Jews and the Anders Army. The case of Roman Zimand
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, No. 20 (2024), Pages: 132-166
Submission Date: 2024-05-09Acceptance Date: 2024-08-26
Publication Date: 2024-12-17

Abstract
The article is a case study. It contains a detailed analysis of the experience of several months of service in the Polish Armed Forces in the USSR, which was share of Roman Zimand a literary scholar and democratic opposition activist in the People’s Republic of Poland. His story is an interesting subject for researchers analyzing the reasons for the relatively small number of Polish Jews and Poles of Jewish descent in the Anders Army. It also reveals the consequences of the experience of rejection of some representatives of this national minority by the army of the state of their citizenship The reconstruction of the course of Zimand’s recruitment, his several-month sojourn in the army and the circumstances of his leaving, is based on a detailed analysis of the brief mentions of this episode in the scattered source material. Also the subject of reflection in the article is significance of this experience for his later political choices, especially his commitment to communism.
References
Źródła archiwalne / Archival sources
Google Scholar
Archiwum Akt Nowych
Google Scholar
Archiwum Szkół Partyjnych
Google Scholar
KC PZPR
Google Scholar
Zarząd Główny SDP
Google Scholar
Archiwum Instytutu Literackiego
Google Scholar
Korespondencja Redaktora
Google Scholar
Archiwum Ośrodka Karta
Google Scholar
Kolekcja Jana Józefa Lipskiego
Google Scholar
Archiwum Uniwersytetu Warszawskiego
Google Scholar
Akta studenckie i pracownicze Romana Zimanda
Google Scholar
Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego
Google Scholar
Akta studenckie Romana Zimanda
Google Scholar
Instytut Badań Literackich PAN
Google Scholar
Dział Kadr, Akta osobowe Romana Zimanda
Google Scholar
Ministry of Defense w Londynie
Google Scholar
Akta personalne Zygmunta Zimanda
Google Scholar
Zbiory prywatne Karola Tarasiewicza-Mrowińskiego, Warszawa
Google Scholar
Relacje / Testimonies
Google Scholar
Irena Bloch, USC Shoah Foundation, Visual History Archive
Google Scholar
Małgorzata Łukasiewicz, zbiory autora
Google Scholar
Adam Michnik, zbiory autora
Google Scholar
Dorota Siwicka, zbiory autora
Google Scholar
Barbara Szacka, zbiory autora
Google Scholar
Marian Turski, zbiory autora
Google Scholar
Hanna Zaremska, zbiory autora
Google Scholar
Źródła publikowane / Published sources
Google Scholar
Asmodeusz [Roman Zimand], Gawędy dwudziestowieczne, „Po Prostu”, 15 VII 1948, nr 11.
Google Scholar
Asmodeusz [Roman Zimand], Gawędy dwudziestowieczne, „Po Prostu”, 1 III 1948, nr 4.
Google Scholar
Asmodeusz [Roman Zimand], Gawędy dwudziestowieczne, „Po Prostu”, 16 III 1948, nr 5.
Google Scholar
Asmodeusz [Roman Zimand], Gawędy dwudziestowieczne, „Po Prostu”, 1 VI 1948, nr 9
Google Scholar
Asmodeusz [Roman Zimand], Kisielowe Próby, „Po Prostu”, 7 X 1948, nr 18.
Google Scholar
Asmodeusz [Roman Zimand], Zbyteczna skromność, „Po Prostu”, 28 XI 1948.
Google Scholar
Głowiński Michał, Roman Zimand (16 listopada 1926 – 6 kwietnia 1992), „Pamiętnik Literacki” 1993, nr 1.
Google Scholar
Głowiński Michał, Roman Zimand [w:] idem, Tęgie głowy. 58 sylwetek humanistów, Warszawa: Wielka Litera, 2021.
Google Scholar
Głowiński Michał, Wołowiec Grzegorz, Czas nieprzewidziany. Rozmowa rzeka, Warszawa: Wielka Litera, 2018.
Google Scholar
Kot Stanisław, Listy z Rosji do gen. Sikorskiego, Londyn: Jutro Polski, 1995.
Google Scholar
Krwawe zajścia w Batiatyczach, „Gazeta Lwowska”, 13 I 1929.
