Warunki działalności artystycznej plastyków w getcie łódzkim 1940–1944 w świetle źródeł: dokumentacji administracyjnej, wspomnień i relacji świadków
Zagłada Żydów. Studia i Materiały, Nr 16 (2020), Strony: 83-117
Data zgłoszenia: 2020-11-07Data publikacji: 2020-12-15

Abstrakt
W latach 1940–1944 na terenie getta łódzkiego działało kilkadziesiąt osób zajmujących się działalnością plastyczną. Byli to uznani twórcy – absolwenci szkół i akademii oraz obdarzeni talentem uzdolnieni amatorzy, którzy przed 1939 r., nie zdołali zaistnieć jako artyści. Część z nich pochodziła z Łodzi i okolic, pozostali przybyli do miasta z zagranicy – w transportach z Pragi, Berlina, Hamburga, Kolonii czy Wiednia. W warunkach „dzielnicy zamkniętej” twórczość poddana nadzorowi administracyjnemu została wprzęgnięta w machinę propagandową. W urzędach, instytucjach, wydziałach i warsztatach powstawały plakaty, albumy pamiątkowe, znaczki, odznaki, emblematy. Na specjalne zamówienie malowano wizerunki przedstawicieli żydowskich władz i niemieckiego zarządu getta. Chociaż dostęp do narzędzi i materiałów: farb, kartonów, metalu, tuszu był reglamentowany, ściśle powiązany z zamówieniami, artyści starali się poza oficjalnym obiegiem i bez cenzury tworzyć prace dokumentujące otaczającą ich rzeczywistość. Problem aktywności plastyków w getcie łódzkim został omówiony na przykładach funkcjonowania wybranych wydziałów i wojennych biografii najbardziej znanych twórców. W analizie wykorzystano zróżnicowane źródła, od zachowanej w archiwach dokumentacji administracyjnej, po osobiste wspomnienia, listy, relacje i ocalałe prace. Wyniki badań uwzględniające z jednej strony urzędowe dane, z drugiej – indywidualne odczucia ofiar i świadków, stanowią punkt wyjścia do dalszej rekonstrukcji obrazu sztuki w getcie łódzkim
Słowa kluczowe
sztuka w getcie , getto w Łodzi , Holokaust , Brauner , Lejzerowicz , Kowner , artyści żydowscy , sztuka żydowska
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival sources
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Łodzi (AP Łódź)
Google Scholar
Akta miasta Łodzi (AmŁ)
Google Scholar
sygn. 31254
Google Scholar
Archiwum Chwalisława Zielińskiego
Google Scholar
sygn. 77
Google Scholar
Przełożony Starszeństwa Żydów (PSŻ)
Google Scholar
sygn. 10; 202; 211; 222; 282; 734; 826; 869; 871; 996; 997; 1019; 1023; 1033; 1038; 1046; 1048; 1049; 1094; 1111; 1176; 1296; 1680; 1682
Google Scholar
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH)
Google Scholar
Zbiór materiałów do dziejów ludności żydowskiej w Łodzi 1939–1944, sygn. 205/333
Google Scholar
Archiwum Yad Vashem (AYV)
Google Scholar
RG O6/105; O3/1315; O75/2968; O6/3889
Google Scholar
National Archives Prague
Google Scholar
Police Directorate Prague 1941–1950, sygn. P1792/3; K3862/3
Google Scholar
Muzeum Żydowskiego Instytutu Historycznego (MŻIH)
Google Scholar
A-1123
Google Scholar
A-888
Google Scholar
B-166
Google Scholar
B-419
Google Scholar
Źródła niepublikowane / Unpublished sources
Google Scholar
Leo Baeck Institute, New York, David Friedmann, „Tagebuch”.
Google Scholar
Źródła publikowane / Published sources
Google Scholar
Encyklopedia getta. Niedokończony projekt archiwistów z getta łódzkiego, red. Krystyna Radziszewska i in., Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2014.
Google Scholar
Grossman Mendel, With a Camera in the Ghetto, New York: Shocken Books, 1977.
Google Scholar
Hauser Irene, Dziennik z getta łódzkiego / Das Tagebuch aus dem Lodzer Getto, red. Ewa Wiatr, Krystyna Radziszewska, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2019.
Google Scholar
Kronika getta łódzkiego / Litzmannstadt Getto 1940–1944, t. 1–5, red. Julian Baranowski i in., Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2009.
Google Scholar
Oblicza getta. Antologia tekstów z getta łódzkiego, red. Krystyna Radziszewska, Ewa Wiatr, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2017.
Google Scholar
Radziszewska Krystyna, Flaschenpost aus der Hölle. Texte aus dem Lodzer Getto, Bern: Peter Lang, 2011.
