English
Język Polski
What did Adolf Gerteis, president of the Eastern Railway, know about the Holocaust?
Marcin Przegiętka
marcin.przegietka@ipn.gov.pl Author BiographyMarcin Przegiętka - PhD, employee of the Historical Research Office of the Institute of National Remembrance. Deals with Polish-German relations in the years 1918-1939 and the German occupation of Polish lands in 1939-1945, especially the German police apparatus in the General Government and the Ciechanów region; also interested in the history of railroads on Polish lands. He is the author of the monograph Communication and Politics. Railroad and Road Transport in Polish-German Relations in the Years 1918-1939 (2015) and Akcja Gestapo v. Polish intelligentsia in the Ciechanów Regency. Arrested and deported to concentration camps in the Third Reich in April 1940 (2020). Co-editor of collective works.
https://orcid.org/0000-0002-6185-5497
Institute of National Remembrance
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, No. 20 (2024), Pages: 537-562
Submission Date: 2024-02-05Acceptance Date: 2024-07-10
Publication Date: 2024-12-17
https://doi.org/10.32927/zzsim.1022
Abstract
This article is focusing on Adolf Gerteis, chairman of the Eastern Railway and head of the General Department of the Iron Railway in the administration of the General Government. Although the role of the Eastern Railway in transporting Jews to extermination camps is now largely recognized, Gerteis, as a member of the German occupation authorities who belonged to neither the police nor the SS, remained mostly outside the interest of the judiciary and historians. Immediately after the end of the war, it was proposed that Poland seek his extradition, but the relevant procedure was not undertaken. Gerteis was then questioned by the liaison officer of the Polish Military Mission. He downplayed his role; he claimed that he did not make decisions on organizing transports to the camps, and did not even know about the Holocaust. The author confronts this testimony with surviving documents and proves that Gerteis knew much more about the process of murdering Jews than he declared after the war.
References
Źródła archiwalne / Archival Sources
Google Scholar
Archiwum Instyytutu Pamięci Narodowej
Google Scholar
Dziennik Hansa Franka, GK 95/3, GK 95/4, GK 95/13, GK 95/18, GK 95/20, GK 95/21, GK 95/23, GK 95/24, GK 95/36
Google Scholar
Zbiór Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, GK 164/3937
Google Scholar
Bundesarchiv Bayreuth
Google Scholar
Berichte von Angehörigen der politischen Führungsschicht aus dem ostdeutschen Vertreibungsgebieten zum Zeitgeschehen von 1918 bis 1945 (Intelligenzberichte), Ost-Dok. 8/838
Google Scholar
Berichte über die Tätigkeit der deutschen Verwaltung in den annektierten und okkupierten Gebieten Polens, auch des Baltikums und der Sowjetunion 1939–1945, Ost-Dok. 13/239
Google Scholar
Bundesarchiv Berlin-Lichterfelde
Google Scholar
Parteikorrespondenz, A0125
Google Scholar
Reichsverkehrsministerium (Sammlung Sarter), R 5-Anh. I/120
Google Scholar
Reichsverkehrsministerium (Sammlung Kreidler), R 5-Anh. II/49
Google Scholar
Bundesarchiv Ludwigsburg
Google Scholar
Zentrale Stelle der Landesjustizverwaltungen zur Aufklärung nationalsozialistischer Verbrechen, B 162/1341, B 162/1346, B 162/1351, B 162/1352, B 162/6135, B 162/6136
Google Scholar
Źródła publikowane, wspomnienia / Published sources, Mamoirs
Google Scholar
Das Diensttagebuch des deutschen Generalgouverneurs in Polen 1939–1945, oprac. Werner Präg, Wolfgang Jacobmeyer, Stuttgart: Deutsche Verlags-Anstalt, 1975.
Google Scholar
Die Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden durch das nationalsozialistische Deutschland 1933–1945, t. 4: Polen. September 1939 – Juli 1941, oprac. Klaus-Peter Friedrich, współpraca: Andrea Löw, München: R. Oldenbourg Verlag, 2011.
Google Scholar
Okupacja i ruch oporu w dzienniku Hansa Franka 1939–1945, t. 1: 1939–1942, oprac. Stanisław Płoski i in., Warszawa: Książka i Wiedza, 1970.
Google Scholar
Die Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden durch das nationalsozialistische Deutschland 1933–1945, t. 9: Polen: Generalgouvernement. August 1941–1945, oprac. Klaus-Peter Friedrich, München: R. Oldenbourg Verlag, 2014.
Google Scholar
Zagłada Żydów w obozach na ziemiach polskich, oprac. Szymon Datner, Janusz Gumkowski, Kazimierz Leszczyński, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” 1960, t. 13, nr 13.
Google Scholar
Ząbecki Franciszek, Wspomnienia dawne i nowe, Warszawa: PAX, 1977.