Google Scholar
Kuźniar Aleksander, Na drogach życia… Wspomnienia żołnierza Pułku 6 Pancernego „Dzieci Lwowskich”, wstęp i oprac. Waldemar Handke, Leszno: Wydawnictwo Instytutu im. gen. Stefana „Grota” Roweckiego, 2008.
Google Scholar
Majewski Aleksander, Przez cztery kontynenty. Od Lwowa do San Francisco. Wspomnienia żołnierza „Dzieci Lwowskich”, wstęp i oprac. Waldemar Handke, Leszno–San Francisco: Wydawnictwo Instytutu im. gen. Stefana „Grota” Roweckiego, 2004.
Google Scholar
My deportowani. Wspomnienia Polaków z więzień, łagrów i zsyłek w ZSRR, wybór i oprac. Bogdan Klukowski, Warszawa: Wydawnictwo Alfa, 1989,
Google Scholar
Niezrozumiały i przerażający amok. Rozmowa z Janem Józefem Lipskim [w:] Jacek Trznadel, Hańba domowa, Lublin: Wydawnictwo Test, 1990.
Google Scholar
Oszustwa żydowskich dostawców kolejowych, „Gazeta Narodowa”, 19 V 1929.
Google Scholar
Panas Henryk, Jak mi było u Andersa, Warszawa: Iskry, 1988.
Google Scholar
Pułk 6 Pancerny „Dzieci Lwowskich”. Droga i przeżycia, oprac. Roman Bojakowski, Londyn: Veritas Foundation Publication Centre, 1994.
Google Scholar
R.Z. [Roman Zimand], Kościuszkowcy, „Trybuna Dolnośląska”, 18 IV 1946, nr 58.
Google Scholar
R.Z. [Roman Zimand], Budujemy własny kraj, „Trybuna Dolnośląska”, 21 III 1946, nr 34.
Google Scholar
Rosengarten Pinkas, Zapiski rabina Wojska Polskiego, tłum. Jarosław Kociszewski, przedmowa Feliks Tych, Warszawa: Nowy Dziennik, 2001.
Google Scholar
Samotność… Dyskusja w 40-lecie powstania w Getcie Warszawskim, „Tygodnik Powszechny”, 24 IV 1983, nr 17.
Google Scholar
Trznadel Jacek, Drobiazg, „Arka” 1994, nr 1.
Google Scholar
Wiem, co mówię, czyli dialogi uzdrawiające. Spotkania z Józefem Henem, wybór i oprac. Magdalena Hen, Warszawa: Iskry, 2013.
Google Scholar
Zimand Roman, Gatunek: podróż, „Kultura” (Paryż) 1983, nr 10.
Google Scholar
Zimand Roman, Gatunek: podróż (dok.), „Kultura” (Paryż) 1983, nr 11.
Google Scholar
Zimand Roman, Materiał dowodowy. Szkice drugie, przedmowa, wybór i oprac. Dorota Siwicka, Paryż: Instytut literacki, 1992.
Google Scholar
Zimand Roman, Piołun i popiół. (Czy Polacy i Żydzi wzajem się nienawidzą?), Warszawa: Wydawnictwo Pokolenie, 1987.
Google Scholar
Zimand Roman, Spór o przyszłość socjalizmu, „Po Prostu”, 21 X 1956, nr 43.
Google Scholar
Zimand Roman, Wojna i spokój. Szkice trzecie, Londyn: Polonia, 1984.
Google Scholar
Literatura przedmiotu / Content related Literature
Google Scholar
Aleksiun Natalia, Od autonomii do asymilacji, „Jidełe” 2000, wydanie specjalne: „Żydzi i komunizm”, red. Michał Bilewicz, Bogna Pawlisz.
Google Scholar
Biernacki Krzysztof, Zimand Roman [w:] Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, red. Grzegorz Waligóra i in., t. 3, Warszawa: IPN, 2019.
Google Scholar
Błażejowska Justyna, Trudna biografia. Roman Zimand „Leopolita” (1926–1992), „Biuletyn IPN” 2020, nr 7/8.
Google Scholar
Boćkowski Daniel, Żydzi polscy w ZSRR w czasie drugiej wojny światowej, „Jidełe” 2000, wydanie specjalne: „Żydzi i komunizm”, red. Michał Bilewicz, Bogna Pawlisz.
