Jak zginął generał Sikorski, Warszawa: Świat Książki, 2007.
Google Scholar
Minczykowska Katarzyna, Cichociemna. Generał Elżbieta Zawacka „Zo” (1909–2009), Toruń: Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2014.
Google Scholar
Przetakiewicz Zygmunt, Od ONR-u do Pax-u, Warszawa: Wydawnictwo Prasy Lokalnej, 2010.
Google Scholar
Puławski Adam, Wobec „niespotykanego w dziejach mordu”. Rząd RP na uchodźstwie, Delegatura Rządu RP na Kraj, AK a eksterminacja ludności żydowskiej od „wiel- kiej akcji” do powstania w getcie warszawskim, Chełm: Stowarzyszenie „Rocznik Chełmski”, 2018.
Google Scholar
Tebinka Jacek, Zapalec Anna, Polska w brytyjskiej strategii wspierania ruchu oporu. Historia Sekcji Polskiej Kierownictwa Operacji Specjalnych (SOE), Warszawa: Neriton, 2022.
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Jan Grabowski, Dariusz Libionka, Bezdroża polityki historycznej. Wokół Markowej, czyli o czym nie mówi Muzeum , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 12 (2016)
- Dariusz Libionka, Apocrypha from the History of the Jewish Military Union and its Authors , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2008: Holocaust Studies and Materials
- Dariusz Libionka, Jan Grabowski, Anatomia donosu ks. Stanisława Trzeciaka na ks. Tadeusza Pudra , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Dariusz Libionka, Lokalne struktury Narodowych Sił Zbrojnych wobec ukrywających się Żydów w świetle powojennych materiałów śledczych i procesowych – przypadek powiatów miechowskiego i pińczowskiego , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 16 (2020)
- Dariusz Libionka, Polska Podziemna wobec szantażystów i szmalcowników w Warszawie. Korekta obrazu , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 14 (2018)
- Dariusz Libionka, Zapisy dotyczące Żydów w warszawskich kronikach policyjnych z lat 1942–1944 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 10 (2014)
- Dariusz Libionka, Prześladowcy Żydów przed Wojskowym Sądem Specjalnym Komendy Głównej AK w 1944 r. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 15 (2019)
- Dariusz Libionka, Jacek Leociak, 75. rocznica akcji „Reinhardt” , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 13 (2017)
- Adam Kopciowski, Dariusz Libionka, Relacja działaczki Poalej Syjon-Lewicy Poli Elster o sytuacji na Umschlagplatzu i w transporcie do Poniatowej w kwietniu 1943 r , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
- Dariusz Libionka, Polska hierarchia kościelna wobec eksterminacji Żydów – próba krytycznego ujęcia , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 5 (2009)