Google Scholar
Rosenfeld Oskar, Wozu noch Welt, Aufzeichnungen aus Getto Lodz, Frankfurt: Neue Kritik, 1994.
Google Scholar
Ross Henryk, Lodz Ghetto Album, London: Chris Boot, 2004.
Google Scholar
Salon Plastyków Związku Zawodowych Polskich Artystów Plastyków, Kraków–Lwów–Łódź–Poznań–Warszawa: 1936.
Google Scholar
Stern-Cohen Hilda, Genagelt ist meine Zunge. Lyrik und Prosa einer Holocaust-Uberlebenden Memento, Frankfurt am Main: Bergauf Verlag, 2003.
Google Scholar
Prasa / Press
Google Scholar
Frenklowa Gizela, Projektowana Wystawa w Getcie Łódzkim w 1942 r., „Nasze Słowo”, 31 I 1948, nr 1.
Google Scholar
G. [Stanisław Gelski], Pierwsza wystawa zrzeszenia artystów-plastyków w Łodzi, „Ilustrowana Republika”, 10 I 1932, nr 10.
Google Scholar
Kwiatkowska Rywa, Czym było w rzeczywistości „Wissenschaftliche Abteilung”. Jeszcze o projektowanej wystawie w getcie łódzkim w r. 1942, „Nasze Słowo”, 18 II 1948, nr 2.
Google Scholar
S.T. [Stanisław Gelski], X Salon w I.P.S.ie, „ Głos Poranny”, 1 I 1939, nr 1.
Google Scholar
S., Wystawa prac Wincentego Braunera, „Ilustrowana Republika”, 24 IV 1937, nr 112.
Google Scholar
Sekwestrator w pracowni artysty-malarza, „Ilustrowana Republika”, 9 III 1939, nr 68.
Google Scholar
Szpigel Jeszaje, Di wos zajnen niszt curikgekumen: weg do szrajber, kinstler un kulturtuer fun lożer getto, „Dos Naje Lebn”, 31 VIII 1945, nr 15.
Google Scholar
Szpigel Jeszaje, Jidisze szrajber un kinstler in lodżer getto, „Dos Naje Lebn”, 6 IX 1946, nr 31.
Google Scholar
W., Institut für Judenforschung in Litzmannstadt. Eine Nebenstelle des Frankfurter Instituts / Einsendung von Material sehr erwünscht, „Litzmannstädter Zeitung”, 29 VII 1942, nr 209.
Google Scholar
Wystawa obrazów i metaloplastyki, „Ilustrowana Republika”, 4 III 1939, nr 63.
Google Scholar
Wystawa Startu, „Głos Polski”, 28 XII 1926, nr 355.
Google Scholar
Literatura przedmiotu / Content related Literature
Google Scholar
Budziarek Marek, Precjoza z getta łódzkiego [w:] Biżuteria w Polsce, red. Katarzyna Kluczwajd, Toruń: Toruńska Oficyna Wydawnicza, 2003.
Google Scholar
Constanza Mary S., The Living Witness. Art in the Concentration Camps and Ghettos, New York–London: Free Press, 1982.
Google Scholar
Gadowska Irmina, Żydowscy malarze w Łodzi w latach 1880–1919, Warszawa: Neriton, 2010.
Google Scholar
Kozieł Małgorzata, Środowisko literackie w getcie łódzkim [w:] Pamięć Shoah. Kulturowe reprezentacje i praktyki upamiętnienia, red. Tomasz Majewski, Anna Zejdler-Janiszewska, Łódź: Wydawnictwo Oficyna, 2009.
Google Scholar
Kuligowska-Korzeniewska Anna, „Ratowało 10 mnie malarstwo”. Rozmowa z Pinkusem Szwarcem [w:] Łódzkie sceny żydowskie. Studia i materiały, oprac. Małgorzata Leyko, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2000.
Google Scholar
Loose Ingo, Twarz getta. Fotografie i fotografowie w Getcie Litzmannstadt 1940–1944 [w:] Twarz getta. Zdjęcia żydowskich fotografów z Getta Litzmannstadt, oprac. Ingo Loose, Łódź–Berlin: Archiwum Państwowe w Łodzi, 2014.
Google Scholar
Ładnowska Janina, Plastyka łódzka w latach 1918–1928 [w:] Sztuka łódzka. Materiały sesji naukowej Oddziału Łódzkiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki [w 1973], red. Jacek Ojrzyński, Warszawa–Łódź: PWN, 1977.