Google Scholar
Zburzenie Warszawy. Zeznania generałów niemieckich przed polskim prokuratorem członkiem delegacji przy Międzynarodowym Trybunale Wojennym w Norymberdze, Katowice: Wydawnictwo AWIR, 1946.
Google Scholar
Prasa i dzienniki urzędowe / Press and official journals
Google Scholar
„Die Bundesbahn”, 1956
Google Scholar
„Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla Okupowanych Polskich Obszarów”, 1940
Google Scholar
„Die Reichsbahn”, 1940
Google Scholar
„Warschauer Zeitung”, 1940
Google Scholar
Literatura przedmiotu / Content-related Literature
Google Scholar
Antons Jan-Hinnerk, Ekstradycja zbrodniarzy nazistowskich i kolaborantów do Polski i Związku Radzieckiego [w:] W cieniu Norymbergi. Transnarodowe ściganie zbrodni nazistowskich, red. Robert Traba, Katarzyna Woniak, Enrico Heitzer, Günter Morsch, Warszawa, Berlin: ISP PAN, CBH PAN, 2019.
Google Scholar
Bakunowicz Czesław, Wykorzystanie kolei w Generalnym Gubernatorstwie do deportacji Żydów, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej” 1993, nr 35.
Google Scholar
„Braunbuch”. Kriegs- und Naziverbrecher in der Bundesrepublik und in West-Berlin. Staat, Wirtschaft, Verwaltung, Armee, Justiz, Wissenschaft, Berlin: Staatsverlag der Deutschen Demokratischen Republik, 1968.
Google Scholar
Dörner Bernhard, Die Deutschen und der Holocaust. Was niemand wissen wollte, aber jeder wissen konnte, Berlin: Propyläen, 2007.
Google Scholar
Dr. Ing. E.h. Dipl.-Ing. Hans Geitmann gestorben, „Die Bundesbahn”, maj 1990.
Google Scholar
Gottwaldt Alfred, Dorpmüllers Reichsbahn. Die Ära des Reichsverkehrsministers Julius Dorpmüller 1920–1945, Freiburg: EK-Verlag, 2009.
Google Scholar
Gottwaldt Alfred, Schulle Diana, Die „Judendeportationen” aus dem Deutschen Reich 1941–1945. Eine kommentierte Chronologie, Wiesbaden: Marix Verlag GmbH, 2005.
Google Scholar
Hilberg Raul, German Railroads/Jewish Souls [w:] Christopher R. Browning, Peter Hayes, Raul Hilberg, German Railroads, Jewish Souls. The Reichsbahn, Bureaucracy, and the Final Solution, New York–London: Berghahn Books, 2019.
Google Scholar
Hilberg Raul, Sonderzüge nach Auschwitz, tłum. Gisela Schleicher, przedmowa Adalbert Rückerl, „Dokumente zur Eisenbahngeschichte”, t. 18, Mainz: Dumjahn, 1981.
Google Scholar
Hilberg Raul, The Bureaucracy of Annihilation [w:] Christopher R. Browning, Peter Hayes, Raul Hilberg, German Railroads, Jewish Souls. The Reichsbahn, Bureaucracy, and the Final Solution, New York–London: Berghahn Books, 2019.
Google Scholar
Hilberg Raul, Zagłada Żydów europejskich, t. 1–3, tłum. Jerzy Giebułtowski, Warszawa: wyd. Piotr Stefaniuk, 2014.
Google Scholar
Infrastruktura akcji „Reinhardt”, red. Tomasz Kranz, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2023.
Google Scholar
Jasiński Łukasz, Sprawiedliwość i polityka. Działalność Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich/Hitlerowskich w Polsce 1945–1989, Warszawa: ISP PAN, 2018.
Google Scholar
Klee Ernst, Das Personenlexikon zum Dritten Reich. Wer war was vor und nach 1945, Frankfurt am Main: S. Fischer, 2003.
Google Scholar
Kotarba Ryszard, Żydzi Krakowa w dobie zagłady (ZAL/KL Plaszow), Kraków, Warszawa: IPN, 2022.
Google Scholar
Lanzmann Claude, Shoah, tłum. Marek Bieńczyk, Koszalin: Oficyna Wydawnicza „Novex”, 1993.
Google Scholar
Lehnstaedt Stephan, Niemieccy okupanci w Warszawie a jawność Holokaustu, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2016, nr 12.
Google Scholar
Libionka Dariusz, Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Zarys problematyki, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2017.
Google Scholar
Lichtenstein Heiner, Mit der Reichsbahn in den Tod. Massentransporte in den Holocaust 1941 bis 1945, Köln: Bund-Verlag, 1985.
Google Scholar
Longerich Peter, „Davon haben wir nichts gewusst!” Die Deutschen und die Judenverfolgung 1933–1945, München: Siedler Verlag, 2006.