Google Scholar
Bukowska-Marczak Ewa, Przyjaciele, koledzy, wrogowie? Relacje pomiędzy polskimi, żydowskimi i ukraińskimi studentami Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie w okresie międzywojennym (1918–1939), Warszawa: Neriton, 2019.
Google Scholar
Cichoracki Piotr, Dufrat Joanna, Mierzwa Janusz, Oblicza buntu społecznego w II Rzeczypospolitej doby wielkiego kryzysu. Uwarunkowania, skala, konsekwencje, Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, Wrocław: współpraca wydawnicza Wydziału Nauk Historycznych i Pedagogicznych Uniwersytetu Wrocławskiego, 2019.
Google Scholar
Ciesielski Stanisław, Polacy w Kazachstanie 1940–1946. Zesłańcy lat wojny, Warszawa: Wydawnictwo „W Kolorach Tęczy”, 1997.
Google Scholar
Dorosz Beata, Zimand Roman [w:] Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, red. Jadwiga Czachowska, Alicja Szałagan, t. 9, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2004.
Google Scholar
Engel David, In the Shadow of Auschwitz: The Polish Government in Exile and the Jews 1939–1942, Chapel Hill: University of North Carolina Press. 1987.
Google Scholar
Furet François, Przeszłość pewnego złudzenia, tłum. Joanna Górnicka-Kalinowska, Maryna Ochab, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 1996.
Google Scholar
Gąsowski Tomasz, Pod sztandarami Orła Białego. Kwestia żydowska w Polskich Siłach Zbrojnych w czasie II wojny światowej, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2002.
Google Scholar
Głowiński Tomasz, Koreś Daniel, Mędykowski Witold, Z Polski do Izraela. Żydowscy żołnierze Armii Andersa / Dalla Polonia in Israele. I soldati ebrei nell’Armata di Anders, tłum. Karolina Dyjas-Fezzi, Warszawa–Rzym: Towarzystwo Projektów Edukacyjnych, 2021.
Google Scholar
Handke Waldemar, Semper Fidelis. Dzieje Pułku 6 Pancernego „Dzieci lwowskich”, Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2015.
Google Scholar
Hellich Artur, Gry z autobiografią: przemilczenia, intelektualizacje, parodie, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2018.
Google Scholar
Hirszowicz Maria, Pułapki zaangażowania. Intelektualiści w służbie komunizmu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2001.
Google Scholar
Kaganovitch Albert, Polityka Stalina w kwestii powrotu Żydów do Polski w latach 1944–1946 i ich późniejszego wyjazdu do Palestyny [w:] Syberiada Żydów polskich. Losy uchodźców z Zagłady, red. Lidia Zessin-Jurek, Katharina Friedla, Warszawa: ŻIH, 2020.
Google Scholar
Kapuściński Kazimierz Piotr, Zbrojne ramię miasta Lwowa. Oddziały lwowskie walczące na Zachodzie podczas II wojny światowej, Londyn: Orbis Books, [1997].
Google Scholar
Kersten Krystyna, Problem Żydów w Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRR i na Wschodzie w kontekście stosunków polsko-żydowskich w czasie II wojny światowej [w:] eadem, Polacy – Żydzi – komunizm. Anatomia półprawd 1939–1968, Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza, 1992.
Google Scholar
Kijek Kamil, Dzieci modernizmu, Świadomość, kultura i socjalizacja polityczna młodzieży żydowskiej w II Rzeczypospolitej, Kraków–Budapeszt–Syrakuzy: Austeria, 2020.
Google Scholar
Landau-Czajka Anna, Syn będzie Lech… Asymilacja Żydów w Polsce międzywojennej, Warszawa: Neriton, Instytut Histori PAN, 2006.
Google Scholar
Łopieńska Barbara N., Szymańska Ewa, Stare numery, Warszawa: Wydawnictwo Alfa, 1990.
Google Scholar
Olaszek Jan, „Pisane przeważnie donikąd”. Nieznany zbiór szkiców Romana Zimanda, „Pamiętnik Literacki” 2024, nr 2.