Google Scholar
Majewski Tomasz, Litzmannstadt Getto – pamięć afektywna, fotografia i muzyka [w:] Czas Litzmannstadt Getto. Obrazy filmowe, red. Tomasz Majewski, Łódź: Centrum Dialogu im. Marka Edelmana, 2019.
Google Scholar
Malinowski Jerzy, Grupa Jung Idysz i żydowskie środowisko „nowej sztuki” w Polsce 1918–1923, Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1987.
Google Scholar
Malinowski Jerzy, Malarstwo i rzeźba Żydów polskich w XIX i XX wieku (do 1939 roku), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000.
Google Scholar
Nader Luiza, Afekt Strzemińskiego „Teoria widzenia”, rysunki wojenne, Pamięci przyjaciół-Żydów, Warszawa: IBL PAN, 2019.
Google Scholar
Radziszewska Krystyna, Środowisko literackie łódzkich Żydów 1918–1950 [w:] Kultura jako czynnik rozwoju miasta na przykładzie Łodzi, red. Violetta Krawczyk-Wasilewska, Monika Kucner, Emilia Zimnica-Kuzioła, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2012.
Google Scholar
Sitarek Adam, „Otoczone drutem państwo”. Struktura i funkcjonowanie administracji żydowskiej getta łódzkiego, Łódź: IPN, 2015.
Google Scholar
Sitarek Adam, „Jachsenci”, „szyszki”, „Jockey Club” – elity getta łódzkiego [w:] Elity i przedstawiciele społeczności żydowskiej podczas II wojny światowej, red. Martyna Grądzka-Rejak, Aleksandra Namysło, Kraków: IPN, 2018.
Google Scholar
Sitarek Adam, Żydzi wiedeńscy w getcie łódzkim [w:] Irene Hauser, Dziennik z getta łódzkiego / Das Tagebuch aus dem Lodzer Getto, red. Ewa Wiatr, Krystyna Radziszewska, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2019.
Google Scholar
Spodenkiewicz Paweł, Zaginiona dzielnica, Łódź: Łódzka Księgarnia Niezależna, 1998.
Google Scholar
Struk Janina, Holokaust w fotografiach. Interpretacja dowodów, tłum. Maciej Antosiewicz, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2007.
Google Scholar
Trunk Isaiah, Łódź Ghetto. A History, tłum. Robert Moses Shapiro, Bloomongton: Indiana University Press, 2006.
Google Scholar
Wiatr Ewa, Autorka i jej tekst [w:] Irene Hauser, Dziennik z getta łódzkiego / Das Tagebuch aus dem Lodzer Getto, red. Ewa Wiatr, Krystyna Radziszewska, Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2019.
Google Scholar
Zagrodzki Janusz, Artyści niepokorni. Sztuka XX wieku w przemysłowej Łodzi, cz. 1, Łódź: Wydawnictwo Szkoły Filmowej, 2017.
Google Scholar
Netografia / Internet
Google Scholar
https://www.holocaust.cz/en/database-of-victims/victim/145166-marta-fischerova/
Google Scholar
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Zagłada Żydów. Studia i Materiały

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Podobne artykuły
- Marta Pietrzykowska, Jacek Leociak, Spojrzenia na warszawskie getto, Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2011, 268 s. , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 7 (2011)
- Agnieszka Haska, „Na tej fabryce nie pracują Żydzi”. Nieznana historia pomocy , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
- Marcin Owsiński, Obóz żydowski w KL Stutthof i żydowscy więźniowie obozu w materiałach śledztwa i pierwszego procesu stutthofskiego w Gdańsku (1945–1946) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
- Wojciech Lenarczyk, Besatzung, Kollaboration, Holocaust. Neue Studien zur Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden [Okupacja, kolaboracja, Holokaust. Nowe studia na temat prześladowań i wymordowania Żydów europejskich], red. Johannes Hürter, Jürgen Zaruski, München 20 , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 6 (2010)
- Dariusz Libionka, Zaprowadzanie sprawiedliwości. Śledztwa i postępowania sądowe wobec funkcjonariuszy aparatu okupacyjnego i Polaków w służbie niemieckiej z Kreis Miechów , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
- Emanuel Berman, Adolf Abraham Berman (1906–1978) , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
- Michał Kowalski, "Wokół nas morze ognia' , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
- Marta Duch-Dyngosz, Magdalena Waligórska, Wąskie widzenie winy: Granice kolaboracji w świadomości świadków w procesach sierpniowych , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
- Marta Grudzińska, Rutka Goldman, Szkolny pamiętnik , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr 19 (2023)
- Ewa Wiatr, Knights of the Iron Cross in the Łódź Ghetto , Zagłada Żydów. Studia i Materiały: Nr Holocaust Studies and Materials (2013)
<< < 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 > >>
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.