Google Scholar
Majewska Justyna, „Świadek zeznał, co następuje…” Protokoły przesłuchania polskich pracowników kolei pracujących na stacjach w okolicy obozów akcji „Reinhardt”, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2017, nr 13.
Google Scholar
Massute Erwin, Gerteis, Adolf [w:] Neue Deutsche Biographie, t. 6, Berlin: Duncker & Humblot, 1964.
Google Scholar
Mędykowski Witold W., Macht Arbeit frei? German economic policy and Forced Labor of Jews in the General Government 1939–1943, Boston: Academic Studies Press, 2018.
Google Scholar
Mierzejewski Alfred C., Hitler’s Trains. The German National Railway & the Third Reich, Brimscombe Port: Tempus, 2005.
Google Scholar
Pischel Werner, Die Generaldirektion der Ostbahn in Krakau 1939–1945. Ein Beitrag zur Geschichte der deutschen Eisenbahnen im zweiten Weltkrieg, „Archiv für Eisenbahnwesen” 1964, R. 74, nr 1.
Google Scholar
Prel Max du, Podręcznik dla Generalnego Gubernatorstwa w Polsce. Przegląd obszaru, ukształtowania i historii, Kraków: Buchverlag Ost, 1940.
Google Scholar
Prusin Alexander V., Polska Norymberga. Siedem procesów przed Najwyższym Trybunałem Narodowym 1946–1948, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2013, nr 9.
Google Scholar
Przegiętka Marcin, Tymczasowa siedziba władz Generalnego Gubernatorstwa. Łódź jako okupacyjny ośrodek administracyjny i siedziba Hansa Franka jesienią 1939 roku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2022, nr 149, z. 1.
Google Scholar
Rączy Elżbieta, Zagłada Żydów w dystrykcie krakowskim w latach 1939–1945, Rzeszów: IPN, Uniwersytet Rzeszowski, 2014.
Google Scholar
Schenk Dieter, Hans Frank. Biografia generalnego gubernatora, tłum. Krzysztof Jachimczak, Kraków: Znak, 2009.
Google Scholar
Steinbacher Sybille, „Musterstadt” Auschwitz. Germanisierungspolitik und Judenmord in Ostoberschlesien, München: De Gruyter Saur, 1999.
Google Scholar
Stoll Katrin, Die Herstellung der Wahrheit. Strafverfahren gegen ehemalige Angehörige der Sicherheitspolizei für den Bezirk Białystok, Berlin: De Gruyter, 2012.
Google Scholar
Stoll Katrin, Rozkład jazdy tylko w jedną stronę. Przesłuchania byłych urzędników Reichsbahn w sprawie deportacji Żydów z Prużan do Auschwitz w 1943 r., „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2016, nr 12.
Google Scholar
Wenzel Mario, Arbeitszwang und Judenmord. Die Arbeitslager für Juden im Distrikt Krakau des Generalgouvernements 1939–1944, Berlin: Metropol Verlag, 2017.
Google Scholar
License
Copyright (c) 2024 Zagłada Żydów. Studia i Materiały
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Similar Articles
- Adam Puławski, “8 Liters of Gasoline Were Used.” Prosaization of the Holocaust as Seen in the Documentation of the Chełm Branch of the State Archive in Lublin , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 14 (2018)
- Adam Puławski, Jacek Andrzej Młynarczyk, W cieniu Zagłady. Losy kieleckich Żydów w czasie drugiej wojny światowej [Adam Puławski] , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 17 (2021)
- Jacek Leociak, Adam Mazur, Artur Żmijewski, “Berek is a voice of powerlessness in the face of cruelty; the desire that the Holocaust would not happen.” Jacek Leociak and Adam Mazur talk to Artur Żmijewski , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 17 (2021)
- Jacek Leociak, Marta Tomczok, Affective Holocaust Kitsch – Introduction , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 17 (2021)
- Dariusz Libionka, Jacek Leociak, 75th Anniversary of Operation Reinhardt , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 13 (2017)
- Piotr Litka, Zdzisław Lorek, Grzegorz Pawlikowski, Judge Władysław Bednarz’s Investigation into the Kulmhof German Death Camp , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 14 (2018)
- Bartomiej Grzanka, Operation of SS-Sonderkommando Kulmhof in February and March 1942 in Light of Statements of Operations on Special Account 12300 Stored at the State Archive in Łódź , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 16 (2020)
- Zofia Wóycicka, Holocaust Laboratory – New Historical Exhibition at the Former Kulmhof Death Center in Chełmno nad Nerem , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 16 (2020)
- Jacek Leociak, The Holocaust as Presented in the ‘Museum of Life’ (the POLIN Museum and its Problems with the Muranów Genius Loci) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 11 (2015)
- Luiza Nader, Polish Bystanders to the Holocaust. Study into Examples from the Scope of Visual Arts – Preliminary Remarks , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 14 (2018)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 > >>
You may also start an advanced similarity search for this article.