Google Scholar
Olaszek Jan, „Chwilami nadmiernie sophisticated”. Roman Zimand i „Zniewolony umysł”, „Teksty Drugie” 2023, nr 3.
Google Scholar
Olaszek Jan, „Harcownik w świecie zawodowców”. Roman Zimand jako badacz literatury i pisarz polityczny, „Stan Rzeczy” 2019, nr 1.
Google Scholar
Olaszek Jan, „Jeśli już jestem komunistą, to jestem, a jak ich nie lubię, to naprawdę nie lubię”. Droga Romana Zimanda do i od komunizmu, „Teksty Drugie” 2020, nr 6.
Google Scholar
Olaszek Jan, Długie narodziny „wściekłego rewizjonisty”. Aktywność publicystyczna Romana Zimanda w latach 1955–1956, „Sensus Historiae” 2021, nr 2.
Google Scholar
Olaszek Jan, Motywacje, dylematy i praktyki autorów polskiego tamizdatu. Przypadek Romana Zimanda na tle innych [w:] idem, Opozycyjność naukowców. Studia z dziejów Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk w PRL, Warszawa: IPN, 2024.
Google Scholar
Olaszek Jan, Posłowie [w:] Roman Zimand, Materiał dowodowy. Szkice drugie, przedmowa, wybór i oprac. Dorota Siwicka, oprac. reedycji i posłowie Jan Olaszek, Łódź; Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2022.
Google Scholar
Olaszek Jan, Współpraca Romana Zimanda z Instytutem Literackim w Paryżu [w:] Polska publicystyka emigracyjna po 1945 roku, red. Iwona Hofman, Justyna Maguś, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2023.
Google Scholar
Pietrzak Jacek, Wokół dezercji Żydów z Armii Polskiej na Wschodzie i konfliktu w Palestynie. Sprawa zajść w kibucach Chulda i Ramat ha-Kowesz w 1943 r., „Dzieje Najnowsze” 2022, nr 3.
Google Scholar
Polonsky Antony, Przedmowa [w:] Syberiada Żydów polskich. Losy uchodźców z Zagłady, red. Lidia Zessin-Jurek, Katharina Friedla, Warszawa: ŻIH, 2020.
Google Scholar
Prekerowa Teresa, Wojna i okupacja [w:] Najnowsze dzieje Żydów w Polsce w zarysie (do 1950 roku), red. Jerzy Tomaszewski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993.
Google Scholar
Sarner Harvey, Generał Anders i żołnierze II Korpusu Polskiego, tłum. Piotr Domaradzki, Poznań: Zysk i S-ka, 1997.
Google Scholar
Sieniuć Paulina, Biogram Romana Zimanda [w:] Roman Zimand, „W nocy od 12 do 5 rano nie spałem”. Dziennik Adama Czerniakowa – próba lektury, wstęp Jan Zieliński, oprac. Paulina Sieniuć, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2014.
Google Scholar
Siwicka Dorota, Przedmowa [w:] Roman Zimand, Materiał dowodowy. Szkice drugie, przedmowa, wybór i oprac. Dorota Siwicka, Paryż: Instytut Literacki w Paryżu, 1992.
Google Scholar
Siwicka Dorota, Roman Zimand [w:] Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956−89, t. 2, red. Jan Skórzyński, Paweł Sowiński, Małgorzata Strasz, Warszawa: Karta, 2002.
Google Scholar
Smoliński Józef, Sprawa dezercji Żydów z Armii Polskiej na Wschodzie w latach 1942–1944 [w:] Żydzi i Wojsko Polskie w XIX i XX wieku, red. Tomasz Domański, Edyta Majcher-Ociesa, Warszawa–Kielce: IPN, 2020.
Google Scholar
Sucharski Tadeusz, Ocalenie w „domu niewoli”? Żydzi w polskiej literaturze doświadczenia sowieckiego [w:] Syberiada Żydów polskich. Losy uchodźców z Zagłady, red. Lidia Zessin-Jurek, Katharina Friedla, Warszawa: ŻIH, 2020.
Google Scholar
Tomczok Marta, Zatrucie. Piołun i popiół… Trzydzieści lat później, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2017, nr 13.
Google Scholar
Wawer Zbigniew, Znów w polskim mundurze. Armia polska w ZSRR. Sierpień 1941 – marzec 1942, Warszawa: Międzynarodowa Szkoła Menadżerów, 2001.
Google Scholar
Wierzbieniec Wacław, Żydzi w województwie lwowskim w okresie międzywojennym, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2003.
Google Scholar
Wincławski Włodzimierz, Zimand Roman [w:] idem, Słownik biograficzny socjologii polskiej, t. 4, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2011.
Google Scholar
Winklowa Barbara, Zimand Roman [w:] Słownik współczesnych pisarzy polskich, t. 3, red. Jadwiga Czachowska, Warszawa: PWN, 1980.
Google Scholar
Wróbel Janusz, Żydzi uratowani z „nieludzkiej ziemi”, „Biuletyn IPN” 2003, nr 11.
Google Scholar
Zamorski Kazimierz, Dezercje Żydów z Armii Polskiej, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 1993, nr 104.
Google Scholar
Zessin-Jurek Lidia, Friedla Katharina, Wprowadzenie [w:] Syberiada Żydów polskich. Losy uchodźców z Zagłady, red. Lidia Zessin-Jurek, Katharina Friedla, Warszawa: ŻIH, 2020.
Google Scholar
Zieliński Jan, Czerniaków Zimanda. Próba metody [w:] Roman Zimand, „W nocy od 12 do 5 rano nie spałem”. Dziennik Adama Czerniakowa – próba lektury, wstęp Jan Zieliński, oprac. Paulina Sieniuć, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2014.
Google Scholar
Netografia / Internet
Google Scholar
Sprawozdanie stenograficzne z 38 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej z dnia 15 stycznia 1929 r., biblioteka.sejm.gov.pl
Google Scholar
Nagranie relacji Jana Józefa Lipskiego nagranej przez Jacka Petryckiego i Marcela Łozińskiego w 1989 r., https://www.youtube.com/watch?v=YrWL66fhlQg
Google Scholar
License
Copyright (c) 2024 Zagłada Żydów. Studia i Materiały

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Most read articles by the same author(s)
- Martyna Grądzka-Rejak, Jan Olaszek, Stances and Behavior of Poles Towards Jews during the German Occupation as Presented in Underground Publications in Communist Poland , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 15 (2019)
Similar Articles
- Katarzyna Odrzywołek, Piotr Trojański, Tehran Children – from Siberian Frost to Palestinian Sun. The role of Polish Embassy’s diplomatic posts in the USSR and Anders’s Army in rescuing Jewish children , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 11 (2015)
- Małgorzata Melchior, The Holocaust and Polish-Jewish Relations in Sociological Studies , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 1 (2005)
- Roman Romantsov, From Soviet Amnesia to Ukrainian (no)remembering. The Holocaust in the Cultural Remembrance in Ukraine 1991–2017 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 14 (2018)
- Janusz Salamon, SJ, Christian-Jewish Dialogue in the Land of Sick Imagination. On the Margins of Waldemar Chrostowski’s Book Kościół, Żydzi, Polska , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2010: Holocaust Studies and Materials
- Janusz Salamon, SJ, Christian-Jewish Dialogue in the Land of Sick Imagination. On the Margins of Waldemar Chrostowski’s Book Kościół, Żydzi, Polska [The Church , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 5 (2009)
- Aleksandra Bańkowska, Polish Partisan Formations during 1942–1944 in Jewish Testimonies , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: 2008: Holocaust Studies and Materials
- Aleksandra Bańkowska, Polish Partisan Formations during 1942–1944 in Jewish Testimonies , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 1 (2005)
- Kamil Kijek, Are Polish-Jewish Relations the History of Jews in Poland?: Audrey Kichelewski, Ocalali. Żydzi polscy po Zagładzie , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 18 (2022)
- Nechama Tec, Małgorzata Melchior, On help, saving Jews and Holocaust studies – Małgorzata Melchior’ interview with Professor Nechama Tec , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 4 (2008)
- Wojciech Rappak, Polish state, Polish citizens, Polish Jews. A few reflections on the book by Adam Puławski In the face of "unprecedented murder" , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: No. 15 (2019)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 > >>
You may also start an advanced similarity search for this article.